Hoe de smartphone ons verslaafd maakt

Wouter van Noort, ‘Is daar iemand? – Hoe de smartphone ons leven beheerst’, Thomas Rap, 2017.


Bedrijven als Facebook weten precies hoe ze ons verslaafd kunnen maken aan onze telefoon. De smartphone is een dopaminepompje dat zij bedienen.



Onderweg naar huis na een drukke dag. Spotify in mijn oren, Facebook op het scherm. Een leuke video, even schaamteloos gluren naar vakantiefoto’s op de profielpagina van een knappe collega. En dan ineens is het streepje van mijn batterij amper nog te zien en krijg ik een melding dat het apparaat, waarin ik mijn halve leven heb gestopt, er zo mee zal stoppen. Veel meer dan 10 minuten heb ik niet, zo te zien. Spotify uit, stoppen met Facebook, smartphone in mijn broekzak. Maar wat als er een mailtje binnenkomt voor mijn werk? Ik pak hem toch maar weer uit mijn zak. Tril, zoem, scherm zwart: telefoon uit.

Ik fiets snel naar huis en nog voordat ik mijn geliefde een kus geef, loop ik naar een oplader, zet mijn telefoon weer aan en kijk op Twitter en e-mail. Niets nieuws. Natuurlijk niets nieuws: het is etenstijd. En zelfs al was er wel iets nieuws geweest: waarom gedraag ik me als een verslaafde?

De laatste tijd merk ik dat het steeds moeilijker wordt het apparaat weg te leggen, zelfs al stapelen de bewijzen zich op dat overmatig smartphonegebruik slecht is voor je concentratie, stressniveau en zelfs je gezondheid; het lukt me simpelweg niet om te minderen. En ik ben niet de enige. Hoe komt dat?

Zeg niet verslaving, maar ‘gewoontevorming’

Onze verslaving aan smartphones wordt in Silicon Valley opzettelijk, en openlijk, ontworpen. Alleen noemen ze het daar geen verslaving maar ‘gewoontevorming’. Vorige week was er aan de Stanford University, de kweekschool van Silicon Valley, zelfs een congres over gewoontevorming: de Habit Summit. Daar kwamen directeuren van bedrijven als Google en LinkedIn hun trucs delen om gebruikers zo verslaafd mogelijk te maken. De ster op deze congressen is Nir Eyal, schrijver van het boek Hooked, docent aan Stanford en veelgevraagd adviseur bij techbedrijven. ‘Veel bedrijven hebben een verdienmodel waarbij het nodig is dat mensen uit zichzelf terugkomen naar hun app’, zegt hij aan de telefoon vanuit San Francisco. Facebook, Snapchat, Instagram en Whatsapp zouden failliet gaan als ze niet een gewoonte vormen bij de gebruiker. Ze kunnen niet voortdurend adverteren, de gebruikers moeten uit zichzelf terugkomen.

Eyal heeft onder meer gewerkt voor Instagram en Twitter. Wat is hun belangrijkste truc? Ze hebben ontdekt dat de smartphone een superhandig dopaminepompje is dat zij steeds slimmer kunnen bedienen. Door bezig te zijn op de smartphone maken mensen een golfje van het gelukshormoon dopamine aan, dezelfde stof die vrijkomt bij sporten, seks of xtc-gebruik. Techbedrijven hebben de laatste tien jaar – sinds de lancering van de iPhone – hun methodes om beloningen kunstmatig op te wekken tot in de details verfijnd.

Uit onderzoek blijken er drie types beloningen waarbij mensen dopamine aanmaken: sociale beloningen, beloningen van de jacht en intrinsieke beloningen. Een voorbeeld van een sociale beloning zijn de vinkjes van Whatsapp die blauw worden wanneer de ontvanger een bericht heeft gelezen. Die creëren sociale druk om te reageren bij zowel zender als ontvanger en zodra dat gebeurt, volgt vanzelf de sociale beloning.

Beloningen van de jacht kun je goed terugvinden in de tijdlijn van Facebook: die is zo ontworpen dat je eindeloos kunt scrollen. Er zit geen eind aan, waardoor je altijd op jacht kan blijven naar iets interessants. Je hoeft niet eens beet te hebben, als je af en toe maar iets leuks of interessants binnensleept.

Intrinsieke beloningen tot slot zijn de beloningen die mensen zichzelf geven als ze iets goeds hebben gedaan. Ingebakken in mensen is bijvoorbeeld het streven naar orde. App-ontwikkelaars weten dat, als ze de orde op je thuisscherm verstoren met zo’n rood ballonnetje van een push*bericht, jij geneigd bent om de orde te herstellen. Op moment dat het pushballonnetje is weggewerkt (of je mailbox weer op nul staat), krijg je weer een shotje dopamine. Zo zijn er tal van functies in apps te herleiden tot inzichten uit de psychologie.

Net als duiven

Lang voordat Eyal er groot mee werd, was de wetenschap al bezig met gewoontevorming. In de jaren dertig bracht psycholoog B.F. Skinner gedrag in kaart dat verontrustende gelijkenissen vertoont met onze 21ste-eeuwse afhankelijkheid van apparaten en gadgets. Hij legde de basis voor een uitgebreide wetenschappelijke literatuur over het onderwerp, waar techbedrijven naar hartelust uit kunnen putten. In zijn beroemdste experiment zette hij enkele duiven in een speciaal ontworpen doos, die later de Skinner-box is gaan heten. Daarin stond onder meer een plexiglas plaatje. Als de duif er met zijn snavel op tikte, ging er een luikje open waar een paar korrels duivenvoer uit kwamen. De duiven leerden al snel dat als zij op het plaatje pikten, ze een beloning kregen.

Het unieke aan de experimenten van Skinner was dat hij de duiven een variabele beloning gaf. In sommige proeven gaf hij de duiven elke keer eten als ze pikten, in andere zette hij een timer zodat er niet meer dan een keer per minuut een beloning kwam. Als de duif binnen een minuut pikte, kreeg hij niets. Maar als hij daarna met zijn snavel het plexiglas aanraakte, rolde er weer een duivensnoepje uit het luikje. In die situatie wachtten de meeste duiven na een tijdje ook even met pikken totdat er wat tijd verstreken was.

Skinner liet ook willekeurige timers lopen: daarbij konden de duiven de ene keer na 20 seconden een nieuw snoepje krijgen, de volgende keer na 5 seconden, en soms moesten ze minutenlang wachten. Daarbij ontdekte Skinner iets boeiends. Bij willekeurige intervallen werden de duiven helemaal gek: ze bleven als een dolle pikken op zoek naar de volgende beloning. De allergekste duiven pikten langer dan 16 uur achter elkaar meerdere keren per seconde. Er was er zelfs een bij die gedurende 14 uur in totaal 87.000 keer pikte, terwijl hij maar in één procent van de gevallen een beloning kreeg.

Psychologisch is er weinig verschil tussen de beloning van de jacht op snoepjes en de jacht op interessante dingen op je Twitter-tijdlijn. Ook op je smartphone hoef je helemaal niet elke keer beloond te worden: een variabele beloning is al genoeg. De mechanismen hebben veel weg van hoe gokkasten hun spelers de hele tijd teruglokken en in de ban weten te houden, en dat is geen toeval.

Gokkers in Las Vegas

De Amerikaanse antropologe Natasha Dow Schüll is een andere graag geziene gast op de verslavingscongressen in Silicon Valley. Zij was voor een onderzoek aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) jarenlang in Las Vegas gestationeerd voor een uitgebreide studie van het gedrag van verstokte gokkers. Ze richtte zich niet alleen op het gedrag van de gokkers zelf, maar juist op het samenspel van gokkers en de machines: hoe zij worden gemanipuleerd door de uitbaters van de gokkasten. Haar boek Addiction by design uit 2012 is inmiddels een standaardwerk, zowel onder hen die gokverslaafden begeleiden als bij de mensen die gokautomaten zo ontwerpen, dat de verslaafden maar blijven terugkomen in de jacht op winst. Ook in Silicon Valley is het werk populair.

De belangrijkste bevinding van Dow Schüll is wat zij de machine zone noemt: een bijna hypnose-achtige staat waarin de gokkers alles om zich heen vergeten en bijna één lijken te worden met de gokkast. De meest hardnekkige gokkers spelen op een gegeven moment helemaal niet meer om te winnen, maar puur en alleen om weer in de machine zone te komen, ook al kost hun dat handenvol geld.

‘Het is een reactie op een perfect afgestelde feedback loop’, schrijft Dow Schüll in Addiction by design. ‘Het is een krachtige verstoring van ruimte en tijd. Je drukt op een knop. Er gebeurt iets. Je drukt nog een keer. Er gebeurt nog eens iets: niet precies hetzelfde maar wel iets wat erop lijkt. Misschien win je, misschien krijg je een beloning, maar misschien ook niet. Maar wat maakt het nog uit. Je herhaalt het nog maar een paar keer. Herhaal. Herhaal. Herhaal. Herhaal. Het gaat om het plezier van de herhaling, de veiligheid van de hele tijd hetzelfde maar net iets anders. Al het andere valt weg.’


DS, 11-04-2017, ©NRC Handelsblad

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB