De reus knippert met de ogen


Het leek alsof de Nieuwe Economie de machteloze overheden boven het hoofd was gegroeid, maar de tegenbeweging die op gang komt, is niet kansloos, zegt Bart Sturtewagen.


Neelie Kroes, Europees commissaris voor Digitale Agenda, was woedend. We schrijven 15 april 2014, amper drieënhalf jaar geleden. Wat voor een achterlijk nest was Brussel toch. In de Europese hoofdstad had een rechtbank het bestaan minister van Mobiliteit Brigitte Grouwels (CD&V) gelijk te geven in haar strijd tegen het taxibedrijf Uber. Dat mocht niet langer klanten vervoeren die via een app hun goedkope taxirit hadden besteld. We zijn toch de negentiende eeuw niet meer, schamperde Kroes. Grouwels werkte innovatie tegen en steunde een kartel. De klant was van zoveel bekrompenheid de dupe, volgens Kroes. De taak van een moderne overheid was ruim baan te bieden aan de bouwers van een stralende toekomst.

Kort nadien verliet Kroes de Europese Commissie en werd ze, onder andere, adviseur van hetzelfde Uber. Intussen is de ‘Uber-economie’ een begrip geworden. Niet alleen vervoert iemand die we via de Uber-app hebben gevonden, ons met zijn auto tegen een laag tarief van A naar B. We huren een appartementje voor een citytrip via Airbnb, bestellen een maaltijd bij Deliveroo of laten de ingrediënten thuisbrengen door HelloFresh. Ook schoenen, kleren en elektronica kopen we niet meer in de winkel. Een bestelwagen uitgestuurd door Zalando, Bol.com of Coolblue stopt met de gewenste waren voor onze deur, minder dan een dag nadat we erom hebben verzocht.


De wet van de sterkste

Het principe is eenvoudig. Technologie biedt de mogelijkheid om tussenpersonen uit te schakelen en vaste kosten te drukken. Dat is pijnlijk voor de aanbieders van goederen en diensten die qua werking nog op de oude leest geschoeid zijn. Maar dat is nu eenmaal de creatieve destructie die de vrijemarkteconomie voortjaagt, producten verbetert, kosten beperkt en kansen schept voor ondernemers en werknemers. Wie zich niet aanpast, moet verdwijnen. Voor een aanstormende trein blijven staan, is niet alleen zinloos. Het is dodelijk.

Wat Kroes destijds niet onderkende, en velen met haar, is dat die disruptie, die omwenteling in de manier waarop de markt functioneert, voor een groot deel berust op bestaande regels en afspraken omzeilen of simpelweg negeren. De vernieuwing zit minder in de technologie dan in de organisatie. De kosten die worden ontweken, zijn er gekomen als gevolg van door de overheid opgelegde regels over veiligheid, belastingen en arbeidsstatuten. Als we die ook beschouwen als verouderde denkbeelden die de weg naar de toekomst versperren, blijft er van het regelgevende kader niets over. Zelfs van het concept ‘overheid’ blijft niet veel overeind. Dan geldt louter de wet van de sterkste. Sympathieke start-upswerden bijgevolg in nauwelijks enkele jaren tijd gigabedrijven die elkaar nu de wereldhegemonie betwisten.

De klant, die door Kroes en gelijkgestemden bevrijd zou worden van de antieke kartels die hoge prijzen in stand hielden voor bedenkelijke producten en service, wordt opnieuw een pion in een wereld waar giganten de dienst uitmaken en de zwakke overheid niet langer de garantie isvoor eerlijke marktverhoudingen.


De slinger keert terug

Rijkelijk laat komt nu stilaan een tegenbeweging op gang. Europa neemt het voortouw onder leiding van een nieuwe EU-commissaris, Margrethe Vestager, niet van Digitale Agenda, maar van Mededinging. Zij vervolgt de Apples, Googles en Amazons van deze wereld, omdat ze het vinden van de minst belaste weg tot een kunstvorm hebben verheven. De schaal waarop de multinationals opereren, maakt ze haast ongrijpbaar, zelfs voor een overheid van het niveau van de Europese Unie of de Amerikaanse regering. Als die te lang twijfelen, en lange tijd leek het daarop, wordt het een hopeloos gevecht.

Aangezien het zwaartepunt van de Nieuwe Economie in de Verenigde Staten ligt, komen Europese maatregelen tegen belastingontwijking of aantasting van de privacy over als een vorm van economische oorlogvoering. Dat verwijt hanteren de lobbyisten van de techwereld volop. Maar ook in de Verenigde Staten staan activisten, academici en journalisten op en groeit het inzicht dat de macht van Silicon Valley wel erg snel erg groot is geworden. Het gebruik dat bedrijven maken van de informatie die hun klanten gewillig afstaan, de rol die sociale media spelen in de politieke beeldvorming en ook de belastingkwestie komen er hoger op de agenda.

De slinger is, eens te meer, te sterk doorgeslagen en keert terug. Een overdaad aan regulering doorbreken leidde tot complete deregulering. Maar nu is herregulering aan de orde. De vraag is waar het nieuwe evenwicht zal komen te liggen.


Zwakke plek

Het goede nieuws is dat de kansen lijken te keren. De vrees dat het niet meer mogelijk is om grenzen te stellen aan de dominantie van de techniek, was mogelijk toch voorbarig. Opmerkelijk is wat Mark Zuckerberg deze week zei bij de bekendmaking van de kwartaalresultaten van zijn bedrijf, Facebook. De cijfers zelf waren spectaculair beter dan de nochtans hoge verwachtingen van de markt. Toch daalde de beurskoers, want Zuckerberg meldde dat hij massaal gaat investeren in meer veiligheid voor zijn gebruikers, ook als dat op korte termijn van de winst afgaat.

Voor het eerst knippert de reus met de ogen. Er is dan toch een zwakke plek in zijn pantser. Dat de snelle groeiers creatief omgaan met belastingen, allerlei ondoorzichtige dingen doen met de informatie die ze over ons hebben, en hele bedrijfstakken in oproer brengen door hun schaal en almacht, dat alles leidde jarenlang wel tot kritiek, maar niet tot gebundeld verzet. Daar was geen enkele overheid toe bereid of uitgerust. Maar nu is Big Tech ontmaskerd als een gevaar voor het politieke systeem zelf. De zoektocht naar de best mogelijke manier om de wensen van de klant te kennen en te bevredigen, is ongemerkt ontaard in manipulatie van een omvang die de wereld nooit eerder heeft gezien.

Daardoor kantelt een fundamentele perceptie. De zo bejubelde innovatie toont haar duistere kant. Ze ontwortelt de basis van de democratie. De disruptie is geen heilzame creatieve destructie meer, maar destructie tout court.

De tegenbeweging zal op de schaal moeten zijn van de uitdaging. Het lijkt een uitzichtloze opdracht. Maar er is een lichtpunt. Snelle groei is voor deze bedrijven een krachtig wapen, maar ook een noodzaak en dus een verslaving. Een hapering in de opgaande lijn, verstoort het beeld van onkwetsbaarheid. De beurs is daar onverbiddelijk voor. Een openlijke botsing tussen de Nieuwe Economie en de samenleving is een levensgroot financieel risico. Daar ligt de hefboom voor een fundamentele bijsturing. Het is hoog tijd, maar nog niet te laat.


DS, 04-11-2017 (Bart Sturtewagen)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB