45 Zweden moeten hun land tegen nepnieuws verdedigen


Een nieuwe ‘psychologische verdedigingsautoriteit’ moet Zweden weerbaarder maken tegen fake news-aanvallen. Die komen niet alleen uit Rusland. Een gerucht dat de overheid moslimkinderen ontvoert, veroorzaakt onrust.


Ontvoeren de Zweedse sociale diensten moslimkinderen om hen te bekeren? Dat valse gerucht, dat volgens Zweedse onderzoekers teruggeleid kan worden naar een website van een IS-aanhanger, verspreidt zich sinds december via sociale media. De ‘bewijzen’ zijn gemanipuleerde videofragmenten, zoals beelden van een niet-begeleide minderjarige migrant die in 2015 in het Centraal Station van Malmö door een bewaker op de grond werd geduwd. Volgens het leugenachtige commentaar bij de video was het jongetje op weg naar zijn gezin en probeerde hij te ontkomen aan ‘ontvoerders’ van de sociale dienst.

Halverwege januari nam de verspreiding van de leugen een vlucht. ‘Plots probeerde iemand op gecoördineerde wijze invloed uit te oefenen’, vertelde Mikael Tofvesson, de chef operaties van de Psychologische Verdedigingsautoriteit (MPF), een nieuwe overheidsdienst belast met het bestrijden van desinformatie, aan de Zweedse publieke omroep. Miljoenen internetgebruikers zagen de beschuldigingen voorbijkomen, in reacties werd opgeroepen tot geweld en maandag betoogden anti-kidnappingsdemonstranten voor het parlement in Stockholm.


Koude Oorlog

De stemmingmakerij over de sociale dienst liet Tofvessons MPF meteen toe om zijn bestaansreden te onderstrepen. Het agentschap, waar 45 mensen werken, geeft een tweede leven aan een overheidsdienst die werd opgericht tijdens de Koude Oorlog en nadien werd opgedoekt. Zijn missie bestaat uit het analyseren en bestrijden van fake news dat tegen Zweden gericht is, maar ook uit het aanscherpen van het vermogen van burgers om manipulatie te doorzien die de ‘weerbaarheid van het land en de wil van de bevolking om zichzelf te verdedigen, verzwakt’.

Hoewel de aandacht de afgelopen dagen vooral ging naar de oproer rond de valse ontvoeringen, sluiten andere doelwitten van de dienst dichter aan bij de Koude Oorlogstraditie. Zweden wordt vaak in een negatief daglicht gesteld op Russische desinformatiekanalen. Dat is opnieuw een risico nu Russische troepen zich verzameld hebben aan de Oekraïense grenzen en de spanningen tussen Moskou en het Westen oplopen. Zweden, dat geen lid is van de Navo, stuurde onlangs manschappen naar het eiland Gotland, dat een strategische locatie inneemt in de Baltische Zee. Dat in september in Zweden parlementsverkiezingen plaatsvinden, maakt de Zweedse overheid extra beducht voor inmenging van buitenaf.

Tijdens verkiezingen in 2018 was er al even aandacht voor Twitterbots, die de boodschap van Zweedse uiterst rechtse blogs overnamen, en voor Amerikaanse alt-right media zoals Breitbart en Infowars, die verhalen over de ‘door migratie aangedreven instorting van Zweden’ verder opklopten. Maar uiteindelijk bleef de impact van desinformatiecampagnes dat jaar beperkt.


‘Agressors’ opsporen

Desinformatie bestrijden is geen sinecure. Bovendien wil de MPF zich niet mengen in binnenlandse discussies op sociale media. Wel wil het ‘agressors’ opsporen en hun werkwijze in de openbaarheid gooien, verklaarde onderdirecteur Magnus Hjort aan de Volkskrant. ‘Wij zullen iedere agressor aan de schandpaal nagelen.’

Van de andere doelstelling, het verhogen van de Zweedse alertheid tegenover desinformatie, gaf chef operaties Tofvesson al een voorbeeld op de Zweedse radio. ‘Als je filmpjes ziet die je kwaad maken, denk dan nog eens goed na’, zei hij aan de luisteraars. ‘Is dit correct? Wat zit achter deze info? Is er iemand die mij of mijn gevoelens wil manipuleren om ontwikkelingen in Zweden te sturen?’

Met de oprichting van de MPF volgt Zweden het voorbeeld van Tsjechië, waar het Centrum tegen Terrorisme en Hybride Dreigingen sites monitort die twijfel en verdeeldheid zaaien over thema’s als migratie en de verhoudingen met Rusland. Een activiteit die op kritiek kan rekenen van de uiterst rechtse zijde in Praag, die vaak in het vizier komt van het centrum.

Ook de EU heeft een antidesinformatiedienst, die in 2018 bewees hoe delicaat nepnieuws detecteren kan zijn. De dienst plaatste toen ten onrechte artikels van Nederlandse media op haar nepnieuwslijst. Na protest uit Den Haag werden de stukken geschrapt en beloofde de dienst haar ‘interne procedures te verbeteren’.


DS, 10-02-2022 (Roeland Termote)