HENNIE AUCAMP


Hebt u dat ook? Een diepe liefde voor het werk van een of andere schrijver van wie u tegelijk de onvolmaaktheid ten volle onderkent?


Ik heb dat met Hennie Aucamp, Zuid-Afrikaan, geboren in 1934. Schrijver van reisverhalen, cabaretteksten, poëzie, literaire kritiek. Tja, waarom vind ik hem eigenlijk geweldig? Omdat hij een homo is die prachtig over vrouwen schrijft? Dat is natuurlijk een pluspunt, maar het verklaart nog niet waarom ik, telkens als ik in Stellenbosch kom, boekhandel Protea binnenloop op zoek naar nieuw werk van mijn favoriete auteur. Zo stootte ik vorige week op zijn dichtbundel Vlamsalamander uit 2008. Ik sleepte hem een hele week overal met mij mee, waardoor ook minder begeesterende lezingen die ik beroepshalve bijwoonde een onverwachte diepgang kregen die ze uit zichzelf geenszins verdienden. Lezingen bijwonen kan heerlijk zijn zolang je niet hoeft te luisteren.

Bij de lectuur van Aucamps nieuwe gedichten werd me gaandeweg weer duidelijk waarom ik al zo lang van hem hou. Hij observeert buitengewoon scherp. Zo scherp, dat hij er niet in slaagt om pessimistisch te worden, ook al schrijft hij over dood en vergankelijkheid. Steeds komt hij uit bij de goede kant van het gemis. En soms op een bijzonder onverwachte manier. Neem nu de wijze waarop hij een oude courtisane - eentje uit de twaalfde eeuw schrijft hijzelf in de titel - herinneringen laat ophalen:

Herinner mij skaars

my kliënte van vroeër

hul gesigte, hul name,

maar hul roedes onthou ek,

nou verrot in die grond

my god, hoe het die roedes

my eenmaal kon verwond.

Ik vind in dit gedicht een prachtig antwoord op de kitscherige verzuchtingen zoals die vandaag gemeengoed zijn geworden. Want kijk, in het hiernamaals geloven we niet langer. Volgens sterk aanhoudende geruchten zou het niet bestaan. En bestaat het per ongeluk toch, dan is het minstens wegens werken gesloten. Niet erg, vinden wij, mensen van de 21ste eeuw, niet getreurd. Eeuwig leven duurt hoe dan ook te lang. Laten wij daarvan afstappen. Als wij maar herinnerd worden door onze medemensen. Dat is pas mooi. Het klinkt zelfs lichtjes offervaardig. Wij vertrouwen ons zelf immers ootmoedig toe aan het geheugen van onze nabestaanden. Daarbij gaan we er achteloos van uit dat wat anderen zich van ons zullen herinneren mooi zal zijn en per definitie tot ontroering stemt.

Naïever kan nauwelijks. Wij zijn geen meesters over de herinnering die anderen koesteren. Wij plegen te hopen dat onze naam zal worden onthouden, en dat nabestaanden dankbaar zullen glimlachen wanneer zij zich ons aangezicht voor de geest halen. Edoch, misschien zijn het wel onze geslachtsorganen die het langst de tand des tijds zullen trotseren. Het langst, maar ook niet eindeloos lang. Want minder nog dan ideeën of gedachten zijn geslachtsorganen vatbaar voor verhalen die meerdere generaties lang in het collectieve geheugen bewaard blijven.

Waarom troost dit gedicht van Hennie Aucamp mij zo verschrikkelijk? Het relativeert de ondraaglijke broosheid van de herinnering. Als wij worden herinnerd op een manier die wijzelf niet bijzonder leuk vinden, is het niet erg wanneer wij uiteindelijk toch worden vergeten. Iets waarvan wij heimelijk weten dat het vroeg of laat hoe dan ook ons lot zal zijn. Als ik dit korte gedicht van Hennie Aucamp lees, besef ik plotseling heel diep hoe charmant het kan zijn om door niemand te worden herinnerd.

Er is ook nog iets anders wat mij opeens duidelijk wordt. Hoewel ik lezen een heerlijke bezigheid vind en schrijven duidelijk verkies boven slafelijke arbeid zoals het maaien van gras, voel ik altijd een lichte vorm van weerzin wanneer ik met de wereld der letteren in aanraking kom. Ik hou niet van schrijvers die al te oppervlakkig pronken met hun diepzinnigheid. En ik deins terug voor literaire teksten waarin je met de moed der wanhoop allerlei verborgen codes moet gaan zoeken. Zogenaamd gelaagde teksten, help! Of gedichten vol verwijzingen naar de Griekse mythologie. Teksten waar de eruditie van de auteur zo vanaf spat, waarin zijn ego zich heeft genesteld, voor eens en voor altijd. Het zijn documenten met een lijfgeur waar de wildste parfums machteloos tegenover staan. Zo'n tekst blijft een vreemd lichaam waar ik niets mee wil te maken hebben.

Dat gevoel heb ik nooit bij Hennie Aucamp. Hij is een groot auteur. Hij schrijft in simpele bewoordingen een gedicht, en nodigt de lezer uit om aan iets geheel anders te denken. Aan zichzelf, aan liefde en vergetelheid. Want nergens staat geschreven dat je bij het lezen van een gedicht moet denken aan wat geschreven staat. Integendeel. Ware poëzie bevrijdt. Ze bevrijdt ons. En ze bevrijdt zichzelf.

Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht KU Leuven.


DS, 02-04-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB