EU doet ook niet-Europese bedrijven betalen voor CO2


Net nu de internationale handelsrelaties onder hoogspanning staan, heeft de EU een akkoord over een ‘historische’ grensheffing op koolstof.


1. Wat is er beslist?

Het Europees Parlement en de lidstaten zijn het eens geworden over de invoering en de hoofdlijnen van het zogenoemde Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Het idee van zo’n grensheffing op CO₂ waart al twintig jaar in de Europese wandelgangen, maar werd vorige zomer door de Europese Commissie geconcretiseerd, als onderdeel van de Green Deal, om de Europese emissies tegen 2030 met 55 procent te verminderen. Ze richt zich op koolstofintensieve industrieën (waaronder staal-, cement-, aluminium-, waterstof-, kunstmest- en stroomproductie) die naar Europa exporteren vanuit landen waar ze niets of weinig voor de uitstoot van broeikasgassen moeten betalen.

Strikt genomen gaat het niet om een taks. De koolstofintensieve industrieën in landen als China of de VS die hun producten in de EU willen verkopen, zullen onder CBAM certificaten moeten kopen als ze in het land van herkomst minder moeten betalen voor CO₂ dan hun sectorgenoten onder het Europese systeem van emissiehandel (ETS) moeten doen. Het mechanisme begint vanaf oktober 2023 met een proeffase, waarbij de bedrijven in derde landen eerst hun uitstoot moeten rapporteren, waarna ze geleidelijk aan rechten zullen moeten aanschaffen – niet alleen voor hun directe uitstoot, maar ook voor ‘indirecte emissies’, veroorzaakt door stroomverbruik.


2. Waarom is dit nodig?

Om oneerlijke concurrentie weg te werken tussen Europese en buitenlandse producenten. Sinds de invoering van het ETS, in 2005, moeten onder meer staalfabrieken in Europa certificaten (uitstootrechten) bezitten voor iedere ton CO₂ die ze in de atmosfeer blazen.

Om te verhinderen dat ze hun productie uit Europa weghalen, krijgen ze nu nog een groot deel van de uitstootrechten gratis (alleen de stroomproducenten betalen de volle pot). Maar om de industrie aan te sporen te investeren in koolstofarme processen, wil Europa dat ze in de toekomst meer moet betalen voor haar emissies door minder rechten uit te delen.

Maar dan dreigt het gevaar dat een bedrijf als ArcelorMittal zijn fabrieken buiten de EU gaat zetten – waar ze niet of minder moeten betalen – en het staal naar Europa invoeren. In dat geval is de impact op het klimaat nihil (of zelfs negatief, omdat de normen elders minder streng zijn), terwijl Europa industrie ziet verdwijnen. Door ook producenten buiten Europa te laten betalen voor hun CO₂-emissies wil de EU een gelijk speelveld creëren én ‘onze partners in de wereld aanmoedigen zich aan te sluiten bij de klimaatinspanningen van de EU’, zegt de Tsjechische minister van Industrie Jozef Sikela, die het akkoord mee onderhandelde.


3. Is alles nu in kannen en kruiken?

Neen. De hoofdlijnen liggen vast, maar de concrete uitwerking en technische details, zoals de snelheid waarmee het mechanisme wordt ingevoerd, is nog niet afgeklopt. Die laatste zal afhangen van hoe snel de gratis emissierechten voor Europese bedrijven worden afgebouwd. Maar de hervorming van het ETS (dat ruwweg 45 procent van de Europese emissies beslaat) ligt pas vrijdag en zaterdag op de Europese onderhandelingstafel.

Vanaf 2030 wordt het mechanisme mogelijk uitgebreid naar andere ETS-sectoren, zoals chemische installaties of papierproductie. Maar dat staat nog niet vast en ook over de vraag wat er met de opbrengsten van CBAM moet gebeuren, is nog geen klare wijn geschonken.


4. Hoe haalbaar is dit?

‘Historische wetgeving is het waard om wakker voor te blijven’, tweette Mohammed Chahim, die voor het Europees Parlement aan de onderhandelingstafel zat, om half zes dinsdagochtend toen het akkoord uit de bus was gekomen. Ook Sara Matthieu, die voor Groen in het Europees Parlement zetelt, noemt CBAM ‘een absolute doorbraak voor het Europese klimaatbeleid’. Maar er is ook veel kritiek. Zo vreest de conservatieve fractie in het Europees halfrond dat de heffing producten in Europa alleen maar duurder zal maken, ‘terwijl de inflatie nu al de pan uitswingt’.

De industrie verzet zich al langer tegen een te snelle uitfasering van gratis emissierechten en denkt dat de extra CO₂-kosten de investeringsbudgetten voor vergroening zullen uithollen. Bovendien biedt het systeem geen antwoord op het concurrentiële nadeel dat Europese bedrijven zullen ervaren bij de export van producten als staal en aluminium, wanneer ze meer moeten betalen voor hun uitstoot, stelt Aegis, een Europese koepelorganisatie van de industrie.

Het akkoord over CBAM komt er op een moment dat de spanningen in de internationale handel hoog oplopen. Niet alleen China haalde al uit naar de EU, er zit ook steeds meer ruis op de handelsrelaties tussen de EU en de VS. Europese bedrijven voelen zich benadeeld door de miljardensubsidies die president Joe Biden uitdeelt met zijn ‘Inflation Reduction Act’. De EU gaat ervan uit dat CBAM conform is met de regels van de Wereldhandelsorganisatie: omdat de invoering gepaard gaat met de uitfasering van gratis rechten in Europa, is er geen sprake van protectionisme, klinkt het. Maar dat het mechanisme aangevochten zal worden, lijkt nu al onvermijdelijk.


DS, 13-12-/2022 (Korneel Delbeke)