Britse vrienden, laten we scheiden


Op 23 juni spreekt het Verenigd Koninkrijk zich uit over de Brexit. Van de Nederlandse journalist Joris Luyendijk mogen de Britten gaan. ‘Europa kan geen landen gebruiken waar de publieke opinie wordt gegijzeld door eurofobe miljardairs.’


De Europese Unie moet het Verenigd Koninkrijk vriendelijk de deur te wijzen. Jaren heeft Londen een dubbel spelletje gespeeld: profiteren van het lidmaatschap van een club en die tegelijkertijd van binnenuit ondermijnen en zelfs chanteren. In hun Brexit-referendum van 23 juni gaat een kleine meerderheid waarschijnlijk stemmen om te blijven. Het dubbel spel gaat dan door, net nu de EU alleen kan overleven als het diepgaand wordt hervormd. Dat vergt leden die eerlijk en met open vizier optreden. Daarom is het beter dat de EU en het Verenigd Koninkrijk als vrienden uit elkaar gaan.

Omdat het land zulke fantastische tv-makers voortbrengt, is het verleidelijk te denken dat verplichte kosmopolieten als Louis Theroux, Michael Palin, Stephen Fry of BBC-correspondent John Simp-son representatief zijn voor het Verenigd Koninkrijk. Het tegenovergestelde is het geval. Ik woon nu als Nederlander vijf jaar in Londen, en als ik de houding van de Engelse intellectuele en politieke klasse ten opzichte van Europa moest schetsen, dan zou ik naar het literatuurfestival van Passa Porta in de Brusselse Bozar verwijzen. Het was een uitverkocht interview met Ian McEwan, misschien wel de meest prominente Britse schrijver van het moment. Toen McEwan werd gevraagd of hij al eens in Brussel was geweest, begon hij opgewekt te grinniken. Nee, zei hij toen. ‘Maar ik heb ontdekt dat hier zowel een aantal van de mooiste als van de lelijkste gebouwen ter wereld staan.’

Later die avond uitte ik mijn verbazing tegenover een andere vooraanstaande Britse schrijver: McEwan is diep in de zestig en met de trein is het twee uur van Londen naar Brussel. De schrijver was oprecht verbaasd over mijn verbazing: ‘Ik ben nog nooit in Oezbekistan geweest. Dat is toch geen reden genoeg om te gaan?’


Zonder ironie

Een mix van argeloze onverschilligheid en zelfverkozen onwetendheid. Dat kenmerkt een flink deel van de mainstream Britten tegenover de EU en Europa. Maar de euroscepsis heeft een andere, veel minder onschuldige kant. Ruim twee jaar heb ik op de redactie van The Guardian gewerkt. Samen met de veel kleinere Financial Times geldt The Guardian als de enige Britse krant die pro-Europa is. Je treft daar inderdaad mensen die het Europese project snappen en steunen. Maar zij zijn een minderheid. Veel representatiever is de invloedrijke economie-commentator Larry Elliott die recent de EU vergeleek met de Sovjet-Unie, ‘maar dan zonder de goelags’. Of neem die heel hoge journalist die bijna schouderophalend tegen me zei: ‘Tja, uiteindelijk is de EU niets anders dan een poging van Duitsland alsnog de Tweede Wereldoorlog te winnen.’

Mensen zeggen zulke dingen zonder een spoortje ironie, zoals ook de tongue in cheek nergens te bekennen was toen het hoofd van het out-kamp, de voormalige burgemeester van Londen Boris Johnson, beweerde geen wezenlijk verschil te zien tussen Hitlers plannen met Europa, en die van de EU. Het Europees Parlementslid voor de anti-EU partij UKIP Gerard Batten schreef de volgende dag dat er een nog veel sterkere parallel was tussen de EU en de nazi’s. Zijn partijgenoot in Westminster noemt het EU-lidmaatschap ‘vastgeketend zijn aan een lijk’, terwijl de conservatieve minister van Staat voor de Strijdkrachten Penny Mordant als volgt uitlegde waarom wereldleiders ernaast zaten als ze tegen de Brexit pleitten: ‘Toen ons land er in 1940 na de nederlaag bij Duinkerke alleen voorstond, werden we ook uitgesloten en uitgelachen. Werkelijk leiderschap betekent soms dat je geïsoleerd staat.’


Eurofobie?

Kun je dit nog euroscepsis noemen? Of is het veeleer eurofobie? De afgelopen decennia hebben tabloids als The Sun, The Daily Mail en The Daily Express hun miljoenen lezers een dagelijkse dosis overdrijvingen, verdraaiingen en leugens over de EU geserveerd. Hetzelfde geldt voor de Daily Telegraph en The Times. De BBC moet intussen aan onmogelijke eisen van onpartijdigheid voldoen, zodat iedere bewering over de EU vergezeld moet gaan met een tegenargument van het out-kamp. Dat wekt de fatale indruk dat de waarheid altijd in het midden ligt, waardoor zelfs de meest bizarre uitspraken van de eurofoben een schijn van geloofwaardigheid krijgen.

In dit opzicht is het referendum enorm nuttig: duidelijk is eindelijk hoe diep de eurofobe houding gaat. Een zeer aanzienlijk deel van de in Londen gevestigde media en politieke elite gebruikt een absurde en leugenachtige karikatuur van de EU om zich superieur te voelen aan Europeanen, en om weg te dromen bij revanchistische fantasieën over ‘Groot-Brittannië weer groot maken’ – alsof het land enkel door toedoen van de EU niet langer een wereldmacht is.

In het blijven-kamp intussen behandelen figuren als premier Cameron het lidmaatschap als een gunst aan Europa, waar ‘concessies’ tegenover moeten staan. Andere blijvers zien het lidmaatschap als de minste van twee kwaden, of als een last die nu eenmaal moet worden gedragen. Jeremy Corbyn ageerde een carrière lang tegen de EU. Nu hij leider is van Labour komt hij niet verder dan een oproep aan zijn kiezers de EU te accepteren warts and all, ‘inclusief de wratten’. De enige partijen die de EU omarmen zijn de Schotse nationalisten en de Liberal Democrats – bij de verkiezingen vorig jaar gedecimeerd. Dan heb je nog New Labour met Tony Blair en Gordon Brown, maar die zijn hun geloofwaardigheid grotendeels kwijt door de illegale invasie van Irak en hun nauwe banden met de mondiale financiële elite.

In grote delen van het Engelse media- en politieke landschap is ‘Europa’ een scheldwoord en je zou dus verwachten dat het out-kamp op een overwinning afkoerst. Maar de peilingen zeggen iets anders. De bevolking weet dat er gewoon geen economische case is voor Brexit en dat die heel goed het einde kan betekenen van het Verenigd Koninkrijk. Als de Engelsen voor vertrek stemmen maar de Schotten niet, dan zullen de Schotse nationalisten hun gevecht voor onafhankelijkheid met hernieuwd elan hervatten.


Neverendum

Daarom zal naar alle waarschijnlijkheid op 23 juni een kleine meerderheid op ‘blijven’ stemmen. Ongetwijfeld zal dit gevierd worden als een overwinning door de crisismanagers in Brussel en in menig Europese hoofdstad. Maar dat is kortzichtig. Zoals de Brussel-veteraan en Liberation-correspondent Jean Quatremer deze week schreef: als het VK besluit te blijven zal het nadien het leven van de andere 27 landen ‘zuurden maken dan ooit tevoren.’

Om de vluchtelingen- en eurocrisis het hoofd te bieden en eindelijk werkelijk democratisch te worden, moet de EU fundamenteel anders worden ingericht. En terwijl die stappen in de komende tijd worden genomen, aldus Quatremer, zullen Cameron en zijn opvolgers concessie na concessie afdwingen. Politici en commentatoren aan linker- en rechterzijde spelen al openlijk met het idee van een tweede referendum, mochten de kiezers op 23 juni besluiten te willen blijven: neverendum.

Besef ook dat de eurofobische kranten in handen zijn van een handjevol miljardairs. De belangrijkste van hen is Rupert Murdoch die laatst als volgt werd geciteerd: ‘Als ik naar Downing Street ga, doen ze wat ik zeg. Als ik naar Brussel ga, negeert iedereen me.’

Daarom is Murdoch tegen de EU. Zei daar iemand ‘soevereiniteit’?


Onhervormbare EU

Het is genoeg geweest. In normale tijden was de Britse sabotage irritant maar te verdragen. Maar dit zijn geen normale tijden. De EU zit niet in een crisis. De EU staat op instorten. Schengen werkt niet. De euro werkt niet. En in zijn huidige vorm is de EU gewoon niet democratisch. Een democratische EU zou betekenen dat burgers bij verkiezingen beslissen wat voor EU zij willen. Dat is totaal niet wat er nu gebeurt. Hoe het nu gaat, is dat Europese kiezers periodiek mogen bekrachtigen wat achter de schermen is onderhandeld tussen de technocraten van de Europese Commissie, een superieur toegeruste lobby van het bedrijfsleven, het Europees Parlement en hun eigen premier of president.

Wellicht blijkt de komende jaren de vluchtelingencrisis onbeheersbaar, de euro niet te redden en een werkelijk democratische EU een illusie. Misschien. De vraag is voor iedere Europeaan of we het bijltje erbij neergooien, dan wel alle zeilen bijzetten om het Europese project alsnog te doen slagen. In dat laatste geval kunnen we alleen landen gebruiken die strijden met open vizier, rationeel en op basis van een realistisch zelfbeeld. Landen ook waar de publieke opinie niet wordt gegijzeld door eurofobe miljardairs. Het Verenigd Koninkrijk en met name Engeland voldoet aan geen enkele van deze eisen terwijl het in dit referendum nul belangstelling heeft getoond voor voorstellen tot hervorming. De consensus in Londen is namelijk dat de EU unreformable is, onhervormbaar.

De Britten hebben economisch zo veel baat bij hun lidmaatschap dat ze zich zelf nooit uit hun EU-lijden gaan verlossen. Evenmin zullen ze ophouden met het ondermijnen en chanteren van de EU.

Laat daarom Europa nu de meest wijze zijn. Laten we ook ophouden met het wishful thinking dat de Engelsen ooit bij ons willen horen en afscheid nemen van het dogma dat er nooit iemand de EU uit mag gaan. Een amicable divorce, ‘als vrienden uit elkaar gaan’. Is dat gegeven onze onoverbrugbare verschillen niet het beste voor iedereen?


DS, 11-06-2016 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Good riddance, you Britons


Tegen hun eigen korte- en langetermijnbelangen in, heeft vorige week een kleine meerderheid van Britse kiezers ervoor gekozen de EU te verlaten. Democraten in heel Europa zijn geschokt en verward. Ze zouden moeten staan juichen, zegt Joris Luyendijk.


Al sinds Margaret Thatcher er in de jaren 80 mee begon, hebben Britse regeringen een dubbel spelletje gespeeld: wel de lusten van de EU willen, maar niet de lasten. En intussen van binnenuit de club ondermijnen, chanteren en zwartmaken. Daar zijn we nu vanaf.

Om te zien waarom de Brexit goed nieuws is, moeten we niet de leugens van het Leave-kamp bekijken, maar de argumenten van de Remainers. Het gaat om hun belofte dat de EU nooit méér zal worden dan een markt. Angst voor verlies van soevereiniteit is onterecht, benadrukten ze, want ieder nieuw initiatief in die richting zou door het Verenigd Koninkrijk worden gevetood.

Laat dit even bezinken. Om ooit effectief en werkelijk democratisch te worden, moet zowel de EU als de eurozone ingrijpend worden verbouwd. Waar ‘Europese samenwerking’ is uitgelopen op Europese homogenisering en onnodige centralisering, betekent dat dat bevoegdheden terugmoeten naar regionale of nationale overheden. In andere gevallen moet er misschien juist meer macht naar het Europese niveau – als dat echte democratie mogelijk maakt en de macht van het bedrijfsleven inperkt.

Had het Remain-kamp vorige week het referendum gewonnen, dan was de EU de gijzelaar geworden van Britse sabotage. Toekomstige Britse premiers zouden iedere fundamentele hervorming torpederen die een soevereiniteitsoverdracht inhield, met het terechte argument dat de Britse kiezer alleen had gekozen voor de huidige EU. Ook zouden ze steeds nieuwe opt-outs, concessies en ‘speciale statussen’ eisen – vanuit het zelfbeeld dat lidmaatschap een Britse gunst is aan de EU. De Britse pers en eurofobe politici zoals de openlijke racist Nigel Farage zouden doorgaan met hun smaadcampagnes en ons imago bij Amerikanen en Engelssprekende Aziaten, Afrikanen en Russen verder beschadigen.


Het moest er van komen

Het probleem met de Britten was niet dat ze kritisch waren over de EU. Het probleem was dat ze niet te goeder trouw zijn geweest, en bovendien handelden op basis van waandenkbeelden. Anders dan continentaal Europa heeft het Verenigd Koninkrijk zich nimmer verzoend met de eigen irrelevantie. Daarom weigert het soevereiniteit te delen. Een meerderheid lijkt werkelijk te denken dat haar land opnieuw een wereldmacht kan worden – als die ‘ketens’ van het EU-lidmaatschap maar worden afgeworpen.

Britten klagen voortdurend dat de EU ‘onhervormbaar’ is. Als je er dan op wijst hoeveel er de voorbije jaren is veranderd en hervormd, dan blijkt wat ze daarmee bedoelen. De meeste Europeanen gebruiken ‘hervormen’ in de betekenis van: eindelijk de gedeelde soevereiniteit democratisch maken. Britten bedoelen met ‘hervormen’ die soevereiniteitsoverdracht terugdraaien. Daarom zou het Britse lidmaatschap vroeg of laat toch zijn vastgelopen.

Waarmee we bij het Remain-idee komen dat de EU ‘alleen een markt’ is. Dat is een desastreuze opvatting. Markten zijn geen neutrale arrangementen, maar altijd politieke constructies. Neem de vraag of farmaceuten antidepressiva direct aan burgers kunnen verkopen. In Europa mag dat niet, in de VS wel. Telkens gaat het om ‘markten’, maar de gevolgen van dit verschil zijn enorm. Denk ook aan milieunormen, genetische manipulatie, mededingingsrecht (wanneer is iets oneerlijke concurrentie?), de prioriteiten bij vervolging van schending van intellectueel eigendom. Om te zwijgen van de vraag wat überhaupt een markt moet zijn: onderwijs, zorg, gevangenissen?

Als we zulke beslissingen overlaten aan EU-technocraten, dan verliezen we de greep op onze samenleving, en leggen we die in handen van de lobby’s van grote bedrijven. Die hebben toegang tot de EU-technocraten. In de EU van nu opereren grote banken en multinationals op het Europese niveau, terwijl democratisch legitieme en daarmee krachtige politiek vrijwel uitsluitend op het nationale niveau plaatsvindt. Zo kunnen grote bedrijven landen tegen elkaar uitspelen in een race to the bottom. Zo hebben ze al homeopathische belastingtarieven bedongen.


Tegenmacht voor de lobby’s

Is dit de EU die we willen? Of bouwen we op hetzelfde Europese niveau als waar de bedrijvenlobby’s zitten een krachtige want met een duidelijk democratisch mandaat opererende tegenmacht? In het laatste geval is er echt werk aan de winkel. We hebben als Europeanen nu een gerechtshof, een parlement en een munt, maar geen publieke opinie waarin we kunnen debatteren over wat we met deze instrumenten willen.

Misschien gaat de vorming van een Europese demos onze krachten te boven. Maar wat zijn de alternatieven? Een EU waar bedrijven almaar machtiger worden en een eurozone die Zuid-Europa naar de afgrond duwt? Of geven we het op, ontmantelen we het hele bouwwerk en trekken we ons terug in onze eigen machteloze landjes?

Een kleine minderheid in Groot-Brittannië wilde meebouwen, maar de mainstream plus vrijwel de hele elite absoluut niet. Laat Europa in de onderhandelingen met de Britten nu keihard de eigen belangen veiligstellen, en ze dan het allerbeste toewensen. Ze staan er vanaf nu alleen voor.


DS, 29-06-2016 (Joris Luyendijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB