Vive la France libre

Rik Torfs


Donderdagmorgen. Op het binnenplein van het Institut Catholique de Toulouse ontmoet ik Jacques Bouveresse, hoogleraar rechtsgeschiedenis aan de universiteit van Rouen. Pas emeritus geworden. ‘Mais je fais ce que je faisais avant.’ Er was niemand om zijn vakken over te nemen. Dus bleef hij doceren. Wat hij al sinds 1971 doet, toen hij begon in Algerije, en zijn studenten ouder waren dan hijzelf.


Het is een schitterende dag. Geen zweem van herfstige nevel die nog op moet trekken. Straks wordt het dertig graden. Prachtig, maar in september maakt zomerse driestheid het hart week. Het verval loert om de hoek.

De universiteit is kapot, zegt Bouveresse. Zeker in Frankrijk. De prestigieuze hautes écoles trekken de beste studenten aan en kneden hen tot lakeien van het neoliberalisme. Ze lijken allemaal op elkaar. Dood voor het leven begint.

Toen ik gisterenavond in Toulouse aankwam en langs de oevers van de Garonne onder het lover van de platanen reed – duizelig makend was het clair-obscur –, leek de wereld gered. Elegante meisjes zaten op terrassen mooi en slim te zijn, terwijl wellevende jongens drankjes voor hen aanhaalden.

‘De intellectuele cultuur is verloren, hier in Frankrijk toch. Niets meer aan te doen. Mijn meest briljante doctoraatsstudente moet zelf de kosten van haar conferenties dragen. Ze spreekt dan in Glasgow over het denken van Emile Combes. Geweldige discussies met collega’s van overal. Maar in Rouen werkt ze ’s avonds als dienster in een restaurant. Zielige succesvolle dertigers die haar bevelen geven, haar niet zien staan, ze is minder belangrijk dan de nieuwe portie bearnaisesaus die ze brengt.’

Prachtig aan Toulouse is dat je er geen ogenblik vervreemding voelt. Geen zinloos brede wegen die onderdanig wachten op voortdenderende vrachtwagens. De straten zijn smal, maar niet claustrofobisch benauwend. Ze zijn niet recht en niet kronkelend. Ze dwalen gewoon dromerig af.

‘Weet u wie onze dromen heeft afgepakt? Neen? Ik zal het u zeggen: Europa. Europa heeft alles kapotgemaakt. Onze Franse filosofie. Onze traditionele ambachten. Te duur. We kunnen niet meer concurreren. Die vrije handel: weg ermee. We moeten uit de Europese Unie. Onmiddellijk. Dan is de oneerlijke concurrentie weg. Maken we opnieuw ons eigen speelgoed. En denken we weer vanuit wie we zijn. Fransen. Il faut fermer les frontières.’

Ik spreek hem uit beleefdheid tegen. Frankrijk, het nieuwe Noord-Korea? Maar de tragiek van wat hij vertelt, grijpt mij aan. Want ook al zegt hij domme dingen, Jacques Bouveresse is een verstandig man. Een intellectueel. Een woeste denker, die in een wereld zonder grenzen tegen zijn grenzen aanloopt. Want originele ideeën zijn duur. In een geglobaliseerde wereld scoort seriewerk. Waar ook ter wereld kun je een blik opentrekken met experts die exact hetzelfde zeggen over innovatie, change management, kwaliteitsbewaking, benchmarking.

Natuurlijk weet Bouveresse diep in zijn hart dat het vertrek van Frankrijk uit de Europese Unie onzin is. Dat het niemand zal helpen. De armoede doet toenemen – dat laatste ontkent hij heftig: non, non, non, et la Suisse alors? Maar dat een humanistische cultuur bij de geglobaliseerde wereld niet altijd wel vaart, geen hond kan het ontkennen. We leven in een tijd waarin het niet verstandig lijkt dat intelligente mensen zich in klassieke talen verdiepen. Dat vind ik verschrikkelijk. Je kunt niet langer succesvol zijn in het leven en er tegelijk diep over nadenken.

De conferentie gaat beginnen, we betreden de voorbeeldig gerestaureerde salle Léon XIII met over de volle lengte van de binnenmuur een overrompelend fresco van Marcel-Lenoir uit 1923. Titel: Le triomphe de la Vierge couronnée par Dieu le Père, présentant au monde son fils crucifié. Een fresco uit een ver vervlogen tijd. Jezus als pasgeborene prijkt in het midden met gespreide armpjes, een voorafspiegeling van zijn kruisdood. Geen honderd jaar geleden, een andere wereld, verzwonden ideeën, maar een prachtig kunstwerk.

De tijd is niet van ons. De hele ochtend, terwijl zorgvuldig voorbereide referaten obligaat worden afgerammeld, denk ik aan Jacques Bouveresse. De verbittering die jaren aan hem knaagde. Het gevoel in de marge te verdwijnen. De mix van ontgoocheling en intelligentie. De schoonheid van ongezond verstand.

En ook de dienster uit Rouen die het denken van Combes bestudeert, laat mij niet los. De wijsheid ligt bij haar, terwijl zij waardig zwijgend de glazen van haar leeghoofdige meesters vult.


DS, 15-09-2014 (Rik Torfs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB