Samenblijven voor de kinderen?


Monogamie is een mysterie. Biologisch bewijs je jezelf er op het eerste gezicht geen dienst mee, en toch doen veel dieren eraan. Mensen ook trouwens, zij het niet al te fanatiek. Twee studies tegelijk scheppen nu meer duidelijkheid. Of net niet?


De diersoorten die zich het succesvolst voortplanten, zijn degene die overleven. Ze kweken de andere gewoon van het toneel. Zoveel mogelijk nakomelingen krijgen – en die grootbrengen – is dus echt wel van belang.

Waarom zou je dan monogaam zijn? Zolang zijn vrouwtje drachtig is en zoogt, kan een mannetje bij haar geen nieuwe nakomelingen verwekken. Maar elders wel. Monogamie verkleint dus zijn aantal nakomelingen. Dat zou moeten betekenen dat een monogame soort in de evolutie overklast wordt door niet-monogame soorten, en al snel uitsterft. Toch is het merendeel van de vogelsoorten monogaam. Bij zoogdieren bedraagt hun aandeel zowat tien procent. Monogamie moet dus soms toch zin hebben. Maar hoe?


Blijf van mijn vrouw af!

Tim Clutton-Brock en Dieter Lukas van de Universiteit van Cambridge vertellen in het wetenschappelijke topblad Science hoe ze 2.500 zoogdiersoorten en hun afstamming in kaart brachten. Ze vonden 61 soorten die in de loop van de evolutie overgestapt waren op monogamie. In alle gevallen (op één na) gebeurde dat wanneer de vrouwtjes solitair gingen leven en een groot gebied voor zichzelf opeisten, met alle voedselbronnen daarin.

Het territorium werd zo groot dat het voor de mannetjes niet meer doenbaar was om meer dan één vrouwtje tegelijk in de gaten te houden en te verhinderen dat ze ook met andere mannetjes paarde.

Het werd interessanter om dicht bij één vrouwtje te blijven. Soms evolueerde dat tot mannetjes die ook hielpen bij het grootbrengen van de jongen. Zorg voor de jongen was dus een gevolg van monogamie, geen oorzaak.


Raak niet aan mijn kinderen!

Kit Opie, van University College in Londen, publiceerde op hetzelfde moment in een ander topblad, Proceedings of the National Academy of Sciences, PNAS in de wandeling, een heel andere conclusie. Hij onderzocht 230 soorten primaten (een ondergroep van de zoogdieren, die lemuren, halfapen, apen, mensapen en mensen omvat). Terwijl bij de zoogdieren als geheel net geen tien procent monogaam is, is dat bij de primaten meer dan een kwart.

Ook Opie volgde zijn dieren doorheen de evolutie, die voor de primaten zo’n 75 miljoen jaar beslaat. Hij noteerde allerlei gedragskenmerken, zoals hoe groot het territorium van de wijfjes was, of mannetjes hun vrouwtjes bewaakten, of ze aan broedzorg deden. Dan simuleerde hij miljoenen scenario’s van hoe die gedragingen evolueerden. Er was slechts één manier om bij de huidige stand van zaken uit te komen: kindermoord door rivaliserende mannetjes ging telkens vooraf aan de verschuiving naar monogamie. Die kindermoord was nodig om een vrouwtje opnieuw aan het ovuleren te krijgen, en dus beschikbaar voor paring.

Mannetjes bleven dus bij hun gezin om hun kinderen te beschermen. Zorg voor de kinderen was dus de oorzaak van monogamie, geen gevolg. Met andere woorden: beide onderzoeken komen tot tegengestelde conclusies.


Wat is het nu?

Weet u het ook niet meer? De onderzoekers ook niet. Ze gaan zo snel mogelijk samenzitten om hun resultaten te vergelijken, want ze wisten niets af van elkaars onderzoek. ‘Wij hebben wel een krachtigere statistische techniek gebruikt’, graaft Opie zich alvast in. ‘Misschien was zijn aantal soorten gewoon te klein voor betrouwbare statistiek’, denken zijn opponenten dan weer.

Toch kan het best zijn dat voor de primaten andere regels gelden dan voor de rest van de zoogdieren. Primaten investeerden in grote hersenen, wat weer leidt tot een langere dracht en een langere periode dat de jongen zorg nodig hebben. Dus is het accent op de jongen bij hen misschien zinniger dan bij andere dieren.


Mensen

Niet dat monogamie de enige manier is om je nakomelingen tegen kindermoord te beschermen. Bij de chimpansees en de bonobo’s paren de wijfjes vrolijk met iedereen, waardoor niemand nog weet van wie de jongen zijn.

Gorilla’s zijn de weg van de monogamie opgegaan. Wij mensen zijn ook monogaam, maar niet té. We combineren de voordelen van monogamie (optimale zorg voor de kinderen) met een tikje bedrog.

Mannen maken slippertjes waarin ze verder niet investeren, maar die een kans op extra nakomelingen opleveren. Vrouwen kunnen veel minder kinderen verwekken dan mannen. Terwijl mannen dat (in theorie) om de paar uur kunnen, is een vrouw maar eens per maand vruchtbaar, en indien ze zwanger wordt, is ze voor minstens negen maanden out. Vrouwen zijn het best gediend met een burgermannetje dat veel in hun kostbare kinderen investeert, maar die ze hoorns opzetten met een adonis die nooit trouw zou zijn maar hun wel kinderen van grotere biologische kwaliteit schenkt.

Beide partners moeten daarbij wel incalculeren wat ze te verliezen hebben als hun bedrog uitkomt. De persoonlijkheid van hun partner speelt dus mee.

Om het menselijke plaatje compleet te maken: ons gedrag wordt niet alleen door de biologie gestuurd, maar ook door onze cultuur. Meestal is een samenleving met monogame paren stabieler, omdat ze tot minder moord en doodslag leidt. Overheden en kerken zijn dus zelden geneigd om promiscue gedrag te stimuleren, ook al is dat biologisch tot op zekere hoogte interessant.


Blog DSAvond, 30-07-2013 (Pieter Van Dooren)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB