De nieuwe Brezjnev

Joren Vermeersch


Na de Tweede Wereldoorlog groeide in Europa het besef dat men de aloude rivaliteiten tussen de grote naties van het continent eindelijk moest overstijgen. Alleen zo kon vermeden worden dat die horror zich ooit nog zou herhalen. Daarbij koos men voor een radicaal nieuw idee: de tolmuren, die de nationale economieën van elkaar hadden afgeschermd met nationale competitie tot gevolg, zouden verdwijnen. Het idee daarachter was geniaal in zijn eenvoud: hoe meer de economieën van de natiestaten met elkaar verweven raakten, hoe meer die te verliezen hadden bij een conflict.

In 1947 kwam die gedachte bovendrijven op de Conferentie voor Europese Economische Samenwerking, in Parijs. Daaruit vloeide in 1951 een Economische Gemeenschap voor Kolen en Staal voort en vanaf 1957 een heuse eenheidsmarkt. Dat nieuwe Europese samenwerkingsmodel werd een van de grootste succesverhalen in de mondiale politieke geschiedenis. Het bracht vrede en verbondenheid, niet langer vanuit de dominantie van de ene staat boven de andere, maar door economische integratie op basis van gelijkwaardigheid.

Dat geluk was helaas niet elke Europese natie gegund. Zes landen leefden onder de knoet van een communistische wereldmacht: de USSR. In naam waren zij weliswaar onafhankelijk, maar in werkelijkheid hadden zij geen enkele zeg in hun systeem van politieke en economische organisatie, noch in hun buitenlandse beleid. Tsjechoslovakije, Polen en Hongarije waren erbij op die allereerste conferentie in Parijs, maar moesten zich in juli 1947 al terugtrekken op bevel van Sovjetdictator Jozef Stalin.

Jazeker, er volgden later nog pogingen om los te breken, maar de Sovjet-Unie reageerde daarop telkens onverbiddelijk. Ze stuurde tanks naar Boedapest, in 1956, en naar Praag, in 1968, om er de hervormingsgezinde regeringen omver te werpen. Bemoeienis van het Westen kwam er nooit.

Pas nadat de Berlijnse Muur was gevallen, herwonnen die landen de vrijheid om zelf te beslissen over hun internationale relaties. Vanaf 2004 traden zij allemaal toe tot de Europese eenheidsmarkt. Met de drie Baltische staten kwamen er zelfs drie landen bij die tussen 1939 en 1991 een integraal onderdeel waren van de USSR. Het resultaat was opnieuw spectaculair: vrede en voorspoed, met het Poolse economische mirakel als exponent.

Daardoor begon men in nog een andere ex-Sovjetrepubliek, de Poolse buur Oekraïne, te lonken naar het Europese samenwerkingsverband. In 2014 zette Oekraïne daartoe de eerste schuchtere stappen, met de ondertekening van een associatieverdrag in Brussel door de Oekraïense president Petro Porosjenko.

Maar Oekraïne bleek andere koek dan de Baltische staten. Moskou gunt Kiev geen vrijheid om een eigen internationale koers te varen. Nochtans had Rusland zich daartoe verbonden, toen Oekraïne in 1994 in Boedapest vrijwillig zijn nucleaire wapens aan Rusland afstond. Hetzelfde geldt inzake het handelsbeleid, een kwestie die ten onrechte ondergesneeuwd raakt in de analyses over de objectieven van Rusland in Oekraïne. Die reiken namelijk veel verder dan de veiligheidskwesties waarop president Poetin in zijn speeches zo de nadruk legt, zoals het verhinderen van Navo-expansie en het beschermen van de Russischtaligen in het oosten van het land.

Rusland wil in Kiev een stroman, die het land niet alleen politiek maar ook economisch heroriënteert op Moskou. Dat impliceert het opzeggen van het associatieverdrag met de EU en het aansluiten bij de ‘Euraziatische Economische Unie’, een door Rusland gedomineerde eenheidsmarkt, die behalve Rusland zelf ook nog Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgizië en Armenië omvat. Dat Poetin daar militaire interventie voor overheeft, valt te verklaren door het feit dat Oekraïne voor Rusland in economisch opzicht veel belangrijker is dan voor ons. Met zijn 44 miljoen consumenten is Oekraïne een onmisbare markt voor de Russische economie. Daarenboven bezit Oekraïne een fabelachtig landbouwpotentieel en zit er voor maar liefst 1,1 biljoen kubieke meter aan onontgonnen aardgas in de ondergrond, de grootste gasreserve op het Europese continent, na die van Noorwegen.

Poetin beseft dat Rusland zonder Oekraïne nooit de grootmacht kan worden waar hij van droomt. Tegelijk beseft hij dat de Oekraïners nooit spontaan zullen kiezen voor aansluiting bij zijn handelsblok. Integreren in de Europese economie is voor Oekraïne nu eenmaal veel lonender. Dus koos Poetin ervoor om zijn tanks te laten rollen door de straten van Kiev, net zoals Sovjetleider Leonid Brezjnev ze in 1968 liet rollen door de straten van Praag. Beiden deden dat zonder enige consideratie voor de soevereiniteit van die landen, laat staan voor de publieke opinie daar.

‘Broederlijke solidariteit is belangrijker dan nationale soevereiniteit’, verklaarde Brezjnev daarover. Brezjnev sprak over het communistische broederschap, Poetin vandaag over het Groot-Russische. Alleen vechten de broeders uit Oekraïne deze keer wel terug.

Joren Vermeersch is jurist, historicus en auteur. Hij is eerste opvolger voor de N-VA voor de Kamer, West-Vlaanderen, en schrijft in eigen naam.


DS, 28-02-2022