Hebben alleen Belgen een zwaar beroep?


Stress, burn-out, rugklachten ... wie biedt meer? Nu de pensioenleeftijd naar 67 stijgt, beoefent zowat elke werknemer een ‘zwaar beroep’, om toch maar een uitzondering op de regel te krijgen. Hoe beoordeel je zoiets en hoe pakken onze buren dat aan?


Wie vandaag de trein of bus neemt, kan hinder ondervinden door de ACOD-staking. Terwijl de socialistische overheidsbond het werk neerlegt uit protest tegen de pensioenplannen van de regering-Michel, blijven de liberale en christelijke vakbond met minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) rond de tafel. De twistappel: wie heeft een ‘zwaar beroep’ en kan zo wat sneller van zijn oude dag genieten? Of beter nog, welke ambtenaren hebben een zwaar beroep – want voor de privésector sprongen de onderhandelingen tussen de sociale partners af.

De regering trok de wettelijke pensioenleeftijd op van 65 nu naar 67 in 2030. Wie een zwaar beroep beoefent, kan vroeger stoppen. En dus zetten machinisten, agenten, ziekenhuispersoneel, brandweerlui en leerkrachten zich schrap om de ploeg van Charles Michel (MR) diets te maken hoe zwaar hun loopbaan is.

Maar nu lijkt men af te stevenen op de beslissing dat ‘vrijwel iedereen een zwaar beroep heeft’, zei Hans Bevers vorige week in Knack. Dat kan toch niet de bedoeling zijn, aldus de jonge hoofdeconoom van Bank Degroof Petercam. ‘Hoe is dat elders geregeld?’


Wél in Frankrijk, niet in Nederland

In 18 van de 28 EU-lidstaten worden zware beroepen bij wet gedefinieerd, blijkt uit onderzoek van het Nederlandse Economisch Instituut voor de Bouw. Onder andere voor Fransen, Luxemburgers, Bulgaren, Italianen, Finnen, Oostenrijkers en Grieken is het mogelijk vervroegd op pensioen te gaan.

Bij onze zuiderburen zet Emmanuel Macron zich schrap voor een felle strijd met de machtige spoorbonden. De Franse president wil onder andere de pensioenleeftijd voor rijdend personeel optrekken. Nu mogen zij op hun 52ste uittreden, hoewel ze langer moeten doorwerken om een volledig pensioen te genieten.

In landen als Litouwen, Hongarije en Slowakije worden de uitzonderingen voor zware beroepen afgebouwd of zijn ze al verdwenen. En terwijl Duitsers en Tsjechen voor enkele beroepen uitzonderingen maken, zitten alle werknemers in Nederland, Denemarken, Ierland, het VK en Zweden in hetzelfde schuitje. In die landen worden geen uitzonderingen gemaakt voor verplegers die jarenlang patiënten tillen of kasseileggers die hun knieën slijten.


Fluitend tot je 67ste

Iedereen in hetzelfde schuitje? Het is maar hoe je het bekijkt, zegt Tuur Elzinga, vicevoorzitter van de FNV, de grootste vakbond van Nederland, en voormalig Kamerlid voor de linkse Socialistische Partij. ‘De Nederlandse regering heeft de pensioenleeftijd veel sneller dan voorzien opgetrokken tot 67 jaar. Daarbij gingen ook heel wat uitzonderingen op de schop, zoals voor agenten of bouwvakkers. Rutte beloofde een regeling voor die mensen, maar tot op heden is er geen akkoord over wat een beroep zwaar maakt’, zegt Elzinga

‘Ondertussen zien we dat arbeiders die vroeger een uitzondering genoten nu sneller uitvallen, terwijl anderen fluitend tot hun 67ste doorwerken. Ze vallen soms op de bijstand en krijgen minder pensioen. Het gat tussen zij die het wel en zij die het niet halen, groeit snel.’

Het kabinet-Rutte oogst dan wel kritiek voor werknemers die (te) vroeg moeten afhaken, in België is die uitval nog veel groter, en ze stijgt snel. Een Belg heeft een loopbaan van 32,6 jaar. Dat is gemiddeld meer dan zeven jaar minder dan een Nederlander (39,9), blijkt uit de laatste cijfers van Eurostat. Alleen in Italië, Bulgarije en Griekenland – allemaal landen met uitzonderingen voor zware beroepen – is de gemiddelde loopbaan nog korter. Denen (loopbaan van 40,3 jaar), Ieren (35,4), Zweden (41,3) en Britten (38,8) maken geen uitzonderingen en werken ook beduidend langer dan Belgen.


Kluwen van regelingen

De Nederlandse vakbonden willen dat de sectoren met ‘cao’s weer zelf afspraken kunnen maken over wanneer werknemers op pensioen kunnen gaan’, zegt Elzinga.

Dat is vandaag in ons land het geval. Behalve een algemene regeling voor ploegendienst en nachtwerk, omschreven door de Nationale Arbeidsraad, kan de sectorcao uitzonderingen voor zware beroepen voorzien. In de publieke sector varieert dat per functie, denk maar aan brandweermannen en militairen. En dan bestaan er in de privé nog drie specifieke uitzondering, voor mijnwerkers, zeevarenden en vliegend personeel in de burgerluchtvaart.

Kortweg: een kluwen, waar de regering lijn in wil brengen. Bacquelaine heeft samen met het ACV en de ACLVB vier criteria vastgelegd om een zwaar beroep te erkennen: fysiek zwaar werk, werk met onregelmatige uren, werk dat een veiligheidsrisico inhoudt of werk met veel stress. Stress is voor Bacquelaine echter niet genoeg, maar louter een verzwarende omstandigheid. Voldoet uw beroep aan één van de criteria, dan telt een jaar werk als 1,05 loopbaanjaren.


Ook aandacht voor mentale belasting

Professor Arbeidspsychologie Hans De Witte (KU Leuven) juicht de objectieve criteria toe, zegt hij. ‘Nu zit de discussie tussen gelobby van sectoren en wetenschappelijke parameters, waarbij vooral lichamelijk belastend werk in rekening wordt gebracht. Mentaal belastende arbeid krijgt minder aandacht, omdat die moeilijker te meten is. Zo ontkent men de realiteit.’ De Witte pleit voor een grootschalig onderzoek om empirische data over belasting te verzamelen. ‘Mensen denken dat zoiets subjectief is, maar veel van de belasting is objectief meetbaar.’

Misschien kunnen de sociale partners hun licht opsteken bij de Finnen, Oostenrijkers of Polen. Elk van die landen hanteren objectieve criteria bij het afbakenen van zware beroepen. Van mentale belasting over calorieverbruik tot werkomstandigheden: meten is weten.


DS, 27-02-2018 (Korneel Delbeke)