BLADGOUD

Een geweldig boek lezen en zo de wereld om ons heen beter begrijpen. Dat zijn twee zegeningen in één. We vroegen aan negen internationale pennen om zo’n onontkoombaar boek te selecteren en hun oordeel in een literair essay te gieten. U leest ze hier elke weekendkrant van de zomer 2017.

http://www.standaard.be/plus/tag/bladgoud-2017

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Een toekomst voor het Westen

Bill Emmott - The Fate of The West. The Battle to Save the World’s Most Successful Political Idea, The Economist, 2017, 272 blz.


Je kan van ‘The Economist’ veel zeggen, maar niet dat het op een links pamflet lijkt. Als een voormalige hoofdredacteur van het blad banken en financiële instellingen als een ‘vijand’ en een ‘gevaar’ omschrijft, dan heeft hij de aandacht van Joris Luyendijk.


Sommige boeken zijn niet alleen interessant om wat ze over de wereld te vertellen hebben, maar ook om wat ze indirect onthullen over de wereld waartoe de auteur behoort. Het dit voorjaar verschenen The Fate of the West van Bill Emmott is zo’n boek. Emmott is oud-hoofdredacteur van het gerenommeerde blad The Economist en als mensen zoals hij nu echt radicale taal gebruiken, dan weet je dat onder de waterspiegel de fundamenten van de neoliberale status quo werkelijk aan het wankelen zijn.


Rijke jongens onder elkaar

Minder overheid en meer markt, zo zou je de agenda van The Economist kunnen samenvatten en die agenda doet ertoe. The Economist is namelijk het lijfblad van wat eerst de ‘Washington consensus’ heet en nu de ‘Davos-crowd’: de groep van machtige mensen bij banken en multinationals, het IMF en de Wereldbank plus charismatische miljardairs, die samen de motor vormen achter de globalisering in haar huidige vorm.

Hoewel ze nog steeds aan de touwtjes trekken, gaat het verre van lekker met deze groep. Van de crash van 2008 tot de Brexit, de verkiezing van Trump en de opkomst van zogenoemde ‘populisten’ in West-Europa, de autoritaire wending in Rusland en Turkije... Misschien is de wereld toch niet aan het veranderen in één grote McDonald’s, zoals vanaf de jaren negentig door deze neoliberale wereldverbeteraars werd gedacht.

Wellicht is ook de Geschiedenis met hoofdletter G toch niet ten einde en willen niet alle volkeren op aarde worden zoals Denemarken – zoals de Amerikaanse denker Francis Fukuyama in de jaren negentig nog met veel succes poneerde.

Tegen deze achtergrond moet je Bill Emmotts boek lezen. Emmott is lid van de Trilaterale Commissie, een invloedrijk netwerk van Amerikaanse, Japanse en Europese machthebbers in bedrijfsleven en politiek. Tik het in op Google en het derde zoekresultaat is eenzelfde soort samenzweringstheorie als degene die te vinden zijn over de Bilderberg-groep.


Open en fair

‘Het Lot van het Westen’ heet Emmotts nieuwste boek dus en hij probeert erin te duiden waarom het Westen in de medische zin van het woord in een crisis verkeert – het punt namelijk net voordat duidelijk wordt of de patiënt herstelt dan wel sterft.

Voor Emmott is ‘het Westen’ geen geografische maar een politiek-filosofische categorie. Het is volgens hem een idee, namelijk dat een samenleving floreert wanneer deze juist niet vanuit een centraal punt bovenin wordt bestuurd en geleid – Emmott noemt dit laatste de ‘utopische arrogantie’ van het communisme en het fascisme. Hier kraakt Emmott ook zijn enige lichte noot, met een anekdote die te mooi is om hier weg te laten. Op een zeker moment kwam de dictator Hugo Chávez op bezoek bij de redactie van The Economist in Londen. Gevraagd naar de staat van de democratie in zijn land zei hij opgewekt: ‘In Venezuela hebben wij een uitstekende grondwet. Ik heb ’m zelf geschreven!’

Het Westen is het tegenovergestelde van dictatuur door kerk, moskee of leger, zegt Emmott in feite, en daarmee is het Westen voor hem de kostbaarste ‘uitvinding’ uit de menselijke geschiedenis.

Een westerse samenleving wordt niet planmatig opgelegd, maar ontstaat als het ware spontaan door de op elkaar in werkende handelingen, daden en wensen van de vrije leden van die samenleving. Deze leden uiten hun voorkeuren via markten en democratische verkiezingen, en dit hele proces rust voor Emmott uiteindelijk op twee cruciale concepten: openheid aan de ene kant, aan de andere het nooit precies in het Nederlands te vertalen fairness. Dus niet gelijkheid – Emmott blijft veilig op rechts – maar fairness. Eerlijke en dus onafhankelijke rechtspraak, loon naar werken en gelijke kansen bij gelijke talenten.


Van stropers en boswachters

Het Westen nu verkeert volgens Emmott in crisis omdat openheid en fairness elkaar sinds enige tijd niet meer versterken, maar juist tegenpolen zijn geworden. De mensen die de Brexit, Trump, Le Pen of Wilders steunen, aldus Emmott, stellen globalisering, europeanisering en andere vormen van openheid nu gelijk aan onrechtvaardigheid. De geglobaliseerde elite profiteert immers zwaar van vrijhandel. De gewone man en vrouw intussen worden niet meer beschermd tegen laaggeschoolde arbeid van elders maar moeten ermee concurreren.

So far so good, zou je kunnen zeggen, en niet bepaald origineel. Maar Emmott gaat verder en zegt hardop wat tot voor kort totaal taboe was in zijn kringen: de tegenstanders van globalisering hebben gewoon een punt als ze zeggen dat de elite niet langer fair optreedt. Op de markt wint degene die deze markt het meest effectief naar zijn hand zet.

Maar wat nu als een politieke elite bij dit ‘spel’ te succesvol is, en er bijvoorbeeld in slaagt om de financiële elite na de crash van 2008 de dans te laten ontspringen, om zich daarna zelf, volledig binnen de wet, bij diezelfde financiële elite te voegen? Zie hoe oud-premier Tony Blair jaren 2,5 miljoen pond pakte bij JP Morgan, of hoe Hillary Clinton 200.000 dollar binnenhaalde per speech bij Goldman Sachs.

Emmott citeert een flink aantal academici en commentatoren die allemaal zeggen: de banken zijn nog even gevaarlijk als in 2008, want hun lobby heeft met succes de nieuwe regels tegengehouden of aan gort geamendeerd.

In de jaren voor 2008 waren de balansen van banken volstrekt ondoorzichtig geworden. Daarom brak mondiale paniek uit toen de bank Lehman Brothers failliet ging en opeens iedereen zich afvroeg wat er eigenlijk op de balans van de andere banken stond. Emmott citeert de hoogste Britse toezichthouder Andrew Haldane, die vorig jaar in een opwelling van eerlijkheid hardop zei dat ‘grote delen van het hart van de internationale bancaire sector in wezen onbekend gebied zijn’, een blinde vlek op de kaart van de toezichthouder.

We hebben nog steeds geen idee of de banken veilig zijn, omdat ze nog steeds allerlei dingen mogen verstoppen buiten hun balansen, stelt Emmott. En dan komt het. Het Westen wordt bedreigd door een aantal vijanden, aldus Emmott. Sommige komen van buiten, zoals de terroristen van IS. Maar andere zitten aan de binnenkant: ‘Vijanden zijn het makkelijkst aan te pakken en te verslaan als we helder hebben wie ze zijn. Op dit moment zijn de best herkenbare vijanden degenen die langs democratische weg privileges hebben zeker gesteld. Dit zijn, u raadt het al, de banken en financiële dienstverleners.’


Hoop doet leven

Zover zijn we gekomen. Tien jaar geleden hoorde je dit soort geluiden alleen aan de extreem-linkerzijde van het politieke spectrum; in kraakpanden, in de kolommen van ‘De Internationale Socialist’ of bij die laatst overgebleven marxistische professor aan een tweederangsuniversiteit.

Uiteraard zal de pessimist zeggen ‘te weinig te laat’. En de zwartkijker zal eraan toevoegen dat juist deze week bekend werd dat Amerikaanse banken zo’n honderd miljard aan bonussen mogen uitkeren van hun toezichthouder.

En toch. Democratie is superieur aan dictatuur, omdat veranderingen moeten worden afgedwongen door er steun voor te verwerven bij de bevolking. Als zelfs hyper-establishment-figuren als Bill Emmott zich nu achter een keiharde aanpak van de banken stellen, dan is dat een belangrijk signaal. Nog mooier is dat The Fate of the West een bestseller is. Aldus zijn we weer een klein stapje dichter bij het moment waarop er, buiten de grootbankiers en hun lobbyisten zelf, helemaal niemand meer gelooft in hun bezwerende praatjes.


DS, 01-07-2017 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB