Het einde van een bedrijfscultuur


We kunnen van de ene bedrijfssluiting naar de volgende trekken en telkens weer constateren dat dat nu eenmaal is wat grote ondernemingen doen. Of we leggen ons er niet bij neer, schrijft John Vandaele , en trekken een internationale kaart. Het is de enige manier om een vorm van controle uit te oefenen op de globalisering.


Ford Genk sluit de poorten. Er zijn veel déjà vu’s. De emoties. De machteloze politiek. De schoonheidswedstrijd tússen de filialen van de multinational. En het besef dat de teloorgang van zo’n bedrijf niet louter in cijfers te vatten is, het is een levenswijze, een cultuur die op verdwijnen staat.

De plotselinge sluiting van een bedrijf als Ford Genk confronteert ons met het verhaal van onze tijd, de globalisering. Sinds kapitaalverkeer en handel vanaf de jaren zeventig globaal werden, verloren nationale regeringen greep op de economie. In die wereld kan het gebeuren dat filiaal X van multinational Y om wat voor reden ook gesloten wordt. Regering Z staat erbij en kijkt ernaar. Burgers hebben niet om die wereld gevraagd. Het waren veeleer de grote bedrijven die in globale markten een aantrekkelijk project zagen. Politici gaven dat project mee vorm via afspraken in de Wereldhandelsorganisatie of de Europese Unie.


Wilde wateren

In die globalisering zijn het private investeerders die beslissen waar welke dingen worden geproduceerd. Staten, steden, kmo’s en multinationals varen op het resultaat van al die beslissingen: de wilde wateren van de wereldeconomie. Ze moeten de stroom en zichzelf juist inschatten om niet kopje onder te gaan.

Globalisering heeft ongetwijfeld voordelen maar ze schept tevens een onvoorspelbare – je kan ook zeggen: avontuurlijke – wereld. Migratiestromen, bijvoorbeeld, die de beleving van je wijk veranderen. Dat maakt niet iedereen blij.

Globalisering brengt mensen met de juiste talenten peilloze rijkdom, maar in rijke landen is er ook een hele groep verliezers: de mensen die goedbetaalde industriebanen (zoals bij Ford) hebben of (intussen al) hadden. Dat soort werk wordt verplaatst naar landen waar het goedkoper kan. Het werk dat ervoor in de plaats komt, wordt minder goed betaald. We schrijven dat al jaren, maar vorig jaar erkende ook het IMF dat. ‘Een grote klasse van werknemers is het slachtoffer. Hun vooruitzichten zijn slecht’, schreef het in zijn World Economic Outlook 2011 , dat erkent dat daardoor de middenklasse wordt uitgehold en de ongelijkheid toeneemt.

Bij elke sluiting van een grote autofabriek blijkt telkens de onmacht van de politiek. Waar zijn diegenen die we ons vertrouwen schonken, vragen ontslagen werknemers zich af. In de strijd tussen markten en democratie delft democratie vaak het onderspit. Verklaart dat waarom traditionele partijen aanhang verliezen?

Bij bedrijfssluitingen doen Europese regeringen niet veel meer dan de schok verzachten. Is iets anders mogelijk? Terugplooien in protectionisme en dus de globalisering een halt toeroepen, zal in eerste instantie de recessie erger maken, omdat bedrijven massaal hun internationale markten verliezen. Dat wordt pas echt crisis.

Maar als je de globalisering blijft aanvaarden – een lijn die ook de vakbonden aanhouden – volstaat het niet dat elk op zijn eentje probeert competitief te blijven. Er is evenzeer nood aan internationale en Europese coördinatie om de globalisering zelf te reguleren, de wilde wateren van de wereldeconomie stabieler – rationeler – te maken.


Het bootje sterker maken

Eerst de competitiviteit. Scholing staat daarin voorop. De kwaliteiten van de mensen zijn het fundament van de competitiviteit van een land als België. Bovendien wordt in de scholen in belangrijke mate bepaald of een land, ondanks de competitieve druk, blijft samenhangen. In scholen die door immigratie zeer divers zijn, is het een uitdaging om iedereen mee te nemen.

Welvaartsstaten verzachten de schokken van de globalisering (ongelijkheid, bruuske bedrijfssluitingen) via herverdelende belastingen die omgezet worden in sociale voorzieningen (gezondheidszorg, onderwijs, werkloosheidsuitkeringen). Probleem is dat die in België gefinancierd worden via lasten op arbeid die ons uit de markt prijzen. Dat sociale voorzieningen anders moeten worden gefinancierd, horen we al jaren maar het komt er nooit van. Is er eindelijk een consensus op komst als nu zelfs de N-VA openstaat voor vormen van vermogensbelasting?

Het boek Inequality and instability van de Amerikaanse econoom James Galbraith toont aan dat een voorname bron van de toenemende ongelijkheid schuilt in de enorme vermogensaanwas van aandelen en onroerend goed.

De waarde van mijn huis is in 15 jaar zeker vervijfvoudigd, terwijl ik daar weinig verdienste aan heb. Je kan je inbeelden wat dat betekent als iemand tien huizen bezit. Iets van die enorme vermogensaanwas en -inkomens capteren om de samenhang in onze samenleving te behouden, is een goed idee dat meer steun lijkt te krijgen (áls het gebeurt in combinatie met een lagere arbeidsbelasting).

De onderbelasting van grote ondernemingen en zeer rijke mensen is onaanvaardbaar. Leren leven in een samenleving met minder groei, zal altijd impliceren dat we welvaart beter leren verdelen. Ook elders zijn er kansen: alleen de Baltische staten en Slovakije halen een kleiner deel van hun inkomsten uit ecologische belastingen dan België. Minister van Financiën Steven Vanackere kan de geschiedenis ingaan als de man die zijn land aanpaste aan de 21ste eeuw of als de angsthaas die zijn ACW-achterban ontgoochelde.


De stroom stabiliseren

Maar dat volstaat niet. Ik geloof nooit dat we er komen als we middels internationale afspraken de wereldeconomie niet stabieler en evenwichtiger maken. Denk in dit verband vooral aan Europese en internationale coördinatie die ervoor instaat dat de mondiale koopkracht de mondiale productiecapaciteit min of meer volgt (en dus geen beggar thy neighbour -politiek zoals nu via competitieve devaluaties, loondruk, besparingen, Chinese arbeiders vakbondsvrijheid ontzeggen).

Ook op andere domeinen zijn internationale afspraken onontbeerlijk (financiële stabiliteit, preventie van dramatische klimaatverandering). Het project van een neoliberale globalisering zonder regels (behalve handelsregels) was en is een utopisch project. Dat toont deze crisis aan. Niet alles valt mooi op zijn plaats door simpelweg de grenzen te openen voor kapitaal en goederen. Hoe moeilijk dat ook is, we moeten Europees en mondiaal leren sturen.


DS, 31-10-2012 (John Vandaele)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB