Irak, Amerika, Kakanië - Waarom het Amerikaanse beleid faalt

Timothy Garton Ash


Waarom is het Amerikaanse beleid in Irak en de rest van de wereld uitgedraaid op een totale mislukking? Timothy Garton Ash maakt de vergelijking met de verwarde strategie van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. 'De schrijver Robert Musil noemde die eeuwig verwarde staat Kakanië.'


Naar aanleiding van de zesde verjaardag van de terroristische aanslagen in de Verenigde Staten en het rapport van generaal David Petraeus over de 'opstoot' in Irak stellen zelfs betrouwbare Republikeinen die dezelfde doelstellingen als de president nastreven, de vraag: waarom gedraagt de regering van Bush zich zo onbekwaam? Die vraag kan nog uitgebreid worden: waarom slaagt het Amerikaanse politieke stelsel er niet in een consequent beleid en een degelijk bestuur voort te brengen? Tijdens mijn drie maanden durende verblijf in de Verenigde Staten werd dat probleem herhaaldelijk aangekaart door mensen die het reilen en zeilen in Washington van dichtbij meemaken.

Het Congres, de regering en hooggeplaatste militaire bevelhebbers hekelen het Iraakse bewind, omdat dat er niet in slaagt aan de politieke en veiligheidsnormen van Washington te beantwoorden. Maar de gewone mensen in Irak, die al veel te verduren kregen, hebben op hun beurt het recht de Amerikaanse overheid te vragen op welke manier zij hun beloften waargemaakt hebben. Neem nu bijvoorbeeld de norm waarnaar Amerikaanse politici kortweg verwijzen als 'ont-Baathisering'. Eigenlijk komt dat neer op een 'ont-ont-Baathisering': het is een laattijdige herroeping van de beslissing van de voormalige Amerikaanse onderkoning Paul Bremer om zo goed als alle leden van de heersende Baath-partij van Saddam Hoessein te verdrijven uit de prille functies van het nieuwe Irak, waardoor niet alleen misdadige en corrupte elementen, maar ook bekwame mensen verwijderd werden. Samen met de beslissing om het Iraakse leger te ontbinden, wordt dit nu, zelfs door mensen die toen deel uitmaakten van de hoogste rangen van de Amerikaanse en Britse regering, als een van de rampzaligste beslissingen tijdens de bezetting van Irak beschouwd.

Er kan over gediscussieerd worden of die en nog andere fouten doorslaggevend geweest zijn voor het eindresultaat. Misschien was Irak sowieso verzand in een ongelooflijke puinhoop, gezien zijn geschiedenis en de nalatenschap van Saddam, aangescherpt door jaren van westerse sancties. Maar er zijn nu in de hele wereld nog maar drie mensen (George Bush, Dick Cheney en Donald Rumsfeld) die niet willen erkennen dat het beleid van de VS in Irak ernstige gebreken vertoont en uitermate inconsequent is. De vraag is waarom. En daarbij moeten we ons ook buigen over wat Irak ons te vertellen heeft over de Verenigde Staten en het beleid daar.

Neem bijvoorbeeld die beslissing over de ont-Baathisering en de ontbinding van het Iraakse leger. Ten eerste, hadden ze niemand die onderlegd is in de geschiedenis van Irak en de Arabische politiek, om nog maar te zwijgen over eerdere bezettingen, die hen kon waarschuwen? Als er zo iemand was, heeft daar dan niemand naar geluisterd? Ten tweede, op welke manier is die beslissing genomen? Over die vraag is de voorbije weken enige controverse ontstaan, aangezien de betrokkenen ook hier een populair spelletje in Washington spelen: de verantwoordelijkheid doorschuiven ('Ik heb het afgeraden.', 'Het is zijn schuld!'. Ik kijk al uit naar het boek in de stijl van Bob Woodward waarin George W. Bush verklaart: 'Ik heb niks gedaan, het was Cheney!', of omgekeerd.)

De aanvankelijke beslissing om het Iraakse leger grotendeels intact te houden - een beslissing die door de president goedgekeurd was - lijkt daarna herroepen te zijn door Bremer, die samenwerkte met het Pentagon, zonder ernstig overleg met de nationale veiligheidsadviseur of de minister van Buitenlandse Zaken. De president was vooraf op de hoogte gebracht, maar enkel door middel van een quasi nonchalant zinnetje in een brief, waaruit de omvang van de beoogde zuivering niet duidelijk naar voren kwam, laat staan de gevolgen.

Kun je zo een regering leiden? Met een lakse president, een zwakke nationale veiligheidsadviseur, een al te machtige magnaat in het Pentagon en een samenzweerderige vice-president die een nooit eerder geziene macht uitoefent, bestond er geen consequent Irak-beleid, maar verscheidene beleidslijnen die met elkaar in strijd waren en na verloop van tijd veranderden. Toen ik dit besprak met een hooggeplaatste legerofficier op rust, kwam die behoorlijk origineel uit de hoek door het te vergelijken met de verwarde strategie van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Ze slaagden er niet in uit een aantal strategische doelstellingen (Servië verpletteren, Rusland afweren) de belangrijkste te kiezen en uiteindelijk hebben ze er geen enkele behaald. De schrijver Robert Musil noemde die eeuwig verwarde staat Kakanië.

In Washington, het nieuwe Kakanië, blijven zelfs met een krachtiger president, die beter afgestemd is op buitenlandse feiten en meer controle heeft over details, de strategische coördinatie en de uitvoering nog altijd een probleem. Een ander voorbeeld, van een heel andere orde, is de kloof tussen het vooropgestelde doel om over de hele wereld de democratie te bevorderen, wat zogezegd de topprioriteit van de regering Bush was tijdens zijn tweede ambtstermijn, en wat er daadwerkelijk gebeurd is. Hier schuilt het probleem minder in de aanwezigheid van sterke, rivaliserende instellingen, maar veeleer in de afwezigheid van een grote instelling die zich ernstig toelegt op de verwezenlijking van dat doel en er ook voor uitgerust is. Wat hebben de Verenigde Staten de voorbije drie jaar nu echt gedaan om de democratie op een vreedzame wijze te bevorderen in Egypte, Iran of Saudi-Arabië? Bijzonder weinig.

Het Kakanië-beleid wordt nog verergerd door het politieke bewind. De minimale betrokkenheid van het Congres in de buik van het bestuur, de onevenredige invloed van lobbyisten en geldschieters en een absurd jachtig verkiezingsschema dragen allemaal bij tot wat Musil 'kakaniaanse omstandigheden' noemde. Een nieuwe president moet tijdens zijn (of de volgende keer wordt dat misschien wel haar) eerste regeringsjaar zijn (of haar) politieke benoemden laten bekrachtigen door het Congres en ze personeel laten aanwerven. Daarna heeft de regering een jaar om iets te doen. Daarna volgen de tussentijdse verkiezingen voor het Congres. Dan begint de volgende race voor het presidentschap, waardoor een president in zijn eerste ambtsperiode zich al voorbereidt op de tweede, terwijl een president in zijn tweede ambtstermijn een slappeling is. Ondertussen moeten de mannen en vrouwen van het Congres zich om de twee jaar (een belachelijk korte termijn) een verkiezing laten welgevallen. Ze zijn dus nog maar pas verkozen en moeten dan alweer geld beginnen in te zamelen voor hun volgende campagne. Dat houdt ook in dat ze gunsten moeten verlenen, fondsen van het Congres opzij moeten leggen voor cliënten in hun kiesdistrict en andere kakaniaanse praktijken die de VS nooit zouden aanprijzen in hun ontwikkelings- en democratische programma's over de hele wereld. ('Doe wat we zeggen, niet wat we doen', luidt de slogan.) Kun je zo een land besturen?

De gewone Amerikanen hebben er hun buik van vol, hoewel ze zich minder druk maken over Irak dan wel over binnenlandse kwesties zoals de gezondheidszorg. Barack Obama kan op veel bijval rekenen telkens als hij de slechte gewoonten aanvalt van de 'ingewijden van Washington' - waarmee hij op een niet bepaald subtiele manier verwijst naar zijn belangrijkste tegenstander, Hillary Clinton, die nog altijd onmiskenbaar de koploper is bij de Democraten. Maar door sommigen wordt aangevoerd dat je een ingewijde van Washington nodig hebt die begrijpt hoe het complexe, ondoorgrondelijke en bedrieglijke systeem werkt om het te kunnen veranderen. En niemand is een meer volleerde ingewijde dan senator Hillary Clinton.

Volgens de website van haar campagne is reden nummer zeven (er zijn er tien) om voor Hillary te kiezen 'bekwaamheid in ere herstellen en een eind maken aan de ijstijd in het bestuur'. (De eerste reden is trouwens 'het beëindigen van de oorlog in Irak'.) Om daarmee te beginnen, moet ze misschien in de voetsporen van Gordon Brown treden. Brown heeft zijn beleid als premier ingezet met een vrij heldere en indrukwekkende officiële verhandeling over 'het bestuur in Groot-Brittannië'. Het bestuur van de Verenigde Staten heeft iets dergelijks ook dringend nodig. Daarna kan de Amerikaanse regering zichzelf een reeks normen opleggen, zoals ze dat voor de Iraakse regering gedaan heeft. Maar wie waakt dan over de uitvoering daarvan?

Timothy Garton Ash is hoogleraar Europese studies aan de universiteit Oxford


DS, 11-09-2007

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB