Tegengif voor de polaroïde stoornis


De ‘war on woke’ van Bart De Wever is een symptoom van de oprukkende polarisering, schrijft Tom Hannes. Nochtans willen conservatieven en wokies eigenlijk hetzelfde: een betere samenleving.


De polarisering neemt zulke vormen aan dat we kunnen spreken van een polaroïd-gestoorde maatschappij. Elk publiek debat wordt herleid tot twee tegengestelde kampen. Hoewel die kampen en hun onverenigbaarheid vaak compleet gefantaseerd zijn, gelden ze toch als de enige publieke realiteit. Je kunt alleen maar voor of tegen zijn. Het eerste slachtoffer van de polaroïde stoornis is de menselijke welwillendheid. Terwijl die net de basisvoorwaarde is voor een leefbare maatschappij.

De war on woke is daar een treffend voorbeeld van, met als zoveelste episode de rel rond de aanstelling van Dalilla Hermans als bestuurder bij Brugge 2025. Hermans liet weten dat ze sinds haar aanstelling massa’s racistische bagger over zich heen heeft gekregen. Bart De Wever reageerde opvallend fel door haar zelf van racisme te betichten. In een interview van zes jaar geleden had Hermans geponeerd dat ‘blanken altijd aan de verkeerde kant van de geschiedenis hebben gestaan’. Zo’n radicale woke figuur kan niet het gezicht van Brugge 2025 zijn, vindt De Wever. De context van de gewraakte zin – een interview over dagelijks racisme in Vlaanderen en hoe een jongmens van kleur probeert daarin een positief zelfbeeld te bewaren – werd weggewist. Hermans moest worden gecatalogiseerd als radicaal ‘woke’, haar uitspraak als een georkestreerde aanval op de witte man en onze hele cultuur. Want, vraagt De Wever, als hij zoiets over zwarten zou zeggen, zou het illegaal zijn. Waarom mag ‘de woke’ dat dan wel?


Lelijke sporen

Dat is een goede vraag. Er zijn ook goede antwoorden op. Bijvoorbeeld dat zwarten vanaf de kolonisering op industriële wijze uitgebuit, vernederd en vermoord werden. Dat dat heeft bijgedragen aan het idee dat de witte man aan de top van de wereld staat en dat mensen van kleur eigenlijk kinderen zijn die nog alles moeten leren. Dat dat idee vandaag veel meer wordt afgevuurd op mensen van kleur dan witte mensen zich kunnen inbeelden. En dat zoiets lelijke sporen nalaat. Bij mensen van kleur én bij witte mensen. Omdat een geracialiseerde maatschappij geen fijne maatschappij is. Daarom kun je in die context moeilijker zeggen dat zwarten aan de foute kant van de geschiedenis stonden.

Ik geef toe dat de fameuze zin ook niet mijn favoriete uitspraak van Hermans is. Maar het is niet makkelijk om dagelijks racisme aan te kaarten. Ik woonde onlangs het panelgesprek Unseen Asian Stories in Leuven bij: over de onzichtbaarheid van racisme op mensen met een Aziatische oorsprong. Het was een indrukwekkende avond. Sereen ook. En wellicht is dat ook waarom u er niets over hebt *gehoord. Maar druk het leed met iets fellere stem uit en je wordt meteen weggezet als een nationale dreiging. Probeer maar eens het juiste te doen.


Op conservatief volgt … zak

Je zou nochtans denken dat De Wever gevoelig is voor het effect van dat uitsluitingsmechanisme. Een tijd geleden, nog vóór de N-VA doorbrak, vertelde hij op de televisie hoe conservatieven als hij steevast als moreel verwerpelijk werden weggezet: ‘Op conservatief volgt altijd?... zak.’ Ik herinner me dat omdat die uitspraak toen een grote indruk op me maakte. Hoewel ik geboren ben met een eerder progressieve onderbuik, ben ik sindsdien conservatieve waarden gaan onderzoeken en appreciëren. Zo heb ik geleerd dat conservatief zijn niet noodzakelijk betekent dat je wilt dat de rijken rijker worden en armen maar wat beter hun best moeten doen – al zijn er wel conservatieven die zo denken. Conservatisme kan ook staan voor de erkenning van de noodzaak van een stabiele, herkenbare wereld, ook al is die onvolmaakt. De Wever heeft mij dus minder gepolariseerd doen denken en daar ben ik hem dankbaar voor.

Zelf is hij helaas een angstaanjagend polariserende koers gaan varen. Want als we dan toch woorden in elkaars zinnen vervangen: vervang in het anti-woke discours het woord ‘woke’ door het woord ‘Jood’ en je krijgt een akelig plaatje. Toen de 19de- en 20ste-eeuwse maatschappij op losse schroeven stond, werd veel wrevel geprojecteerd op de mythe van een zionistisch complot. Dat complot was een fantasie, maar de gevolgen van de angst ervoor waren al te reëel.


Twee vliegen in één klap

Ook woke is in de eerste plaats een angstfantasie. Woke bestaat wel, het betekent ‘wakker worden voor systematisch sociaal onrecht’. Er zijn inderdaad woke-activisten die daarbij over de schreef gaan en de witte man tot baarlijke duivel hebben verklaard. (Hermans doet dat overigens niet.) Maar als je alleen die fundamentalistische stemmen ziet als ‘woke’, of omgekeerd, als je elke woke-stem als radicaal catalogeert, vang je twee vliegen in één klap. Je hoeft niet stil te staan bij de getuigenissen van racisme, en je hebt een solide projectiescherm voor al je ongenoegen over een verwarrende wereld. Meteen krijgt ook de radicale woker gelijk, want zie je wel dat het die demonische conservatieven er alleen om te doen is de privileges van hun rijke vriendjes veilig te stellen. Niemand is daar bij gebaat, alleen de polaroïde stoornis spint er garen bij.


De aanval is niet altijd de beste verdediging

Het plaatje ziet er heel ander uit als je bedenkt dat ‘conservatisme’ en ‘woke’ allebei pogingen zijn om tot een betere samenleving te komen. Het conservatieve verlangen naar een stabiele maatschappij hoeft niet per se in tegenspraak te zijn met de woke vraag om de gevolgen van systematische discriminatie te erkennen. We zijn met zijn allen vatbaar voor de polaroïde stoornis die over onze wereld trekt. Het beste tegengif is ons te laten raken door de noden, het leed en de waarden van de ander. Vooral van de ander die we in onze onderbuik weinig genegen zijn. Dat is geen ver theoretisch ideaal. Het is een praktijk. Waarmee je nu kunt beginnen. In elke ontmoeting. Het is niet naïef moraliserend. Het is spannend, soms verwarrend, niet altijd makkelijk en nooit volmaakt. Maar het maakt zo veel meer mogelijk dan de klem van de polaroïde stoornis ons doet vrezen.


DS, 15-04-2023 (Tom Hannes)

De antiwokehysterie is een goedkope bliksemafleider


Het antiwokediscours is alleen bedacht om instant te scoren bij de ontgoochelde en bang gemaakte achterban.


Van weinig dingen wordt een mens zo moe als van de uitslaande brand die cultuuroorlog heet. Je kunt geen krant meer openslaan zonder minstens een dozijn keer het woord ‘woke’ te lezen. Gezien de tijd en de energie die belangrijke mensen en serieuze media eraan besteden, moet het wel een maatschappijondermijnend probleem zijn, meer zelfs, de hoofdbekommernis van ‘de mensen’.

Bart De Wever, de voorzitter van de N-VA, de grootste partij van Vlaanderen, toerde een half jaar langs Vlaamse wegen met een lezing ‘over woke’ en had naast het besturen van Antwerpen en zijn partij genoeg tijd om er een boek over te schrijven, waarin hij waarschuwt voor een nakende burgeroorlog tussen de gevaarlijke wokies en de normale mensen. ‘Woke polariseert’, zo stelde hij een week geleden nog zonder ironie bij de noorderburen in het tv-programma Op1, een paar dagen voor hij Dalilla Hermans onderuithaalde in de studio van Terzake op de openbare omroep.

Ongeleid projectiel en neofascist Dries Van Langenhove paradeerde met een protestbord tegen een voorleesuurtje voor kleuters door een dragqueen. In een video over zijn actie stelt Van Langenhove dat kinderen tijdens het drag queen story hour alles leren over de ‘seksuele fantasieën van een pervert verkleed als vrouw’. Ik kreeg spontaan heimwee naar Debby en Nancy’s warme wintershow en vroeg me af wanneer Dries en zijn milities achter de Voil Janetten zullen aangaan.

Nu is het allemaal niet zo nieuw. Antonio Gramsci wist het een eeuw geleden al: een ideologie kan pas succesvol zijn als ze de publieke debatten domineert. Die strijd om het dominante verhaal is in hoofdzaak een strijd om macht en wordt niet zozeer op straat, maar in de media uitgevochten, waar ideeën en vijandbeelden verspreid worden. Niet dat alle redacties zich daar even bewust van lijken te zijn. Het gaat er niet om of je inhoudelijk of beleidsmatig hout snijdt, het gaat om wat je zegt, wie je aanvalt en wie je daarmee bereikt.

Misschien is dat wel het meest perverse aan de hele antiwokehysterie: het fungeert als goedkope bliksemafleider voor alles wat fout loopt in de samenleving. Waarom zou je iets doen aan de astronomische woonprijzen, de uitbuiting op de arbeidsmarkt, de lage lonen, de werkdruk, de crisis in de kinderopvang, de wachtlijsten in de zorg, bommen en granaten, het sputterende openbaar vervoer of het lerarentekort, als je de mensen kunt wijsmaken dat hun leven beter wordt zonder woke en op die perverse manier aan de macht kunt komen en blijven?

Het is verbijsterend eenvoudig en dankbaar om het ongenoegen van de dominante groep te kapen en vervolgens uitvergroot te projecteren op ‘de andere’. Wat dat betreft, heeft men ook hier met aandacht naar de Verenigde Staten gekeken, waar diepgeworteld racisme, het in steen gebeitelde woord van God en meritocratie de gedroomde turfbodem vormen om vijandbeelden in te zaaien. De vijand is de elitaire kosmopoliet, de minderwaardige zwarte of migrant, de perverse homo, de aberratie genaamd trans persoon, de gezinsondermijnende feministe. Of je mechanismen en tactieken moet kopiëren uit een land dat vakkundig naar de verdoemenis wordt geholpen door fascisten, miljardairs die de zuurstof in de lucht zouden vermarkten als ze konden en godsdienstfanatici die elk gaatje in het grondwettelijke vangnet vinden en gebruiken om zichzelf steviger in het zadel te zetten, is maar de vraag.

De uitkomst is niet onzeker, maar beangstigend reële, doffe ellende. De levensverwachting van de Amerikaan daalt gestaag. Een pijnlijke vaststelling waar de antiwokespeeches van aartsconservatief Ron DeSantis niets aan zullen veranderen.

Dat soort figuren krijgt de mensen zover in hun identitaire obsessies dat ze nog liever tegen hun eigen belang stemmen dan de rechten van ‘de andere’ te vrijwaren. Ze zien ook geen principiële bezwaren tegen gewapend geweld (zoals ongeveer een derde van de Amerikaanse bevolking).

In die zin is de waarschuwing voor een burgeroorlog van De Wever niet helemaal absurd. Een burgeroorlog is namelijk exact waartoe extreemrechtse media en platformen in de VS oproepen. Ook in Rusland, Hongarije, Polen, Italië en elders blijkt waartoe die cultuurstrijd leidt: het drastische inperken van de rechten van minderheden en vrouwen. Tot een tastbare verbetering van het leven leidt het dan weer nergens. Integendeel.

Het hele antiwokediscours is niet bedacht uit de bekommernis om werkelijke problemen op te lossen, maar om instant te scoren bij een terecht ontgoochelde en bang gemaakte achterban, die zich gewillig laat opfokken en een vijandbeeld omarmt waarop hij zijn zorgen, frustraties en problemen kan projecteren.

Het is hoog tijd om te stoppen met symbooldiscussies die ons collectief achteruitduwen. Ja, het is legitiem om je al eens te ergeren aan een minderheid van mensen die je iets te brutaal en betweterig op je plaats zetten als je iets zegt dat mogelijkerwijs problematisch kan worden gevonden door een minderheid. Nee, dat is geenszins van dezelfde orde als regelrechte haat en uitsluiting prediken en de democratie omver willen werpen uit angst om niet langer de maat der dingen te zijn. Het eerste is vervelend en hooguit confronterend. Het tweede is levensgevaarlijk.


DS, 21-04-2023 (Bieke Purnelle)