‘Leuk is het niet, maar mijn vrouw is tien keer erger’


U doet het niet bewust, maar wanneer u tegen een senior praat, doet u dat vaak zoals tegen een kleuter. Secondary baby talk komt nog het meest voor in de zorgsector. ‘Allez, we gaan nog eens een liedje zingen, hé’. Of waarom we onze ouderen anno 2014 als kinderen behandelen.


‘We gaan ons ne keer voorstellen, hé. En daarna gaan we samen een liedje zingen. Want zingen, dat doen we veel, hé?’

Een ovale tafel in het Gentse dagverzorgingscentrum De Blaisant. De veertien senioren errond stellen zich keurig met naam, leeftijd en het precieze aantal nakomelingen aan ons voor. Twee jonge verzorgsters leiden alles in goede banen: tanken koffie bij, zoeken nieuwe batterijen voor het haperende hoorapparaat en knijpen een oog dicht wanneer Georgette drie biscuits hamstert.

En toch kruipt er ondanks alle warme bedoelingen (een zoen wanneer er een traan rolt, een geheugensteuntje wanneer het verleden iets te ver verleden is) ook een lichte betutteling in de stem van de verzorgsters. Van allez en hé en zo. Van hurken op rolstoelhoogte en een hogere intonatie.

Hadden we de masterproef van Evelien Verstraeten (KU Leuven) niet gelezen, we hadden het waarschijnlijk allemaal niet opgemerkt. Verstraeten deed namelijk onderzoek naar kinderlijke communicatie in Vlaamse woonzorgcentra, en dingt mee naar de Vlaamse Scriptieprijs. Het eerste onderzoek tot dusver in Vlaanderen, want in tegenstelling tot het buitenland is er bij ons bijzonder weinig aandacht voor elderspeak. ‘We noemen dit taalgebruik van jongeren naar ouderen ook secondary baby talk’, zegt Evelien. ‘Je herkent het aan een simpel taalregister met overdreven toonhoogte en intonatie, een heel eenvoudige woordenschat en grammatica, en een traag spreektempo. Elderspeak komt het vaakst voor in woonzorgcentra, maar ook in andere contexten waarbij jongeren met ouderen in contact komen.’

Verstraeten speldde vijf verzorgsters uit een woonzorgcentrum opnameapparatuur op om na te gaan hoe ze met de senioren communiceerden. Enkele conclusies: 69 procent van alle vragen waren ‘ja-neevragen’. Niet echt uitdagend, dus. En ook paternalistische accenten zoals hé, allez, voilà en de aanspreekvorm ‘we’ ontbraken niet. Om nog maar te zwijgen van de troetelwoorden.

‘Goedbedoeld allemaal maar verzorgers zijn er zich te weinig van bewust dat ze met hun kinderlijk taalgebruik de waardigheid van de oudere aantasten’, zegt Evelien. ‘Een verzorgster uit het onderzoek zong op een bepaald moment zelfs een sinterklaasliedje. Het is tekenend voor hoe we naar senioren kijken: hulpbehoevend, als waren het kleine kinderen.’

Uit buitenlands onderzoek blijkt dat kinderlijk taalgebruik ouderen zelfs opstandiger maakt. ‘Senioren vinden het beledigend. Bovendien insinueert het een machtsverschil, wat ook niet altijd in dank wordt afgenomen. Niemand vraagt er namelijk om hulpbehoevend te zijn.’


Naar de cafetaria

Roshnidebie Boelens (24) werkt nog niet zo lang in het dagverzorgingscentrum in Gent. Ze studeerde verzorging, specialisatie kindverzorging. ‘In het begin is het zoeken’, vertelt ze. ‘Je wil dat alle ouderen je begrijpen, dus ga je traag en luid praten. En die ‘allez’ en ‘hé’ komen er dan spontaan bij. Ik geef toe dat ik me daar niet altijd bewust van ben. Maar waar ik wel op let, is dat ik nooit verkleinwoorden gebruik.’

Hilde Lambert (51) verzorgt er vooral de groep senioren met mentale problemen zoals dementie. ‘In mijn opleiding was er destijds bijzonder weinig aandacht voor communicatie’, geeft ze toe. ‘Maar ik begrijp wel hoe zoiets in je taal sluipt: je wil zo goed mogelijk voor de mensen zorgen en vanuit die zorgende rol gebeurt het dat je soms betuttelender overkomt dan je bedoelt. Vooral omdat ik merk dat lange en iets moeilijkere vragen voor mensen met dementie heel confronterend kunnen zijn. Je wijst hen namelijk op wat ze niet meer kunnen of weten, bijvoorbeeld alle namen van hun kleinkinderen.’

We volgen de gezwinde zeventiger Hugo naar de cafetaria van het verzorgingscentrum. Hij komt nog maar sinds enkele weken naar De Blaisant, ‘om zijn echtgenote even van de dagelijkse zorg te verlossen’. We polsen naar de elderspeak. ‘Ach, bijna iedereen doet het’, zegt hij. ‘Je wordt aangesproken alsof je een kind bent. Maar ik neem het niemand kwalijk. Zodra je zorg nodig hebt, is het voor veel mensen een reflex. Zelfs mijn vrouw doet het. Maar dan tien keer erger.’

Hij wordt er allemaal niet zo vrolijk door. ‘In de tijd van de Grieken en de Romeinen was een zeventiger iemand met veel ervaring. Men had respect voor je grijze haren. Vandaag kijken mensen je nog amper aan. En zodra je zorg nodig hebt, ben je helemaal passé. Erg veel goed aan je zelfbeeld doet dat niet.’ Hugo spoelt het besef door met een godendrank waarvan ik beloof dat ik ze niet bij naam noem. Maar ze doet hem zichtbaar deugd. Zijn glas heeft tenminste met hem gemeen dat het een witte kol heeft.


DS, 28-08-2014 (Sarah Vankersschaever)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB