Topvorser hangt zich op na fraude


We zullen nooit weten of Yoshiki Sasai, 52, op weg was naar een Nobelprijs, omdat die niet postuum worden uitgereikt. Zelf was hij op 1 april vrijgesproken van enig wangedrag, maar een onderzoekscommissie van het Riken-Instituut in Kobe vond wel dat hij zijn medewerkers beter had moeten opvolgen. Een medewerkster had in januari twee publicaties gehad in het topblad Nature, over een sensationeel eenvoudige manier om stamcellen te maken. Sasai, die medeauteur was, had niet gezien dat zij resultaten had gemanipuleerd en een oude foto van een ander experiment had hergebruikt.


De feiten wogen zo zwaar dat Nature op 2 juli het artikel terugtrok, iets wat hoogst zelden gebeurt. Sasai stuurde die dag een bericht uit, waarin hij zei ‘diep beschaamd’ te zijn – zowat de pijnlijkste bekentenis die een Japanner kan doen. Hij erkende dat hij verantwoordelijk was voor de begeleiding van jonge wetenschappers, en dit dus had moeten voorkomen. Hij zei zich neer te zullen leggen bij de beslissing van zijn oversten over zijn statuut, maar heeft die beslissing uiteindelijk niet afgewacht. Bij zijn lijk werden drie briefjes gevonden, voor zijn meerderen, zijn medewerkers en voor de onderzoekster die gefraudeerd had. De politie gaf hun inhoud niet vrij.

Hoofdredacteur Phil Campbell van Nature noemde zijn dood ‘een tragedie voor de wetenschap’. In een commentaar zei het blad dat redactie noch beoordelaars deze fraude hadden kunnen ontdekken, maar dat Nature wel zijn controle van manuscripten gaat verscherpen, bijvoorbeeld door systematischer te controleren of foto’s bewerkt zijn geweest.


Druk

Sasai had de fraude moeten ontdekken, maar had hij ze ook kúnnen ontdekken? In een competitieve academische wereld waar professoren soms de tijd niet nemen om de doctoraatsthesis van hun ondergeschikten zelfs maar te lezen, waar ze ook aan een zestigurenweek niet genoeg hebben om gewoon nog maar het geld te vinden om hun onderzoekers aan de slag te houden, maar toch voortdurend geacht worden hoog scorende publicaties te produceren, is het misschien niet onbegrijpelijk dat grondige controle er wel eens bij inschiet.

‘Al stond Sasai bekend als iemand die altijd aandrong op confirmatie, en nog een experiment extra’, zegt celgeneticus Luc Leyns (VUB), die drie jaar in Los Angeles met Sasai in hetzelfde lab werkte. ‘Eigenlijk kun je een groep van meer dan acht mensen niet meer volgen zoals het hoort.’

De jongste jaren worden steeds vaker gevallen van fraude gemeld, maar dat betekent niet noodzakelijk dat hun aantal stijgt. De wetenschap is zich meer bewust geraakt van fraude, en zoekt er sterker naar. Maar als men wil dat de fraude afneemt, zal de druk op de vorsers moeten dalen.


Alleen, hoe doe je dat?

‘Vaak wordt opgeroepen om mensen ook te quoteren op andere dingen dan publicatiecijfers alleen, en dat zou die druk kunnen verlagen, maar de race zal er niet minder om worden’, vreest Leyns. ‘We blijven evengoed allemaal in dezelfde kleine vijver vissen.’

De ‘peer review’, een anonieme beoordeling van je onderzoek door bekwame vakgenoten voor het gepubliceerd mag worden, kan volgens Leyns ook niet meteen verscherpt worden. ‘Je kunt maar werken met de gegevens die je krijgt. Hooguit kun je nog wat meer software inzetten om plagiaat en fotomanipulatie te herkennen.’

‘Dat andere onderzoekers je experiment niet succesvol kunnen overdoen, zoals in dit geval, is ook niet altijd een signaal. Soms heb je zelf ook twee jaar moeten klooien voor je het in de vingers kreeg.’

‘De enige oplossing die ik zie, is het aantal onderzoekers per groep beperken. Per acht of tien een onderzoeksleider. Maar dat kost natuurlijk een flinke stuiver.’

Intussen blijft de druk, en bezwijken mensen eronder. Zo ontsloeg de Leidse Universiteit vorig jaar een Vlaamse professor reumatologie, die drie jaar lang ’s nachts haar eigen laboratorium was binnengeslopen om bloedstalen te pimpen. Want de door haar ontwikkelde test werkte niet zo goed als haar eerste publicatie leek aan te tonen.

En gisteren nog kwam het bericht dat de Europese en Amerikaanse Cardiologenverenigingen hun richtlijnen voor het gebruik van bètablokkers bij hartoperaties hebben aangepast. Als de frauduleuze resultaten van de Rotterdamse onderzoeker Don Poldermans worden geschrapt, geven de overige onderzoeken geen bewijs meer voor hun nut. Poldermans zat in 2009 zelf de commissie voor die de Europese richtlijn opstelde. Die zou wel eens duizenden levens gekost kunnen hebben.


DS, 07-08-2014 (Pieter Van Dooren)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB