Het voordeel van de schildpad


Verwacht vooral niet te veel van de nieuwe Duitse regering of van het volgende Europees Parlement, zegt Timothy Garton Ash. Maar onthoud dat ook de Amerikaanse en de Chinese rivalen problemen hebben, die weleens ernstiger zouden kunnen zijn.


Het Duitse volk heeft gesproken: de Europese Unie zal een schildpad blijven. In mei volgend jaar, na de verkiezingen voor het Europees Parlement, zullen we ontdekken hoe traag en ongelukkig het beestje is. Voor het volgende decennium rijst een grotere vraag: zal de Europese schildpad de Amerikaanse arend en de Chinese draak te snel af kunnen zijn? Of zal ze hen hoe dan ook kunnen bijhouden?

Als Duitsland na deze verkiezingen een ‘grote coalitie’ van christendemocraten en sociaaldemocraten krijgt, zal het zijn beleid tegenover de eurozone waarschijnlijk subtiel maar in de goede richting wijzigen. Merkel heeft al laten verstaan dat haar houding tegenover het door schulden, bezuinigingen en economische depressie geteisterde zuiden van Europa niet zal veranderen. ‘Wat wij kunnen, kan de rest ook’, zegt ze, verwijzend naar de manier waarop Duitsland zijn concurrentievermogen heeft hersteld door de lonen te verlagen. Maar de sociaaldemocraten begrijpen beter – of zeggen gewoon eerlijker – dat het economische herstel van de eurozone niet zo eenvoudig is. Anderzijds zullen zij het zwakke broertje in een coalitie zijn en hebben ze hun zetels vooral aan hun binnenlandse platform te danken. De meeste Duitse kiezers willen geen cent extra betalen voor de ‘luie’ Zuid-Europeanen, en dus zal het beleid niet drastisch veranderen.

In het beste geval zal de weke onderbuik van de Europese schildpad stilletjes blijven bloeden. In het slechtste geval wordt het een echt bloedbad, zowel politiek als economisch. De Griekse economie is met 25 procent gekrompen, de jongerenwerkloosheid ligt in de buurt van 70 procent en blijft groeien, de verhouding van de staatsschuld tegenover het bruto binnenlands product nadert de 175 procent. In Griekenland lijken nog meer ellende en nog meer politiek extremisme onvermijdelijk, terwijl in landen als Spanje en Ierland pijnlijke hervormingen trage en onzekere resultaten lijken op te leveren.


Een glazen huis vol stenengooiers

In Duitsland heeft het politieke centrum standgehouden. Of dat ook in de Europese verkiezingen zal gebeuren, is een andere vraag. Protestpartijen van links en rechts zouden volgend jaar zetels kunnen veroveren en het Europees Parlement in een glazen huis vol stenengooiers veranderen. Maar dat zou de ernstige conservatieve, liberale en socialistische fracties kunnen aansporen om nauwer samen te werken, zodat Europa net als Duitsland zijn ‘grote coalitie’ zou krijgen.

Merkel zal meer dan ooit op zoek gaan naar pragmatische oplossingen, maar haar probleem is dat ze in de twee andere grootmachten van de EU geen strategische partner vindt. François Hollande bedoelt het goed, maar Frankrijk wordt verzwakt door economische problemen en een gebrek aan animo voor hervormingen. In Groot-Brittannië zou David Cameron in theorie een partner kunnen zijn, maar daar steekt zijn eurosceptische Conservatieve Partij hem stokken in de wielen. De Britten zouden kunnen maar willen niet, de Fransen willen maar kunnen niet. En dus staat Merkel alleen, want de steun van een handvol middelgrote landen als Polen is niet genoeg.

Wat is dus de voorspelbare toekomst van de EU? Een gigantische, vermoeide schildpad die met haar bloedende onderbuik over de grond sleept, terwijl Merkel haar suffe hoofd in de goede richting probeert te sturen. Maar voor we als Europeanen helemaal somber worden, loont het de moeite om, de Griekse fabeldichter Aesopus achterna, naar de concurrenten te kijken: de Amerikaanse arend en de Chinese draak. Want in de fabel won de schildpad alleen maar omdat de haas verloor.


Imperiale overmoed

Ik volg het Duitse en Europese verhaal vanuit de VS. Maar op mijn Amerikaanse televisiescherm zie ik een politiek die diametraal tegenovergesteld is aan de centristische, consensuele Duitse coalitiedemocratie. Terwijl in Berlijn de christendemocraten en de sociaaldemocraten over hun relatief kleine verschillen onderhandelen, dreigen in Washington de Republikeinen het nationale schuldenplafond niet te verhogen als die vreselijke Obamacare niet wordt gekortwiekt. Het is zelfs mogelijk dat de federale regering over enkele dagen zal worden stilgelegd. In de Duitse Bondsrepubliek is zoiets ondenkbaar. Terwijl de Amerikaanse privésector iets van zijn legendarische dynamisme terugvindt, worstelt het land nog altijd met de diepe problemen van imperiale overmoed, een falende sociale zekerheid en een verwaarloosde infrastructuur.

En het opkomende China? Nu het nieuwe bestuur van president Xi Jinping geen aanstalten lijkt te maken om politieke hervormingen door te voeren, lijkt een diepe crisis in het volgende decennium waarschijnlijker dan ooit. De Financial Times citeert een professor van de Partijschool van het Centraal Comité van de Chinese Communistische Partij: ‘We hebben net een seminar met een grote groep heel invloedrijke partijleden gehad. Ze wilden weten hoe lang de partij volgens ons nog de baas zal zijn en wat er moet gebeuren als ze instort. Dat is een vraag die iedereen in China zich stelt, maar ik vrees dat ze erg moeilijk te beantwoorden is.’

De drie economische wereldreuzen kampen dus allemaal met ernstige en telkens heel verschillende politieke problemen. De Merkeliaanse schildpad van Europa zal niet gauw op snelheid komen, maar het ziet er niet langer naar uit dat ze ten val zal komen. Kunnen we hetzelfde zeggen van de arend en de draak?

Timothy Garton Ash

DS, 26-09-2013

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB