Rekwisitoor tegen het economendom


‘Austerity’ werd een buzz-woord in de recentste economische crisis. Onder meer Spanje en Griekenland hebben dat geweten. Het verdeelde economen in twee kampen: degenen die erin meegingen en degenen die er vierkant tegen ingingen. Paul Goossens sluit zich bij die tweede groep aan, overtuigd als hij is door de manier waarop Paul Krugman er brandhout van maakt.


‘Het is moeilijk een man iets te laten begrijpen als zijn salaris afhangt van het feit dat hij dat iets vooral niet mag begrijpen.’ Het betere citaat! Scherp en lekker polemisch. Het had van Paul Krugman kunnen zijn, maar Upton Sinclair, die 85 jaar eerder op de planeet kwam, was hem voor. In 1935 zette hij de zin op papier en Krugman gaf hem een plaats in zijn recentste boek End this depression now! (met uitroepteken) dat in april 2012 verscheen en nog hetzelfde jaar als Stop deze depressie nu (zonder uitroepteken) in het Nederlands verscheen. Het is een controversieel boek, want Krugman zet de beuk in veel conventionele economenwijsheid. Dat knettert, zeker als een polemisch talent als Krugman – de bedenker van Rehn of terror – de meningsverschillen op scherp zet. Met de quote van Sinclair is het meteen raak. Eerst komt de portemonnee, dan de wetenschap.


De Krugman-doctrine

Krugman is erudiet. Hij kent zijn klassiekers, zowel neo- als post-, goochelt met cijfers, geniet van de abstracte schoonheid van wiskundige modellen en lardeert zijn blog, waar hij dagelijks, dikwijls tot drie keer, acte de présence geeft, voortdurend met gesofisticeerde grafieken. Zowel de parate kennis als de productiviteit van de creatieve machine Krugman blijft verbazen. Bovenal is Krugman echter een politiek econoom. Hij viseert de ideeën, de doctrines en vooral het beleid.

End this depression now! is geen zoveelste kroniek van de financiële crisis van de professor van Princeton University, wel is het een meedogenloze diagnose van een denken en een falend beleid dat de Verenigde Staten en vooral Europa in een diepe recessie duwde. Cijfers en grafieken werden tot het hoogstnodige beperkt en alles wat naar wiskunde ruikt, kieperde Krugman uit het boek. Allemaal om de lezers over de drempel te helpen en te overtuigen dat er een weg uit de crisis bestaat en dat veel onnodig lijden zinloos is. De weg die Krugman bepleit, heeft hij ondertussen in honderden blogs en tientallen interviews toegelicht. Stop het soberheidsbeleid, stimuleer de vraag.

Echt origineel is die route niet. Zoals genoegzaam bekend haalt Krugman in deze zijn mosterd bij John Maynard Keynes. De situatie waar we nu inzitten, zo toont hij aan, verschilt niet fundamenteel van de depressie van de jaren 30. Als iedereen bezuinigt, keldert de hele economie en gaat ze in de liquiditeitsval (iedereen pot geld op, zodat de vraag een dramatische duik neemt). Zelfs een 0-procentrente brengt dan geen soelaas meer. Alleen overheidsuitgaven kunnen de machine dan weer op gang trekken. Zo simpel is het. Grote problemen hebben soms triviale oorzaken. Een nieuwe batterij van slechts 100 euro is dikwijls genoeg om een auto van 30.000 euro weer aan de praat te krijgen. En zoals er charlatans zijn die je desondanks een nieuwe auto willen aansmeren, probeert het betere volk Joe Sixpack met een schuldcomplex op te zadelen. De economie als een zedenspel, waarin geboet moet worden voor de zonden en uitspattingen, zelfs diegene die nooit werden begaan. Zo’n hel-en-verdoemenisprediker is, aldus Krugman, de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble.


Daar heb je Friedman

Krugman houdt van duidelijkheid. Economie gaat over iets wezenlijks. Niet over geld, maar over jobs en volledige tewerkstelling. Daar moeten de resultaten van het beleid op afgemeten worden. Dat klinkt misschien melig, maar voor een hele generatie economen, centrale bankiers en vermogensbeheerders is het een ketterij. Op het einde van de jaren 70 van vorige eeuw namen ze immers afscheid van het naoorlogse embedded capitalism en kwam er een nieuwe pikorde in de beleidsprioriteiten.

Paul De Grauwe weet er alles van. Volledige tewerkstelling moest de plaats ruimen voor inflatiebestrijding. Een nieuw begrip, de natural rate of unemployment, een vondst van Milton Friedman, werd ontkurkt, zodat de contrareformatie in de economische theorie van start kon gaan. ‘Zoals Luther de autoriteit van Rome onderuithaalde, zo ondergroef Keynes de pretentie van de klassieke economie, die geen antwoord op de Grote Depressie had. Als Keynes de Luther van de economische wetenschap was’, zo schreef Krugman in 2008 in The New York Review of Books, ‘was Milton Friedman de Ignatius van Loyola.’ Voor de econoom Friedman, die de stagflatie voorspelde, heeft Krugman respect. De ideoloog Friedman verwijt hij echter intellectuele oneerlijkheid en een fundamentalistisch pleidooi voor het laisser faire. Nog moeilijker heeft hij het met de vele volgelingen van Friedman, ‘een gedisciplineerd leger van fanatieke gelovigen’. Reeds in The Return of Depression Economics klaagde hij de intellectuele capitulatie van zijn vakgenoten aan. ‘Voor het eerst sinds 1917’, zo schreef hij in 1999, ‘worden de minder plezierige aspecten van de markteconomie – ongelijkheid, werkloosheid en onrechtvaardigheid – als facts of life geaccepteerd.’


Het probleem dat ‘econoom’ heet

Een decennium later is Krugman er niet milder op geworden. Stop de depressie nu is ook een rekwisitoor tegen de economen die de lessen uit het verleden voor ideologische en politiek opportune vooroordelen inruilden. ‘Het is verontrustend’, zo schrijft hij, ‘dat economen in de huidige depressie een deel van het probleem zijn geworden, en niet van de oplossing.’ En omdat Krugman niet van half werk houdt, worden de argumenten, a priori’s en metaforen, waarmee zijn vakgenoten een stimuleringsbeleid probeerden te counteren, tegen het licht gehouden.

Een greep uit een lange lijst. De pleidooien om zich vooral op de lange termijn te richten, vindt hij een luie en laffe uitweg. Het is een negatie van het enorme leed dat de huidige depressie aanricht.

De kreet dat meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt – een eufemisme voor loondaling – het antwoord op de crisis is, vindt Krugman onzin. Meer loonflexibiliteit zou de situatie alleen maar verergeren.

En dan zijn er de foute metaforen, de vergelijkingen die het doen in blitse tv-debatten maar die nergens op slaan. Essentieel is dat je het budget van een privéhuishouden niet verwart met dat van een staat. Als een familie met plotseling inkomstenverlies geconfronteerd wordt, is het verstandig om te besparen. Dat helpt. Als een heel continent in een recessie de broeksriem aanhaalt, is het irrationeel, want de ellende wordt alleen maar groter.

Oh ja, en dan is er de populaire toeter, waar de Europese austerians, ongeacht of ze Olli Rehn of Herman Van Rompuy heten, zich zo graag van bedienen, dat ‘schuld de problemen veroorzaakt door schuld niet kan oplossen’. Krugman bewijst het tegendeel, met zorgvuldig denkwerk en historische voorbeelden.


En nu serieus

Krugman houdt wel van een grapje. Bij herhaling voert hij de VSP’s op, een letterwoord dat voor Very Serious People staat en waarmee hij het financiële, politieke en academische establishment viseert. Als behoeders van de conventionele wijsheid hebben de VSP’s veel macht en daar wordt alleen een minderheid beter van. Waarom, zo vraagt Krugman zich op het einde van het boek af, omarmen die VSP’s zo enthousiast de bezuinigingsdoctrine? Krugman heeft een vermoeden. Austerity rationaliseert onrecht en sociale wreedheid. Daar kun je als gezagsdrager je voordeel mee doen. En er is meer. Een monetair en fiscaal beleid dat werkloosheid efficiënt bestrijdt, maakt de politiek minder afhankelijk van het vertrouwen van het bedrijfsleven. Voor sommigen is het een ondraaglijke gedachte.

En of Krugman met Stop deze depressie nu op lange tenen trapte. Zelfs op het departement macro-economie van de Universiteit Hasselt waren sommigen hogelijk ontstemd. ‘Het is het resultaat van woede en frustratie. Het is een slecht boek dat Krugmans gehavende reputatie helemaal de grond dreigt in te boren.’ Dat schreef Johan Van Overtveldt, die in 2012 (vier jaar na het uitbreken van de crisis) van het adembenemende werkstukje Red de vrije markt. De terugkeer van Milton Friedman beviel.


DS, 27-07-2013 (Paul Goossens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB