Een nationaal leesbeleid: nu!


Wat we na de teleurstellende Pisa-resultaten vooral niet moeten doen, is wachten op een nieuwe studie. Het geduld van Kris Van den Branden is op.


Minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) beslist na de tegenvallende PIRLS-resultaten voor begrijpend lezen in het basisonderwijs dat er een Nederlands-Vlaamse Taalraad moet worden opgericht. De Taalraad, die bestaat uit tien experts, krijgt de opdracht om op basis van wetenschappelijk onderzoek en schoolbezoeken concrete maatregelen voor te stellen om het leesonderwijs te verbeteren.

Juli 2019. De Taalraad stelt zijn eindrapport met concrete aanbevelingen voor. Op datzelfde moment zijn er nog twee andere rapporten klaar. Het ene is van de Vlaamse Onderwijsraad. Op basis van een review van internationaal wetenschappelijk onderzoek reikt die vijf didactische sleutels voor beter leesonderwijs aan. In het andere rapport analyseren onderzoekers van de KU Leuven de oorzaken van de tegenvallende PIRLS-resultaten. Op het einde doen ze concrete aanbevelingen om het leesonderwijs te verbeteren.

November 2019. Op een studiedag van Ahovoks (departement onderwijs) zijn vertegenwoordigers van de Taalraad en de Vlor-studie het over twee dingen roerend eens: dat ze het roerend eens zijn over de concrete maatregelen die nodig zijn en dat er vanuit een hoog urgentiebesef meteen tot actie moet worden overgegaan.

December 2019. De Pisa-resultaten bevestigen de dalende trend. De nieuwe minister van Onderwijs, Ben Weyts (N-VA), kondigt aan dat hij een team van internationale experts laat samenstellen die in het najaar van 2020 concrete maatregelen zullen voorstellen om het leesonderwijs te verbeteren.


Maak er tijd voor

Nog een studie? Pleitte de Taalraad niet voor een hoog besef van urgentie? Zullen we echt tot het voorjaar van 2021 (slik) wachten om de koe bij de horens te vatten en een nationaal leesbeleid in te voeren? Dat beleid moet alle betrokken partijen mee in het (taal)bad sleuren en de wetenschappelijk aangetoonde oorzaken systematisch aanpakken.

Oorzaak 1: het aantal uren op jaar*basis dat leraren in het basisonderwijs aan begrijpend lezen zegden te spenderen, bedroeg 146 in 2006. In 2016 was dat teruggelopen tot 84. Dat is een daling van meer dan 40 procent. Moeten we het verder zoeken?

Maan schoolteams aan om van begrijpend lezen opnieuw een absolute topprioriteit te maken en om een leesbeleid te implementeren. Bied leraren massaal kansen tot nascholing en professionalisering om een krachtige, effectieve leesdidactiek toe te passen. Teken met de onderwijsnetten een bindende engagementsverklaring dat ook zij leesonderwijs prioritair zullen ondersteunen.

Waar is die onderwijstijd dan wel naartoe gegaan? De PIRLS-analyses tonen aan dat een deel aan andere vakken wordt besteed. Uit de peiling Nederlands van 2018 blijkt dat de top 5 van de tijdsbesteding van leraren basisonderwijs er voor taal als volgt uitziet: 1. Spelling. 2. Taalbeschouwing. 3. Begrijpend lezen. 4. Woordenschat. 5. Spreken. Ook al gaat het hier over gerapporteerd gedrag, toch kunnen zulke cijfers pedagogen als Tim Surma (DS 5 december) wellicht geruststellen: de Vlaamse basisscholen blijken dus wel degelijk nog veel aan kennis en woordenschat te werken. Dat is belangrijk, laat daar geen misverstanden over bestaan. Maar tegelijk tonen de cijfers dat we niet alle heil mogen verwachten van het populaire mantra ‘opnieuw meer aandacht voor kennis’.


Lezen, lezen, lezen

Oorzaak 2. De leesmotivatie van onze leerlingen staat op een alarmerend laag pitje. Zowel voor PIRLS (basisonderwijs) als Pisa (secundair onderwijs) behoren we op dat vlak tot de slechtste leerlingen van de klas. Veel leerlingen ervaren lezen als saai, vervelend, tijdverlies. Alle beschikbare rapporten bevatten de aanbeveling om massaal op leesbevordering in te zetten. Wie graag leest, leest meer en leest beter.

Maan alle schoolteams van basis- en secundaire scholen aan om binnen het kader van hun taalbeleid aan leesmotivatie te werken. Sluit overeenkomsten met educatieve uitgeverijen om leesbevordering en een effectieve didactiek voor technisch en begrijpend lezen in hun methodes te integreren. Ondersteun bibliotheken om medewerkers te kunnen aanstellen die met scholen samenwerken en die daarrond specifieke expertise hebben. Investeer in culturele projecten die literatuur voor kinderen op een speelse, creatieve, boeiende manier tot leven brengen. Sensibiliseer ouders om elke dag voor te lezen. Bekijk hoe de openbare media een rol kunnen spelen in leesbevordering. Financier leesbevorderingsprojecten die focussen op sociaal kwetsbare groepen.

In Ierland stond Harold Hislop van de Ierse Onderwijsinspectie afgelopen maandag te blinken op de televisie. Ierland doet het voor begrijpend lezen uitstekend: hoge gemiddeldes, een kleine kloof tussen jongens en meisjes, kleinere kloof tussen sociale groepen. Het land heeft sinds 2011 een krachtige ‘National Literacy Strategy’, waarin alle ingrediënten die de Vlaamse rapporten opdreunen aanwezig zijn: verscherpte eindtermen voor lezen, veel projecten rond leesbevordering, investeringen in de deskundigheid van de leerkrachten om effectief leesonderwijs te geven, toetsen waarmee scholen de vorderingen van hun leerlingen kunnen opvolgen.

Als de raad van de internationale experts die minister Weyts opricht zijn werk met dezelfde wetenschappelijke ernst aanpakt als de auteurs van de vele rapporten die er al zijn, dan komen ze ongetwijfeld tot hetzelfde lijstje van maatregelen. Daar kunnen we het dan nog een keertje roerend eens over zijn voor ook wij – eindelijk – een nationaal leesbeleid vormgeven.

Kris Van den Branden, hoogleraar en lerarenopleider aan de Faculteit Letteren (KU Leuven).


DS, 06-12-2019