Wie manipuleert nu echt in ggo-onderzoek?


Het letterwoord CRISPR wordt een blijvende bekommernis voor Barbara Van Dyck en Anneleen Kenis. Zij verbazen zich over procedures die worden ontweken en onderzoek dat stiekem wordt gevoerd. Waarom? En in wiens belang?


Op de beurs kregen de CRISPR-aandelen afgelopen week een forse deuk. Beursanalisten linken dat aan de recente nieuwsberichten waaruit blijkt dat de CRISPR-gen editing-techniek minder perfect werkt, dan wat de industrie en sommige onderzoekers eerder lieten uitschijnen. Een recente publicatie in het wetenschappelijk tijdschrift Nature rapporteerde grote aantallen onbedoelde veranderingen in het genoom na toepassing van CRISPR. Daar komt nu de uitspraak van het Europees Hof bij die zegt dat de nieuwe technieken van genetische manipulatie zoals CRISPR wel degelijk onder de regelgeving voor genetisch gemodificeerde organismen (ggo) vallen (DS 25 juli).

De uitspraak brengt de Belgische ministers Maggie De Block (Open VLD, Volksgezondheid) en Marie Christine Marghem (MR, Leefmilieu) in nauwe schoentjes. Begin vorige week lekte uit dat ze toestemming gaven aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) om maïs die genetisch gemanipuleerd is met CRISPR-technologie, in het veld te testen zonder daarbij de ggo-regelgeving te volgen. Twee dagen na de uitspraak van het Hof, besloot federaal minister van Landbouw Denis Ducarme (MR) dan weer ‘dat het maïsveld van het VIB voor de volle honderd procent moet worden behandeld als een ggo-veld’ (DS 28 juli). Hoe kan dat?


Veldproef ‘in het geheim’

Uit krantenberichten blijkt dat Sciensano (het vroegere Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid) vreemd genoeg van oordeel was dat de CRISPR-proef niet onder de ggo-wetgeving zou vallen. Tot vandaag is het onduidelijk op welke gronden de wetenschappelijke adviseurs van Sciensano tot dat besluit konden komen. Lieten ze zich overtuigen door de onderzoekers van het VIB, die bepleiten dat de nieuwe ggo-technieken in wezen niet verschillen van moderne veredelingstechnieken? Wogen de economische belangen van de biotech-industrie in Vlaanderen en niet achterop willen hinken in de genetische competitie door? Of stemde de overheid er tersluiks mee in een precedent te creëren in de hoop de Europese regelgevers zo voor voldongen feiten te stellen?

De biotech-lobby probeert immers al jaren de politiek te bewegen om de nieuwe technieken van genetische manipulatie uit te zonderen van de Europese ggo-wetgeving. Corporate Europe Observatory, dat de invloed van lobbywerk op beleidsvoering bestudeert, rapporteerde dat bedrijven aanvragen indienden bij verschillende lidstaten, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Zweden, Finland en Duitsland, om veldproeven uit te voeren met gen-bewerkte planten. Zo trachtten ze de EU onder druk te zetten door haar voor voldongen feiten te plaatsen.

In Duitsland kwam het daarbij tot een rechtszaak, waarna besloten werd dat de proef niet kon doorgaan. Het was naar aanleiding van deze gang van zaken dat de Europese Commissie de lidstaten met aandrang opriep om dit soort veldproeven niet buiten de regels toe te staan – en al helemaal niet zolang het Europees Hof nog geen uitspraak had gedaan.

De Belgische regering legde deze oproep naast zich neer en stemde in het geheim in met de veldproef die kon gebeuren zonder de wettelijk vastgelegde ggo-vergunningsprocedure. ‘In het geheim’ is belangrijk hier. De vergunningsprocedure voor een ggo-testveld houdt namelijk in dat een technisch dossier opgemaakt wordt voor beoordeling door de bioveiligheidsraad. Ook moet dat dossier publiek toegankelijk zijn. Dit laat burgers toe opmerkingen en vragen te formuleren en maakt publiek debat mogelijk. Ten slotte moet de locatie van het veld gekend zijn, zodat boeren in de buurt van het proefveld geïnformeerd kunnen worden. Niets daarvan gebeurde voor de CRISPR-veldproef.


Voldongen feiten

Dit zijn geen details. Wanneer het gaat over technologieën die zo ingrijpend zijn, is het des te belangrijker om een publiek en open debat te houden over de ontwikkeling ervan. Bij voorkeur vooraleer die technologieën een feit worden. Met de uitvoering van de CRISPR-veldproef past het VIB, een publiek onderzoeksinstituut met een raad van bestuur waarin bedrijven zoals Bayer zetelen, een gekende lobbystrategie toe. Het laat zien dat wat het VIB hier doet verder gaat dan ‘puur basisonderzoek’ (DS 24 juli). Als het om puur basisonderzoek ging, waarom dan niet de tijd nemen om de geijkte procedures te doorlopen, de nodige vergunningen aan te vragen en het publieke debat te laten plaatsvinden?

Hier werd gekozen om sneller te gaan. Een sterk gecontesteerde techniek werd, fait accompli, in het veld toegepast. De toepassing van een technologie terugdraaien die al voeten in de aarde heeft, is moeilijk, en dat weet het VIB maar al te goed. Gaat het hier daarom niet eerder over grenzen verleggen zonder enige vorm van democratische controle? Geen inspraak door burgers, geen medeweten binnen het parlement, geen raadpleging van de bioveiligheidsraad.

Het VIB doet graag geloven dat het zelf kan oordelen over de veiligheid en wenselijkheid van de gebruikte technologieën en dat er daar geen derde instanties of publiek debat voor nodig zijn. In het geheim illegale veldproeven uitvoeren verhoogt niet meteen zijn geloofwaardigheid.


DS, 30-07-2018 (Barbara Van Dyck en Anneleen Kenis)