Het is ons nihilisme dat in ons gezicht ontploft


Het probleem met, en dus ook de oplossing voor moslimextremisme gaan veel verder dan een te letterlijke lezing van de Koran of sociale achterstelling, schrijft Frans Van Looveren.


‘Wat moet er van die jongens worden?’ Zo luidde en luidt de noodkreet uit het onderwijs in het Brusselse over de houding van moslimjongens in de scholen (DS 21 november, http://actualiteit.org/forums/showthread.php?t=58619). Je wordt bepaald niet vrolijk van het artikel.

Het woord ‘nihilisme’ viel, en naar te vrezen is: terecht. Het nihilisme van deze tieners doet vrezen dat we nog maar aan het begin van de problemen staan, en dat het geweld van IS nog zal toenemen. De overheid moet en kan niet anders reageren dan zoals ze nu reageert in functie van de veiligheid (en liefst ook jongerenwelzijn), maar de vraag blijft of zij veel meer kan doen dan symptoombestrijding.

Het nihilisme waarvan sprake komt immers niet uit de lucht gevallen. We moeten de hand ook in eigen boezem steken en erkennen dat het nihilisme van de moslimjongeren in de schoolbanken ook het nihilisme is van onze westerse cultuur in de eenentwintigste eeuw, een nihilisme dat nu in ons eigen gezicht explodeert. Al in 2002 analyseerde de Nederlandse filosoof Ad Verbrugge in zijn essay over zinloos geweld op een genadeloze manier waar onze samenleving en onze cultuur aan toe is (Tijd van Onbehagen, blz. 11-76). Het lijkt wel alsof dat essay verleden week is geschreven, zo actueel is het. Het klinkt hard, maar volgens de auteur krijgt iedere samenleving het geweld dat bij haar past. En wij, wij hebben de unheimlichste aller Gäste op bezoek, in de woorden van Nietzsche.


Muriel Degauque

We hebben mooi praten over de waarden van de verlichting. En inderdaad, die zijn zeer belangrijk. Maar in het IS-geweld schuilt veel meer dan onvrede met of onbegrip voor de publieke waarden van ons maatschappelijk bestel. Het probleem is ook ruimer dan de maatschappelijke achteruitstelling van moslimjongeren op de arbeidsmarkt of in het sociale leven. Uiteraard moet dat bestreden worden, maar het zal niet volstaan. Dat blijkt duidelijk uit het feit dat ook moslimjongeren uit welstellende gezinnen zich onverwacht en op korte tijd ontpoppen tot gewelddadige extremisten. En niet alleen moslimjongeren, maar ook Europese jongens en meisjes manifesteren zich plots als gewelddadige jihadi’s. In ons land was er bijvoorbeeld Muriel Degauque, die een zelfmoordaanslag ging plegen in Afghanistan.

Wij moeten vrezen dat de wortels van het probleem veel dieper liggen dan bij een letterlijke lezing van de Koran. Die speelt voor moslimjongeren alleen maar een voor de hand liggende rol als kapstok om iets anders aan op te hangen. Net zoals de fundamentalistische bijbellezing in een of andere sekte voor andere, veelal Europese jongeren, zo’n kapstok is. Zo’n lezing is simpel, biedt geborgenheid in een gesloten groep en geeft eindelijk een ‘thuis’. De vraag is dan ook of salafistische imams weren veel aarde aan de dijk brengt.

In een ingewikkelde, gefragmenteerde neoliberale en libertaire cultuur zonder zingevend kader, zonder ‘grote verhalen’, een samenleving waar iedereen het zelf maar moet uitknobbelen, waar vele jongeren aan hun lot worden gelaten, waar alles te koop is en waar je ook alles moet hebben om iemand te zijn, kan het bijzonder moeilijk zijn om de eigen plek te vinden in het leven. En dan ziet men fenomenen als de terroriste Hasna Aitboulahcen: tot voor kort een fuifnummer, niet zonder drugs. Je zou bijna zeggen: goed geïntegreerd in onze samenleving. En hops, ineens zien we ze gekleed met een nikab en komt ze om het leven na de raid op het appartement in Saint-Denis waar Abdelhamid Abaaoud zich schuilhield.

In het hierboven vermelde essay schreef Verbrugge: ‘Een samenleving die door haar cultuurverlies zelf desintegreert, kan moeilijk de voorwaarden scheppen voor integratie van allochtone bevolkingsgroepen’ (blz. 32). Te vrezen valt dat de draagwijdte van die woorden pas nu helemaal aan het licht komt.


En een oplossing?

Een analyse maken is één zaak, een oplossing aanbieden een andere. Een restauratiebeweging op gang brengen is zinloos. Het verleden kan niet terugkomen zonder de scheur die het heden daarin heeft aangebracht. We zullen eenvoudigweg nooit kunnen doen alsof de ‘unheimliche’ trekken van onze hedendaagse samenleving er niet zijn (geweest). Ook zij behoren tot onze identiteit. Het probleem rechtstreeks oplossen door krachtdadig in te grijpen is zowat hetzelfde als de aarde opheffen waarop men zelf gezeten is.

Alleen een langzame evolutie kan een fundamentele uitweg bieden. Een traag en grondig denkproces met veel moed om de hand in eigen boezem te steken, om ten volle te begrijpen hoe onze cultuur, met als onderdeel ook het jonge moslimgeweld, kon worden wat ze geworden is. Die reflectie moet, wat mij betreft, tot zeer diep in het verleden teruggaan, tot en met de joods-christelijke traditie. Ten onrechte is het de laatste decennia bon ton geworden om de geschiedenis te laten beginnen in de tweede helft van de achttiende eeuw, terwijl de crisis juist wijst op de onmacht van de verlichting om mensen motieven te geven om te leven.

En ondertussen moeten de regeringen doen wat ze kunnen doen: de veiligheid in de mate van het mogelijke verzekeren, kansen bieden waar mogelijk, de schade beperken. En wij allen zullen ermee moeten leven dat er, ook dan nog, doden zullen vallen bij terroristische aanslagen.


DS, 24-11-2015 (Frans Van Looveren)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB