Heleen Debruyne: ‘Ik begin te begrijpen waarom mensen in complotten gaan geloven’

Ik stap op wat ze het nieuwe normaal noemen. De bus in Brussel. De ogen van de andere passagiers staren bang naar me, boven hun mondmaskers: ze zal toch niet naast me komen zitten, zie ik ze denken. Ze hoeven zich geen zorgen te maken: ik vind nog een plekje waar in een straal van een meter niemand rond zit. Gekke neiging, elke nieuwe toestand tot ‘normaal’ uit te willen roepen. Om de gespannen sfeer op de bus te negeren, scroll ik door de krantenberichten. ‘Zo dodelijk is corona echt,’ roept De Morgen. ‘85-jarige heeft meer dan 90 procent kans om corona te overleven,’ kopt De Standaard over hetzelfde onderzoek naar de sterftecijfers.

Tegen de richtlijnen in frunnik ik even aan mijn mondmasker, een uit een oude T-shirt gefabriceerd ding dat na twee keer uitademen al vochtig aanvoelt. Standaard mondmaskers met elastiekjes passen onmogelijk rond mijn gezicht, kennelijk valt mijn neus buiten alle gemiddelden. ‘Anderhalve meter afstand houden op openbaar vervoer niet langer verplicht,’ lees ik nog. Maar ook ‘gebeurt de besmetting vooral in afgesloten ruimtes waar je langer dan een kwartier bij elkaar zit,’ weet een viroloog in een ander artikel. En is ‘de effectiviteit van mondmaskers totaal niet bewezen,’ legt een onderzoekster uit, ‘het zou zelfs averechts kunnen werken’. Ik krijg een beetje zweethandjes van dit nieuwe normaal.

Met mijn drie krantenabonnementen en de internationale media die ik af en toe doorblader, waan ik me doorgaans een goed geïnformeerde burger. Maar nu er tegelijkertijd wordt gesust en bang gemaakt, nu ik overal tegenstrijdigheden lees, begin ik te begrijpen waarom mensen in complotten gaan denken. Misschien was het neerbuigend van me om hen als halve gekken weg te zetten, zij die geloven dat 5G of misschien dat Chinese labo corona veroorzaakt heeft, of dat het een groot plan is van de overheid om ons koest te houden. Misschien zijn zij, net als ik, gewoon verward over wat waar is.

Socioloog Jaron Harambam schreef een proefschrift over complotdenkers en stelde vast dat de meesten helemaal geen paranoïde, irrationele types zijn. Vaak stellen ze terecht vast dat wat zij ‘de elite’ noemen - de media, de politiek, de wetenschappelijke instituten - ook niet altijd optimaal werkt. Ze willen de waarheid kennen en gaan zelf op onderzoek uit, ze denken creatief, zien overal verbanden. Alleen doen ze dat niet altijd op de juiste manier en komen ze vaak uit bij gekke theorieën die soms zelfs gevaarlijk zijn - zoals de antivaxers die de volksgezondheid in gevaar brengen. Veel complottheorieën komen voort uit een begrijpelijke vraag naar wat er werkelijk aan de hand is, maar vliegen ergens onderweg uit de bocht. Misschien zouden er minder complotdenkers zijn als ‘de elite’ wat minder stellig was en zou toegeven dat ze het ook niet precies weet. Ik zal nooit geloven dat het nieuwe normaal een groot plan is om ons koest te houden - zo gewiekst is geen enkele machthebber. Toch stap ik van de bus en ga te voet verder. Het is vrijer ademen, zonder dat verwarrende mondkapje.

Bron: Humo , 25 mei 2020