Russische spionnen zijn niet meer wat ze geweest zijn


Aleksej Navalni deed zich voor als een hoge piet van de Russische Veiligheidsraad en kreeg de geheim agent vlotjes aan het praten.


Ongelooflijk maar waar: Aleksej Navalni heeft een Russische geheim agent opgebeld, die hem zomaar vertelde hoe hij vergiftigd werd en waarom hij niet dood is.

Konstatin Koedrjavtsev heeft zijn mond voorbijgepraat. ‘Als het vliegtuig niet zo snel was geland, en als de ambulance niet zo snel was gekomen en de dokters geen dosis antigif hadden ingespoten, dan was Aleksej Navalni wel gestorven’, zei hij aan de telefoon. De Russische geheim agent dacht dat hij door een chef van de FSB aan de tand werd gevoeld over de mislukte moordpoging op de beroemde Russische dissident. Die werd op 20 augustus op een vlucht van Siberië naar Moskou onwel. Nadat het vliegtuig een noodlanding had gemaakt, werd hij in allerijl naar een ziekenhuis in Omsk gebracht.

Geheim agent Koedrjavtsev besefte tijdens het telefoongesprek niet dat aan de andere kant van de lijn geen hoge piet zat, maar het slachtoffer zelf, Aleksej Navalni, die het gesprek opnam. De transcriptie van de ontluisterende conversatie staat op de website van Bellingcat, een collectief van onderzoeksjournalisten, dat enkele uren na het telefoongesprek op 14 december de namen van de geheimagenten bekendmaakte die hadden deelgenomen aan de vergiftigingspoging.


Schoonmaakploeg

Koedrjavtsev behoorde niet tot het team dat in de Siberische stad Tomsk het gif in de hotelkamer van Poetins criticaster heeft binnengesmokkeld. Hij stond in voor de schoonmaak achteraf. Vijf dagen na de vergiftiging, op 25 augustus, ging Koedrjavtsev naar het ziekenhuis in Omsk om te controleren of de sporen van het gif waren verdwenen. Enkele weken later ging hij nog eens terug om zeker te zijn dat echt nergens gifresten waren overgebleven. Toen hij de eerste keer in Omsk arriveerde, hadden lokale politieagenten Navalni’s kleding al schoongemaakt. ‘Ze hebben producten gebruikt, zodat er geen sporen zouden overblijven’, vertelt de argeloze Koedrjavtsev. Daarna kregen de kledingstukken van Navalni nog eens een behandeling. ‘De hoogste concentratie van het gif zat in zijn onderbroek, in de blauwe boxershort. Maar die is helemaal schoon nu’, zegt de geheim agent. Hij heeft er ook op toegezien dat de binnenkant van Navalni’s lange broek nog eens extra werd schoongemaakt.


Lichaam gewassen

Koedrjavtsev verzekert de man aan de andere kant van de lijn dat er op het lichaam van Navalni geen enkel gifspoor is achtergebleven, omdat hij onmiddellijk in het ziekenhuis in Omsk werd gewassen. Dat Duitsland kort daarna wel kon achterhalen dat Navalni met novitsjok in contact was gekomen, kwam omdat het Duitse leger werd ingeschakeld. ‘Daar werken militaire chemici. Mogelijk hebben zij geavanceerde methoden om gifsporen in het bloed te ontdekken’, zegt Koedrjavtsev.

Het gesprek is een goudmijn voor de onderzoeksjournalisten van onder meer Bellingcat en The Insider. De man bevestigt de namen van de deelnemers aan de moordpoging op Navalni en de data die hij opsomt corresponderen met vlucht- en telefoongegevens die de journalisten hadden opgezocht.

De geheim agent, die eerst argwanend was omdat hij door een onbekende, Maxim Oestinov, werd opgebeld die beweerde dat hij werkte voor de voorzitter van de Russische Veiligheidsraad, praatte snel honderduit over de operatie. Koedrjavtsev is nochtans geen groentje: hij is afgestudeerd aan de militaire Biologisch-Chemische Academie en heeft daarna in de afdeling biologische oorlogsvoering van het Russische ministerie van Defensie gewerkt. Hij weet volgens de onderzoeksjournalisten hoe je sporen van novitsjok moet verwijderen. Tijdens zijn bezoek aan het ziekenhuis in Omsk belde hij enkele keren met ene Vasili Kalasjnikov, een expert die weet hoe je resten van zenuwgassen kunt detecteren. Het zou Kalasjnikov geweest zijn die dacht dat het wel veilig zou zijn om Navalni naar Berlijn over te brengen, omdat alle sporen gewist zouden zijn.

Neen, de operatie was geen succes. Dat gaf Koedrjavtsev ook toe aan de telefoon. Hij heeft zich meermaals afgevraagd hoe het fout is kunnen lopen.


Klungelen

De Russische geheim agenten hebben de jongste jaren geregeld getoond dat ze – na het einde van de Koude Oorlog – geen maat meer zouden zijn voor James Bond. Ze rijgen de blunders aan elkaar. De gezichten en namen van de leden van de militaire inlichtingendienst die in 2018 in Londen geprobeerd had om Sergej Skripal met novitsjok uit te schakelen, werden wereldwijd bekend. De mannen die (ook alweer tevergeefs) met het zenuwgas in de hotelkamer van Navalni hebben gerotzooid, zijn nu ook met naam en foto in de internationale media verschenen.

In het najaar van 2018 werden vier medewerkers van de militaire inlichtingendienst betrapt toen ze op een parkeerplaats in Den Haag wilden inbreken op het wifinetwerk van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). De hackers die in landen als Duitsland, het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten in de computersystemen inbraken, lieten vaak Russische vingerafdrukken achter.

De Russische geheime diensten zijn niet langer geheim. Hun klunzige optreden toont aan dat hun modus operandi misschien in de vorige eeuw effectief was, maar dat ze tegenwoordig vaak worden ontmaskerd of hun opdrachten niet naar behoren uitvoeren. En dat in een land waar de president – zelf een oud-spion die omringd is door medewerkers met een spionageverleden – veel belang hecht aan de rol van de geheime diensten.

Wat hij er binnenskamers over zegt, is niet bekend, maar in het openbaar verklaart Poetin dat de fouten die zijn gebeurd, precies aantonen dat de inlichtingendiensten er niet bij betrokken zijn.


DS, 22-12-2020 (Corry Hancké)