De weg naar de hoop loopt langs de groei


Het is niet omdat de euro stilaan op een redding afstevent, schrijft TIMOTHY GARTON ASH, dat het politieke project waarvoor hij in het leven geroepen werd, af is. Er is nog veel wrok onder de mensen, en die gaat niet zomaar voorbij.


Woensdagavond gaf Angela Merkel in Davos een speech, zo degelijk als een Mercedes, waarin ze de top van de zakenwereld nog maar eens verzekerde dat de euro gered zal worden. Maar deze keer was het anders: deze keer leek haar publiek het te geloven. Dat roept meteen twee vragen op: waar is de groeistrategie, gesteld dat de euro inderdaad gered wordt? En wat zou een redding van de euro voor de ruimere Europese politiek betekenen?

De stemming rond de euro lijkt echt veranderd. Zes maanden geleden waren de economische en de politieke leiders er niet van overtuigd dat Europa in het algemeen en Duitsland in het bijzonder het nodige zouden doen. Een opeenvolging van kleine, pragmatische stapjes, helemaal in de stijl van Merkel, heeft het klimaat doen omslaan.

Er was de beslissing, deze zomer, om het definitieve Europees Stabiliteitsmechanisme sneller in te voeren, meteen na het al bestaande Europese noodfonds (EFSF). Er is de erg actieve rol van het IMF, een indirecte manier waarop Europese regeringen andere Europese regeringen kunnen helpen (en voorwaarden opleggen). En er zijn de ‘twee Mario's'. Een topbankier noemde onlangs het initiatief van Mario Draghi om de Europese Centrale Bank royale leningen van drie jaar aan Europese banken te laten toestaan, ‘de Europese vorm van kwantitatieve versoepeling'. Het professorale programma van Mario Monti voor Italië heeft eveneens lof geoogst. Het is niet het zware geschut dat Amerika of China inzetten. De Europese versie is een combinatie van licht en middelzwaar geschut.

Omdat de realiteit van de markten alles met het gevoel te maken heeft en de mensen die de markten ‘maken' hier in Davos sterk vertegenwoordigd zijn, mogen we zeggen dat het gevoel zelf een deel is van de realiteit. De stemming kan weer veranderen. Dat zou zelfs de volgende dagen al kunnen gebeuren, als de schijnbare impasse rond de Griekse schuld niet wordt opgelost. Maar je merkt steeds vaker dat Griekenland als een geval apart beschouwd wordt. Als Griekenland failliet gaat, zou de eurozone erg snel moeten ingrijpen om te tonen dat ze niet zal toelaten dat Portugal hetzelfde lot ondergaat. Als dat lukt, zou het een positief keerpunt kunnen zijn. Men zou een grens hebben getrokken.


Groeistrategie

Laten we even veronderstellen dat de eurozone in het volgende halfjaar gered wordt. Dan zijn er twee problemen. Het eerste: waar moet de groei vandaan komen? Het Duitse soberheidsrecept, dat Merkel nodig denkt te hebben om haar weigerachtige Duitse kiezers te overtuigen (volgend jaar heeft ze nationale verkiezingen), de Bundesbank en het Duitse Grondwettelijk Hof hebben geen duidelijk antwoord op die vraag.

George Soros waarschuwde gisteren dat Europa een groeistrategie nodig heeft om niet in een deflatoire schuldenspiraal te belanden. Als de economieën inkrimpen en de belastinginkomsten dalen, zal de verhouding van de totale schuld tegenover het bbp zelfs stijgen. Eerder deze week publiceerde het IMF herziene groeiverwachtingen en voorspelde het dat de economie van de eurozone in 2012 met 0,5 procent zou krimpen – waarbij sommige landen uiteraard slechter zouden presteren dan andere en het Verenigd Koninkrijk samen met de eurozone zou achteruitgaan.

Zo komen we bij het andere probleem, dat van de politiek. Niet alleen de markten laten zich door percepties en emoties leiden, de democratieën doen dat ook. Op de markten beslissen de percepties en emoties van enkelingen, in de democratieën die van de massa. En het klimaat in Europa is erg slecht. Lees de kranten, kijk naar de televisie, raadpleeg de opiniepeilingen, luister naar de debatten in de nationale parlementen, kijk naar de betogingen in de straten: er valt heel weinig te bespeuren van wat Merkel gisteren het geluk noemde ‘van samen dingen vormgeven'.

Er leeft veel wrok tussen de landen. De Grieken wrokken tegen de Duitsers en de Duitsers tegen de Grieken; de landen van het noorden tegen die van het zuiden; de Britten tegen zowat iedereen en zowat iedereen tegen de Britten. Niemand heeft nog vertrouwen in het Europese project. En er heerst een wijdverspreid scepticisme, misschien zelfs cynisme, tegenover de politici op nationaal en Europees niveau.

Als de euro gered wordt, zal dat een triomf van de angst zijn, niet van de hoop. Andere hoogtepunten van het Europese project, zoals de introductie van een eenheidsmarkt in 1989, haar opeenvolgende uitbreidingen en de lancering van de euro zelf, werden door hoop gedreven. Nu is het uit angst dat Duitsland en andere landen het noodzakelijke minimum doen: de angst dat de ondergang van de euro erger zou zijn dan het onappetijtelijke alternatief van de redding van de probleemlanden.

Als de eurozone de weg naar de groei niet terugvindt of als alleen maar enkele beter geplaatste landen dat doen, zal de wrok alleen maar toenemen. Zelfs als de groei terugkeert, zullen er bittere gevoelens achterblijven. Meer en meer mensen zullen zich afvragen waar Europa eigenlijk voor dient. (Vergeet niet dat de Europese monetaire unie niet alleen als een economische maar ook en misschien zelfs vooral als een politieke stap bedoeld was.)


Antwoorden

Er bestaan goede antwoorden op die vraag en men moet ze dringend en duidelijk vertellen. De antwoorden hebben te maken met onze onderhandelingskracht in de wereld van de 21ste eeuw en haar opkomende niet-westerse giganten als China en India. Ze hebben te maken met wereldwijde uitdagingen als de klimaatverandering; en met de Arabische Lente, de meest hoopvolle ontwikkeling van dit decennium. En ze hebben te maken met de verdediging (geholpen door essentiële, gecontroleerde immigratie uit de Arabische wereld) van de binnenlandse realisaties van de voorbije halve eeuw, inclusief de typisch Europese combinatie van relatieve welvaart, levenskwaliteit, sociale rechtvaardigheid en veiligheid.


Ontwerpfouten

Het zou dwaas zijn te beweren dat de euro de beste en kortste weg naar deze grotere doelstellingen is geweest. Als de euro niet bestond, zou men hem nog niet meteen moeten invoeren. Maar hij bestaat nu, met alle ontwerpfouten die aan het licht gekomen zijn. We moeten roeien met de riemen die we hebben. Teruggaan zou erger zijn dan vooruitgaan. Hoe moeilijk het ook zal worden, de Europeanen moeten de ontwerpfouten beetje bij beetje verhelpen, binnen de noodzakelijke beperkingen van de nationale democratieën en aangevuld met een groeistrategie. Maar we moeten vooral erkennen dat de redding van de euro geen substituut is voor het grotere politieke project waarvan de gemeenschappelijke munt zowel de kern als de katalysator had moeten zijn. Angst heeft de euro misschien gered. Nu hebben we hoop nodig om een Europees antwoord op de Arabische lente te vinden.


DS, 27-01-2012 (Timothy Garton Ash)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB