Rijken mogen blijkbaar meer dan anderen


Een minnelijke schikking, zoals bij dokter Van Gool, laat mensen achter met een gevoel van rechtsongelijkheid, schrijft Patrick Loobuyck. Alsof ook justitie te koop is.


Stefaan Van Gool heeft de regels overtreden die de kwaliteit bewaken van klinisch onderzoek (DS 27 maart). Dat is verwerpelijk vanuit moreel en wetenschappelijk perspectief, maar ook juridisch strafbaar. Zelfs met celstraf. De fouten zijn bewezen, Van Gool treft schuld, maar er komt geen strafvordering. De dokter heeft zijn straf afgekocht met een minnelijke schikking (DS 5 mei). Juridisch gezien is de zaak daarmee afgerond.

De minnelijke schikking is een rechtsfiguur die in België wel vaker wordt toegepast. Er kunnen goede redenen zijn om bepaalde zaken op die manier af te handelen. Toch zadelt ze ons vaak met een ongemakkelijk gevoel op. Waar komt dat vandaan?


Doofpot?

Vooreerst mankeert de expliciete veroordeling. De minnelijke schikking gaat er impliciet van uit dat de dokter schuldig is, maar dat wordt niet met zoveel woorden gezegd. Niet dat we Van Gool per se aan de schandpaal willen, maar nu lijkt het alsof hij onvoldoende op zijn verantwoordelijkheden wordt gewezen en zomaar ongeschonden en onverstoord zijn leven mag voortzetten. Velen zullen van mening zijn dat de dokter er zich op die manier wel erg gemakkelijk van af kan maken.

Bovendien wekt de minnelijke schikking de indruk dat de zaak in achterkamertjes wordt bedisseld. Er wordt geen open kaart gespeeld. Omdat het proces niet volledig wordt doorlopen tot aan een rechterlijke uitspraak, raakt heel wat informatie niet tot in de buitenwereld. Wat heeft de beklaagde precies fout gedaan? Hoe zwaar is zijn verantwoordelijkheid? Wat zijn de kwalijke gevolgen van de fout en wie is benadeeld?

Wat bedoeld is als een vorm van discretie in het belang van de beklaagde, komt al snel over als een moedwillige poging tot geheimdoenerij. Een doofpotoperatie. Ook in de voorliggende zaak-Van Gool blijven we op het vlak van informatie en openheid verweesd achter en zijn we over heel wat zaken in het ongewisse. Geen goede zaak.


Klassenjustitie?

Wat waarschijnlijk nog het meest bijdraagt aan ons onbehagen, is dat de minnelijke schikking indruist tegen het rechtvaardigheidsgevoel. Wie iets mispeuterd heeft, moet veroordeeld en gestraft worden – zo dicteert de morele intuïtie. Balorige leerlingen die in plaats van hun schorsing uit te zitten naar school blijven komen alsof er niets aan de hand is, omdat ze de school geld hebben toegestopt, dat zullen de meesten oneerlijk vinden.

Een straf afkopen ruikt ook bijna onvermijdelijk sterk naar klassenjustitie. Is niet iedereen gelijk voor de wet? Mogen rijken meer dan anderen? Hoewel niet alleen rijken gebruik kunnen maken van de minnelijke schikking, stellen veel mensen precies die twee vragen als ze horen dat consultants, dokters en makelaars soms duistere en frauduleuze praktijken geregeld krijgen zonder veroordeling of straf.

Het laat veel mensen achter met een gevoel van rechtsongelijkheid. Dat is problematisch. Het vertrouwen in justitie kan pas groeien als alle mensen zich gelijkwaardig behandeld weten.


Iedereen gelijk?

Niet alles is te koop! Dat is ook de titel van een boek uit 2012 van Harvard-filosoof Michael Sandel. Hij wijst erop dat, als de marktwerking zich te sterk in andere maatschappelijke domeinen manifesteert, dit de democratische samenleving niet ten goede komt. We hebben het vaak over economische gelijkheid, maar daarnaast bestaat er ook zoiets als sociale en democratische gelijkheid. Hoe groot het verschil in rijkdom ook is, in de samenleving moeten mensen als gelijken met elkaar kunnen omgaan. Ongeacht het aantal diploma’s, huizen en aandelen moeten de samenleving en de maatschappelijke instellingen iedereen op voet van gelijkwaardigheid behandelen.

Zodra de markt ook andere maatschappelijke domeinen buiten de economie gaat koloniseren, komt die sociale en democratische gelijkheid onder druk te staan. Neem het fenomeen van speedy boarding: mensen betalen meer om de rij op het vliegveld, in het pretpark of bij de dokter te kunnen overslaan. Volgens Sandel, maar ook volgens het buikgevoel van velen, is dit problematisch. Het roept weerstand op, omdat het niet helemaal eerlijk lijkt. In de wachtrij en de wachtzaal hoort iedereen gelijk te zijn.

Dat geldt a fortiori voor de rechtszaal. Dat de minnelijke schikking de indruk wekt die gelijke behandeling niet veilig te stellen, is een extra reden om er voorzichtig mee om te gaan. De minnelijke schikking als rechtsmiddel is de laatste jaren echter nog in haar toepassing uitgebreid. Als burger kunnen we alleen maar hopen dat de parketten haar met de nodige wijsheid en omzichtigheid hanteren.


DS, 08-05-2017 (Patrick Loobuyck)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB