Big Brother waakt over u

Matthias Dobbelaere-Welvaert – Ik weet wie je bent en wat je doet – Hoe we onze privacy verliezen en wat je daaraan kunt doen – Borgerhoff & Lamberigts – 205 blz.


In juli 2021 werden we opgeschrikt door het nieuws dat Pegasus-spyware van het Israëlische bedrijf NSO Group werd aangetroffen op de smartphones van politici, activisten en journalisten. Maar na enkele dagen was de storm gaan liggen en was het weer business as usual. Nog dezelfde maand waarschuwde de Belgische Staatsveiligheid voor smartphones van Chinese makelij, omdat via die toestellen zou kunnen worden gespioneerd. Ja, we worden flink in de gaten gehouden: camera’s, drones, cookies, smartphones, internetverkeer en gegevensbestanden weten en onthouden steeds meer over ons. Dat gebeurt allemaal in naam van de bestrijding van het terrorisme of van de zorg voor onze gezondheid. We hoeven ons nergens zorgen over te maken, zeker niet als we niets te verbergen hebben.
Big Brother waakt over ons.

De bewakings- of spionagesamenleving beschikt over steeds meer instrumenten om alles te zien, te horen en te registreren. Zo zijn er de ANDR-camera’s die voor een automatische kenteken- of nummerplaatherkenning zorgen (ANDR staat voor ‘Automatic Number Plate Recognition), daarnaast zijn er de smartphones die in feite toestellen zijn die ons voortdurend controleren en waarmee we toevallig ook kunnen telefoneren, de digitale vingerafdrukken die nu op iedere nieuwe identiteitskaart moeten staan, terwijl telefoongesprekken continu en volautomatisch worden afgeluisterd, zoals Matthias Dobbelaere-Welvaert in zijn boek ‘Ik weet wie je bent en wat je doet’ (*) schrijft. Sommige lokale besturen werken nu al samen met telecomoperatoren of betalingsverwerkers om zicht te krijgen op wie naar hun centra afzakt om daar eventueel hun marketing op af te stemmen. Er zijn camera’s die onze koorts meten en er is een app die meet of we met een besmet persoon in contact zijn geweest. Camera’s met gezichtsherkenning zijn in België voorlopig nog niet toegelaten, maar een volksvriend als CD&V-politicus Pieter De Crem, voormalig minister van Binnenlandse Zaken, is er wel een groot voorstander van.

Officieel dienen al die spionagepraktijken om het terrorisme en meer in het algemeen de misdaad te bestrijden. ‘Liberale’ politici als Bart Somers en Vincent van Quickenborne beweren dat in hun stad, respectievelijk Mechelen en Kortrijk, de misdadigheid dankzij de camera’s is gedaald. Maar zoals Dieter Burssens, Stefaan Pleysier en Cis Dewaele, respectievelijk wetenschappelijk onderzoeker, hoogleraar en sociaal pedagoog, in De Standaard van 12 maart 2021 opmerkten moet misdadigheid worden bestreden door de oorzaken ervan weg te werken door opvoeding, burgerschap, opleiding en gezonde sociaaleconomische omstandigheden. Dobbelaere-Welvaert schrijft dat men potentiële terroristen kan traceren door zeer gericht politiewerk, zonder daarbij de hele bevolking te volgen. Dat wordt bewezen door de talrijke programma’s van het Amerikaanse Veiligheidsagentschap (NSA) die een vergaande surveillance opzetten en iedere Amerikaanse burger konden afluisteren. Die programma’s hebben geen enkel resultaat geboekt. Iedere terrorist of geradicaliseerde oproerkraaier werd door ouderwets gericht speurwerk in de kraag gevat.


Van rechtstaat naar politiestaat

In feite worden camera’s, drones en andere spionagetuigen een bedreiging, vooral voor mensen die niet in het plaatje van het politieke regime passen. Gelukkig is er hier en daar een burgemeester die niet aan de bewakingswaanzin meedoet. Zo getuigde Harry Hendrickx, burgemeester van Malle in het TV-programma ‘Privacy en ik’ van 25 maart 2021 dat in zijn gemeente geen camera’s staan. Zijns inziens kan de zware misdaad niet met camera’s worden opgelost. Volgens de burgemeester evolueren we van een rechtstaat naar een politiestaat. Toch gaat Vlaams minister Bart Somers er prat op dat het aantal camera’s in Vlaanderen volgend jaar tot 3.560 zal oplopen, tegen 3.465 nu. VRT-journalist Tim Verheyden wees er in het TV-programma De Afspraak (25 maart 2021) op dat er geen oorzakelijk verband bestaat tussen een toename van het aantal camera’s en een daling van de misdaad. Wie wel goed vaart met de installatie van meer camera’s zijn de bedrijven die ze leveren. De inkomsten van de bewakingsnijverheid stegen de voorbije vijftien jaar met zo maar eventjes 80 procent. Veel geld, op te hoesten door de belastingbetaler.

We worden niet alleen bespioneerd door camera’s. Telecombedrijven spelen zogezegd anonieme gegevens door aan de overheid (politie). Alles wat je met je smartphone doet gaat naar het internet en langs daar naar bedrijven die ons dan zogenaamd gepersonaliseerde of gerichte reclame sturen. Hetzelfde gebeurt met de cookies waarmee men maar moeilijk niet akkoord kan gaan. Als je een foto maakt met je smartphone is het geweten wanneer jij waar was. Daar kunnen de nodige besluiten uit worden getrokken over je gedrag, contacten, bezigheden enz. Onze via allerlei wegen opgevangen gegevens worden ook bijgehouden. De Belgische regering wil nu ook dat niet alleen telecombedrijven, maar ook diensten als Whatsapp, Telegram of Facebook Messenger hun gebruikersdata opslaan en ter beschikking houden van het gerecht. Bovendien zouden ook meer instanties toegang tot de gegevens krijgen. Toch hebben zowel het Europees Hof van Justitie als het Grondwettelijk Hof de algemene bewaarplicht in strijd geacht met het recht op privacy.

Bovendien stelde de Europese Commissie België in gebreke omdat de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) niet onafhankelijk genoeg zou zijn omdat vier leden van die GBA ook andere openbare mandaten uitoefenden. Voor een van hen is dat nog altijd het geval. De EU-Commissie wil niet dat iemand tegelijk rechter en partij kan zijn. De EU-Commissie onderzoekt nog een klacht tegen het Belgische Informatieveiligheidscomité (IVC) omdat dit zichzelf het recht verleent om in de plaats van het parlement toestemming te geven voor de overdracht en het hergebruik van persoonsgegevens tussen overheidsdiensten of -organisaties, zoals Sciensano of de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid. Een aantal professoren en politici waarschuwden in dit verband voor willekeur en machtsmisbruik (De Standaard, 6 juli 2021). En over Europa gesproken: overal in de Europese Unie staan politieke partijen op die de rechten en vrijheden van de burgers, met name de persvrijheid, willen beknotten. De Poolse en Hongaarse regeringspartijen zijn een voorbeeld.


Ik heb niets te verbergen

Iedereen herinnert zich de dooddoener van demagoog Jan Jambon (N-VA), huidig minister-president van de Vlaamse regering en voormalig minister van Binnenlandse Zaken: ‘Wie niets te verbergen heeft, hoeft niets te vrezen’. Om te beginnen gaat de N-VA-politicus hierbij voorbij aan het beginsel dat de overheid helemaal geen zaken heeft met waar ik me bevind, waar ik naartoe ga, met wie ik contacten onderhoud, welke winkels ik bezoek enz. Bovendien hebben we wel een aantal zaken te verbergen zoals Matthias Dobbelaere-Welvaert schrijft: hoeveel geld er op mijn rekening staat; hoeveel het zwembad heeft gekost; hoe groot de recente erfenis was; met wie ik seks heb; of mijn werkgever al dan niet tevreden is over mij; aan welke kwalen ik lijd enz. De auteur wijst erop dat privacy niet om het verbergen van informatie draait, maar wel om het beschermen van data en privé-informatie. En de bescherming van onze veiligheid? Dobbelaere-Welvaert stelt dat we nog nooit zo veilig waren als nu, maar dat politieke partijen, met hulp van de media, het onveiligheidsgevoel aanwakkeren om de heel eenvoudige reden dat wie zich onveilig voelt meer leiderschap zoekt en daardoor afhankelijker wordt van de overheid. De auteur schrijft: ‘Hoe onveiliger Jan Modaal zich voelt, hoe meer hij een sterke overheid wil’.

Nu onze privacy steeds meer wordt bedreigd verwijst Dobbelaere-Welvaert terecht naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948). Artikel 12 van die verklaring zegt: ‘Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige inmenging in zijn persoonlijke aangelegenheden, in zijn gezin, zijn thuis of zijn briefwisseling, noch aan enige aantasting van zijn eer of goede naam. Tegen een dergelijke inmenging of aantasting heeft eenieder recht op bescherming door de wet.’ Maar het is niet omdat de mensenrechten door een internationaal verdrag worden erkend, dat ze voor eens en altijd zijn verworven. Dobbelaere-Welvaert waarschuwt: ‘Staan we vandaag – maar evengoed de komende jaren en decennia – niet op de barricaden, dan riskeren we alles kwijt te raken’.


Uitpers, 27-08-2021 (Piet Lambrechts)