Bewijs maar eens dat ‘onze’ waarden beter zijn

Maxim Februari


In Engeland moeten drie dingen weg. Een ideologie moet teniet worden gedaan. De mensenrechten moeten ingeperkt. En het land moet zelf weg uit Europa – of Europa uit het land. Als je naar dat mandje kijkt, waarin drie lege flessen zitten die naar de glasbak moeten, komt de interessante vraag op wat het land dan wel wil behouden. En die vraag is niet typisch Brits, die is westers. We kunnen die onszelf ook stellen.


Begin juni hield Theresa May na een terreuraanslag in Londen haar ‘genoeg is genoeg’-speech. Een week eerder was al bekend geraakt dat de Britse inlichtingendiensten 23.000 binnenlandse potentiële, jihadistische aanslagplegers op het oog hebben. Die zou je natuurlijk alle 23.000 kunnen oppakken, maar dan staan er de volgende dag weer verse risico’s op straat. May zei in haar speech daarom dat het niet gaat om het verijdelen van plannen, of om het oprollen van een netwerk, maar om het overwinnen van een ideologie.

En dat overwinnen, zei ze erbij, lukt niet langs militaire weg. Om die strijd te winnen, moet je potentiële terroristen van geweld afhouden – turning their minds away from this violence – en ervan overtuigen dat pluralistische Britse waarden superieur zijn aan alles wat haatpredikers bieden. Vrijwel geen krant citeerde dit, maar ze zei het wel. Ze sprak ook over ‘onze westerse waarden van vrijheid, democratie en mensenrechten’.

Twee dagen later kondigde May alweer aan de mensenrechten te willen inperken om potentiële terroristen te bestrijden. Kennelijk ging ze de mensenrechten verdedigen door ze af te schaffen. Zoals ze al eens eerder van plan was geweest de mensenrechtenverdragen op te zeggen, net als Mark Rutte. In het licht van de Brexit leverde dat interessante vragen op. Welke typisch Britse waarden zijn superieur? Welke westerse waarden? Waarom zou je die vervolgens weggooien? Wat is er conservatief aan het afschaffen van je gedachtegoed?

Twee zielen streden duidelijk in Mays borst. De liberale ziel die gelooft dat mensen vatbaar zijn voor morele argumentatie. En de conservatieve die gelooft dat ieder mens van nature slecht is en niet kan worden overtuigd, maar moet worden beteugeld. Liberale vrijheid versus conservatieve discipline. Liberale rechten versus conservatieve traditie. Al snel leek haar conservatieve ziel die strijd te winnen. Waarna May bleef zitten met het probleem dat juist de liberale ziel zo typisch westers is. En zo pluralistisch Brits.

Die superieure waarden van het Westen, ‘vrijheid, democratie en mensenrechten’, zijn namelijk in de voorgaande eeuwen niet opgekomen als linkse illusies die we moeten doorprikken, nu we volwassen zijn. De vrijheidsrechten zijn, zoals Marx al mopperde, eerder rechts dan links, ze passen binnen het economische model van het westerse kapitalisme en dienen de economische vrijheid van het individu. Tot nu toe heeft het Westen economisch gebloeid dankzij de typisch westerse mix van rechtse, economische vrijheid en linkse, sociale correctie op de nadelige gevolgen daarvan.

Maar de toekomst is conservatief: de mensenrechten verdwijnen, we worden minder westers en minder Europees. We deliberaliseren. En dat heeft zijn harde en zijn zachte kanten. De Brexit is bijvoorbeeld een zachte conservatieve reactie op het rechtse liberalisme. De mens, gaandeweg ondergeschikt geraakt aan een economisch model, verlangt uit eenzaamheid terug naar een natuurlijk verband. Economisch gezien misschien niet verstandig, maar het leven bestaat uit meer dan economie.

De harde conservatieve reactie tegen liberale vrijheden vind je in toenemende beteugeling van het individu. Landen zijn overvolle schoolklassen geworden, waaraan je geen leiding meer geeft via een kringgesprek, maar door correctie. In de overvolle en razendsnelle wereld worden andere managementtechnieken gebruikt dan gesprek en overtuiging. Meer politiemacht, grotere greep van de staat, offline en online. Digitalisering staat volop in dienst van disciplinering.

Heeft Mays ene ziel gelijk, en win je de strijd niet met militaire inzet maar met de superioriteit van je waarden, dan zul je hardop moeten formuleren welke waarden je hebt en wat ze zo superieur maakt. Zijn dat nog steeds de Europese, westerse mensenrechten met hun claim van universaliteit? Lang is het ons gelukt die claim te uiten zonder hem te bewijzen, maar zo vanzelfsprekend superieur zijn we niet meer en in de ideologische strijd zullen we iets moeten laten zien.

Zijn westerse liberale waarden superieur? Schaffen we ze af? Welke superieure waarden nemen we dan? Misschien lijken dit theoretische vragen, maar volgens Theresa May wacht de doelgroep van haatpredikers op een antwoord.


DS, 14-06-2017 (Maxim Februari, jurist en columnist NRC Handelsblad)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB