Opa en oma krimpen als je hen weinig ziet


Een studie van meer dan 800 kindertekeningen geeft aan dat kinderen tijdens de piek van de covidpandemie een negatievere kijk kregen op oudere mensen: de afgebeelde personen werden tot wel 33 procent kleiner.


Een voetballende man vult bijna een volledig tekenblad. In de rechterhoek bovenaan een felgekleurde zon. Zo stelde de tienjarige Sophie zich een gezonde ‘bejaarde’ voor. Sophie speelt zelf ook graag voetbal. Dat miste ze enorm tijdens de covidlockdowns: voetbal, haar vrienden die ze niet meer kon zien, én haar grootouders, die ze niet meer mocht knuffelen.

Zestien weken later, na een zoveelste covidpiek, tekent Sophie opnieuw een ‘gezonde bejaarde’: hij heeft nog steeds een bal aan de voet, maar verstopt zich nu in een hoekje van het tekenblad. De bijbehorende zon is maar half meer ingevuld.

‘We schrokken erg van die resultaten’, zegt Kasper Bormans, postdoctoraal onderzoeker aan de universiteit van Maastricht. Hij onderzoekt de mentale leefwereld van kinderen, en hoe zij kijken naar oud worden en naar mensen met dementie. Het onderzoek werd gedaan in het kader van de sensibiliseringscampagne ‘Vergeet dementie, onthou mens’, in samenwerking met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen. Zijn oorspronkelijke opzet was om te achterhalen of je die mentale leefwereld – en dus ook de tekeningen – kunt veranderen als je kinderen op een positieve manier in contact brengt met ouderen.

Een covidpiek in het najaar van 2021 gooide zijn plannen overhoop. ‘Ik kon zestien weken lang nauwelijks nog binnen in de klassen. En na die zestien weken bleken oma en opa en bijna alle andere ouderen in de tekeningen te krimpen. Ik gaf de kinderen net dezelfde opdracht als voordien. Het verschil bedroeg tot 33 procent.’


Witruimte

‘De kinderen hadden in die tussenperiode te horen gekregen dat zij de broeihaard van de besmettingen vormden en dat ze afstand moesten houden van oudere mensen. Ze misten hun grootouders enorm. Dat lijkt zich te vertalen in die tekeningen. De lege witruimte neemt de overhand, en wel in die mate dat ze emoties losmaakt’, zegt Bormans.

Sommige tekeningen veranderden ook inhoudelijk: kinderen die eerst actieve ouderen tekenden, maakten bij de tweede ronde een tekening van een ‘oude man die *televisie kijkt’.

‘Een resultaat waar we kippenvel van kregen’, zegt Bormans. ‘Maar we trokken er ook een hoopvolle les uit: dat je de mentale leefwereld van kinderen wel degelijk kunt veranderen. Covid heeft dat in negatieve zin gedaan, maar positieve interventies, waarbij je kinderen in contact brengt met bewoners van woonzorgcentra, kunnen dat ook.’

Dat bewees hij in de vervolgfase van zijn onderzoek, buiten de covidperiode. Andere tienjarigen kregen dezelfde tekenopdrachten, in twee fasen. Hij verdeelde deze kinderen in twee groepen. Met de ene groep sprak hij na de eerste tekenronde over gezond ouder worden en hij ging met hen op bezoek bij ouderen in woonzorgcentra. Hij leerde de kinderen om positieve vragen te stellen, ook aan bewoners met dementie, zoals: wat is uw lievelingsmuziek?

Kinderen die deze ervaring kregen, tekenden daarna grotere personages die ook leukere dingen deden.


Bevroren

Bij kinderen uit de tweede groep, die niet door Bormans op sleeptouw waren genomen, was er amper verschil tussen de eerste en de tweede tekenopdracht. Hun beeld over ouderen was als het ware ‘bevroren’.

‘We weten uit longitudinaal onderzoek dat mensen die positief kijken naar ouder worden, gemiddeld zeven jaar langer en gelukkiger leven’, zegt Bormans. ‘Het is dus belangrijk om kinderen uit de basisschool minstens één positieve ervaring met bejaarde mensen te geven. Contact in levenden lijve wapent hen voor de toekomst en vermindert het negatieve beeld dat in de samenleving over ouderen bestaat. Grootouders spelen hier bovendien een cruciale rol in: zij vormen een deur tussen die twee werelden. Veel kinderen hebben gelukkig heel actieve grootouders: ze tekenden hen op de fiets, als ballerina, terwijl ze samen spelletjes spelen, en zoveel meer.’

Bormans kreeg afgelopen zomer de titel van baron omdat hij via zijn onderzoek al langer een lans breekt voor positief omgaan met mensen dementie. Ook uit dit onderzoek trekt hij brede conclusies: ‘Kinderen zijn de seismografen van de samenleving. Zij schrokken niet terug wanneer een oudere met dementie iets vertelde dat niet helemaal waar was. Zij bleven in het gesprek. Achteraf vertelden de kinderen en hun leraren me dat ze er zelf ook veel deugd aan hadden beleefd. Ze groeiden in eigenwaarde. Het zou jammer zijn om kinderen die ervaring níét te geven.’

kasperbormans.bewww.onthoumens.be


DS, 05-09-2023 (Veerle Beel)

Bijgesloten Plaatje(s)