Aanval op WHO beschadigt leiderschap VS nog meer


President Trump wil de Wereldgezondheidsorganisatie niet meer betalen omdat ze de pandemie ‘slecht gemanaged heeft’. Het beschadigt het mondiale leiderschap van de VS nog meer. ‘De WHO verzwakken kan Amerikaanse commerciële belangen dienen.’


Wat al een paar weken in de lucht hing (DS 9 april), zou nu toch gebeuren. Op een van zijn chaotische persconferenties zei president Trump dat er een ‘onderzoek komt naar de acties van de Wereldgezondheidsorganisatie’ (WHO) en dat de Amerikaanse bijdrage in afwachting daarvan tijdelijk stopgezet wordt. Trump vindt dat de VN-organisatie de Chinese ‘desinformatie’ over het virus niet genoeg in twijfel trok. Ook neemt hij het de WHO kwalijk dat ze tegen het sluiten van nationale grenzen pleitte.

In 2019 sponsorden de VS de WHO voor zo’n 400 miljoen dollar, zowat 15 procent van het totale budget. Wereldleiders, de secretaris-generaal van de VN en medische expertisecentra in de VS, waaronder het befaamde Johns Hopkins Center for Health Security, reageerden geshockeerd. De consensus bij de critici was dat hoewel de WHO zeker niet perfect is, het nu echt niet het moment is om haar op droog zaad te zetten. ‘We moeten kunnen rekenen op internationale kennisuitwisseling en onderbouwd advies, en de WHO levert dat’, benadrukte de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern. ‘Het is meer dan belachelijk, Trump verknalde het zelf en probeert van de WHO een zondebok te maken, net nu we verenigd moeten staan’, zegt prof dr. Shibuya Kenji (Population Health Center, King’s College, Londen).


Wat gebeurt nu?

Trump staat wel bekend om wat flou artistique. Is dit aankondigingspolitiek voor zijn rechtse achterban of zijn de orders effectief al doorgedruppeld bij zijn administratie? Wanneer zal het onderzoek voltooid zijn? De WHO krijgt zowel vaste bijdragen (lidgeld) als vrijwillige donaties. Trekt Trump alleen die laatste terug? Die zijn namelijk meestal voor concrete projecten zoals tbc-bestrijding toegekend (‘earmarked’) en het lijkt moeilijk om geld dat toegezegd en misschien al uitgegeven is, terug te halen. Gaat het over toekomstige donaties? Of komen de vaste bijdragen in het gedrang? In dat laatste geval is het de vraag of de VS nog lid kunnen blijven zonder hun lidgeld te betalen.


Heeft de WHO het ‘verknald?’

Net als elke multilaterale instelling is de WHO niet perfect. De grootste uitdagingen zijn het erg brede takenpakket gecombineerd met een veel te klein budget, bureaucratie en het moeten schipperen rond diplomatieke gevoeligheden. Steeds meer zijn dat ook Chinese gevoeligheden (DS 31 maart). Maar wetenschappers blijven benadrukken hoe belangrijk de WHO is als overlegforum voor topwetenschappers en dat onze kennis van deze ziekte slechts stap per stap vooruitgaat. En op zich is het diplomatiek te vriend houden van lidstaten zeker niets nieuws.

De WHO zat tussen 1950 en 1970 ook in de klem van het buitenlands beleid van de VS en de Amerikaanse belangen, wat bij veel landen tot protest tegen de ‘Amerikaanse machtsgreep’ leidde. Volgens sociologe in globale gezondheidszorg Nitsan Chorev (Brown University, Rhode Island) voeren arme en rijke landen sindsdien een bittere strijd over het beleid van de WHO, met onder andere toegankelijke gezondheidszorg als strijdpunt. Dat de VS zich nu terugtrekken, zegt minstens evenveel over het afbrokkelende Amerikaanse leiderschap. Historisch domineerden zij zowat alle multilaterale overlegorganen, vandaag is dat niet meer vanzelfsprekend. Het geduld met die organisaties droogt dan ook op.

Maar wat dan met schijnbaar wereldvreemde WHO-adviezen, zoals het niet sluiten van nationale grenzen? ‘De WHO adviseert op basis van complexe wetenschappelijke papers, maar laat het na om in duidelijke mensentaal uit te leggen waarom ze dat doet’, zegt dr. Mukesh Kapila (Global Health, Universiteit Manchester en al jaren consulent van de WHO in Genève). ‘Nationale grenzen zijn artificieel, terwijl uitbraken regionaal kunnen zijn. De grenzen van Italië sluiten geeft dan een vals gevoel van veiligheid, terwijl je beter Lombardije afsluit.’ De grens sluiten kan de nationale belangen op korte termijn dienen, maar de globale economische kosten zijn groot (DS 15 april). Het is juist de functie van de WHO om die globale belangen in de gaten te houden, en te verzoenen met medisch bewijs.


Wat speelt op de achtergrond?

‘De beslissing om geld weg te nemen heeft op zich weinig te maken met covid-19 en meer met hun ideologische positie op langere termijn’, zegt Kapila. ‘De WHO heeft de capaciteit om normen en standaarden te zetten. Dat beperkt de commerciële belangen van de Amerikaanse medische sector, die de WHO-normen wil verzwakken.’ Als concrete voorbeelden wijst Kapila naar de concurrentie in vaccins, maar ook naar de Amerikaanse bedrijven die de Afrikaanse markt willen veroveren. ‘De VS zijn tegen universele gezondheidszorg (die de WHO aanraadt, red.). In en na de ebolacrisis zag ik een groot debat over het gezondheidsmodel dat Liberia en Sierra Leone moesten volgen’, zegt hij. ‘Amerikaanse bedrijven probeerden hun verzekeringsmodel te importeren en de West-Afrikaanse gezondheidszorg te organiseren – met winst uiteraard.’

Of Trump de kraan nu effectief toedraait of niet, de reputatieschade voor de VS is een feit. Arme landen, die baat hebben bij WHO-projecten, zullen dit niet vergeten. Ook het volgens velen onterechte affront aan Tedros Adhanom Ghebreyesus, de eerste Afrikaanse directeur-generaal van de WHO, doet pijn. De Afrikaanse Unie betuigde al haar ‘onwankelbare vertrouwen in de WHO’. Het valt te verwachten dat China deels in het gat zal springen. Op een WHO-collecte in maart tegen covid-19 beloofden de VS 14 miljoen dollar extra, terwijl China 20 miljoen dollar gaf.


DS, 15-04-2020 (Giselle Nath)