12 vragen Amerikaanse verkiezingen


Op 5 november kiezen de Amerikanen een opvolger voor president Joe Biden. Volgens de peilingen wordt het een nagelbijter. Maar het Witte Huis is lang niet het enige waarover beslist wordt. Lees hier alles wat u op voorhand wil weten over de verkiezingen in de VS.


1. Wanneer zijn de verkiezingen?

Verkiezingsdag valt deze keer op dinsdag 5 november. In Belgische tijd is dat de nacht van 5 op 6 november. In feite staat ‘verkiezingsdag’ voor de laatste dag waarop een stem kan worden uitgebracht, want in 47 van de 50 staten en in Washington D.C. wordt er vervroegd gestemd. Dat gebeurt dan per post of in een stembureau.

2. Waarvoor wordt er gestemd?

De meeste aandacht gaat naar de vraag wie de president wordt: de Democratische kandidate Kamala Harris of de Republikein Donald Trump. Maar er zijn nog belangrijke verkiezingen, met name voor het Huis van Afgevaardigden en de Senaat, de twee kamers die samen het Amerikaanse Congres – de wetgevende macht – vormen. Voor de (uitvoerende) macht van de president is het belangrijk wie daarin de meerderheid heeft.

Op 5 november zullen alle 435 zitjes in het Huis van Afgevaardigden gekozen worden, en 34 van de 100 senatoren. Vertegenwoordigers in het Huis van Afgevaardigden krijgen telkens een termijn van twee jaar (in 2026 zijn er dus opnieuw verkiezingen), terwijl senatoren voor zes jaar verkozen worden. De zitjes in de Senaat zijn opgesplitst in drie ‘klassen’, twee met 33 en eentje met 34 leden. Die klassen doen beurtelings mee aan de tweejaarlijkse congresverkiezingen in de VS.

Momenteel hebben de Democraten de meerderheid in de Senaat en is het Huis van Afgevaardigden in handen van de Republikeinen. Zo een verdeeld Congres bemoeilijkt het werk van de president, al kan het erger, met een Congres dat volledig in handen is van de andere partij (het overkwam Barack Obama op het einde van zijn presidentschap).

Net als bij de presidentsverkiezingen wijzen de peilingen op een nek-aan-nekrace voor zowel de Senaat als het Huis van Afgevaardigden.

In elke staat zal er dus gestemd kunnen worden voor een president en voor afgevaardigden in het Huis, en afhankelijk van de staat ook voor een senator. Daarnaast zijn er op 5 november in tal van staten ook verkiezingen voor de lokale overheden en instellingen. Veel stembiljetten zijn daardoor ellenlang. Het is niet verplicht om voor elk niveau op het biljet een stem uit te brengen.

3. Wie zijn de presidentskandidaten?

Voor de Democraten is Kamala Harris (60) de presidentskandidate, met Tim Walz (60) als kandidaat-vicepresident. Harris is de vicepresident onder huidig president Joe Biden (81), die zich midden dit jaar terugtrok uit de verkiezingsrace. Walz is de gouverneur van Minnesota.

Voor de Republikeinen is Donald Trump (78) opnieuw de kandidaat. Hij was al eens president, van januari 2017 tot januari 2021. Toen was Mike Pence (65) zijn vicepresident, maar dit keer is J.D. Vance (40) Trumps running mate. Vance is senator voor de staat Ohio.

Voorts zijn er nog drie andere kandidaten voor het presidentschap, al hebben zij geen kans om te winnen. Jill Stein (74) is opnieuw de kandidate voor de Groene partij. Ze nam al deel in 2012 en 2016. Haar running mate is Butch Ware. Chase Oliver (39) is de kandidaat voor de Libertarische partij. Zijn running mate is Mike ter Maat. Tot slot komt de progressieve professor Cornel West (71) op als onafhankelijke. Zijn running mate is Melina Abdullah.

Eerder dit jaar was ook Robert F. Kennedy jr. onafhankelijk presidentskandidaat, maar hij is uit de race gestapt en heeft zijn steun uitgesproken voor Trump.

4. Wie stemt?

Er is geen opkomstplicht in de VS. Amerikaanse burgers ouder dan 18 mogen stemmen, al zijn er uitzonderingen. Zo sluiten de meeste staten gevangenen of ex-gevangenen uit.

De stappen die genomen moeten worden om te stemmen zijn ook verschillend van staat tot staat. Op de meeste plaatsen moeten stemmers zich vooraf registreren (in elke staat behalve North Dakota) – vaak voor verkiezingsdag, al kan het soms nog op de dag zelf.

5. Wordt de kandidaat met de meeste stemmen de president?

Niet per se. In de Amerikaanse presidentsverkiezingen is de zogenaamde popular vote – de volksstemming – niet doorslaggevend. In de VS telt het systeem van het Electoral College of kiescollege. Dat orgaan is gevormd op initiatief van de grondleggers van het land aan het einde van de achttiende eeuw. Elk van de vijftig staten heeft in dat college een aantal kiesmannen dat gelijk is aan het aantal Congresleden van die staat – dus het aantal Afgevaardigden (proportioneel tot de grootte van de staat) plus het aantal senatoren (altijd twee). Californië heeft bijvoorbeeld 55 kiesmannen, een kleine staat als Wyoming heeft er drie. Ook Washington D.C., dat geen volksvertegenwoordigers heeft in het Congres, heeft drie kiesmannen in het kiescollege.

Het totale aantal kiesmannen bedraagt daarom 435 + 100 + 3 = 538. Om gekozen te worden tot president moet een kandidaat een meerderheid behalen in het kiescollege, dus minstens 270 kiesmannen. In bijna alle staten krijgt de kandidaat met de meeste stemmen álle kiesmannen van die staat aan zijn kant. Alleen Maine en Nebraska verdeelt de kiesmannen volgens een ander systeem. Het Electoral College komt op 17 december bijeen om de president te kiezen.

In het verleden is het al vaker gebeurd dat de kandidaat die de popular vote won de verkiezingen toch verloor. Recente voorbeelden zijn de verkiezingen in 2016, toen Hillary Clinton (D) 48,2 procent van de stemmen kreeg tegenover de 46,1 procent van winnaar Trump en in 2000, toen Al Gore (D) 48,4 procent van de stemmers achter zich kreeg tegenover de 47,9 procent van uiteindelijk president George W. Bush (R).

6. Op welke staten moeten we vooral letten?

De Amerikaanse presidentsverkiezingen worden beslist in de zogenaamde swing states – de strijdstaten. Dat zijn de staten waar het op voorhand niet duidelijk is wie er de meeste stemmen zal krijgen. Het grote merendeel van de 50 staten en Washington D.C. kunnen we nu al inkleuren, of het moet zijn dat er hele grote verrassingen uit de bus vallen.

In deze verkiezingen draait het wellicht om zeven strijdstaten: Arizona, Georgia, Michigan, Nevada, North Carolina, Pennsylvania en Wisconsin. In 2020 bedroeg het verschil in deze staten minder dan 3 procentpunten tussen Joe Biden en Donald Trump. Van deze zeven staten heeft Pennsylvania de meeste kiesmannen (19).

De strijdstaten zijn geen vast gegeven. Eerder deze eeuw is het ook spannend geweest in bijvoorbeeld Florida, een staat met een groot aantal kiesmannen. Maar peilingen wijzen deze keer op Republikeins overwicht in deze staat.

7. Wie zal de presidentsverkiezingen winnen?

Er is niemand die nu al met enige objectiviteit een winnaar kan uitroepen. De peilingen wijzen op een nek-aan-nekrace, en de peilingen zijn op zich ook al geen perfecte graadmeter, zo bleek nog bij de verkiezingen van 2016, toen Trump van Hillary Clinton won.

Sinds ze in de race stapte in de plaats van president Biden, heeft Kamala Harris een voorsprong uitgebouwd in de meeste peilingen voor de popular vote. Het verschil zou zo’n één à twee procentpunten bedragen. Maar zoals gezegd is die stemming van geen belang.

In de zeven strijdstaten zou het verschil tussen beide kandidaten ook 1 à 2 procentpunten bedragen, zeggen de peilingen. Arizona en Georgia neigen naar Trump te gaan, terwijl er voor de andere vijf staten echt niets te voorspellen valt.

8. Wat leren we van de stemmen die vervroegd zijn uitgebracht?

In bijna alle staten kan intussen al gestemd worden. Twee weken voor verkiezingsdag hadden al 15 miljoen Amerikanen hun stem uitgebracht. Uit peilingen bij die vroege stemmers ligt Harris ruim op kop, maar dat zegt eigenlijk weinig: Democraten zijn het vervroegd stemmen meer genegen dan de Republikeinen. Bij mensen die van plan zijn om pas op verkiezingsdag te stemmen, doet Trump het veel beter in de peilingen.

Waar de Democraten zich wel aan kunnen optrekken is het aantal nieuwe geregistreerde stemmers sinds 2022: 49 procent daarvan is Democratisch, 34 procent Republikeins en 17 procent heeft geen partij opgegeven.

Vervroegd stemmen kan zowel per post als in een stembureau. Voor en na de vorige presidentsverkiezingen beweerde Trump dat het stemmen per post frauduleus verliep. Deze keer is hij daar minder stellig over. Hij moedigt de Republikeinse stemmers aan om te stemmen, op welke manier dan ook, al sprak hij in een speech van stupid stuff (idioot gedoe) wanneer het om vervroegd stemmen gaat.

9. Wanneer kennen we de winnaar?

Zodra een kandidaat genoeg staten gewonnen heeft om 270 kandidaten achter zijn naam te schrijven, zullen de Amerikaanse media de winnaar uitroepen. Net als de uitkomst valt het uur niet te voorspellen.

In 2016 werd het al vrij snel duidelijk dat Trump Hillary Clinton zou verslaan. In de nacht na verkiezingsdag, om 8.45 uur Belgische tijd, werd hij als winnaar uitgeroepen. In 2020 was er in de verkiezingsnacht van 3 op 4 november geen duidelijkheid, al zag het er al meteen beter uit voor Biden dan voor Trump. Reden voor de Republikein om te beweren dat er verkiezingsfraude werd gepleegd, onder meer bij de tellingen. Het team van Trump nam ook vrijwel meteen gerechtelijke stappen (zonder succes). Op 7 november, vier dagen na verkiezingsdag, werd Biden door vrijwel alle media uitgeroepen als de winnaar. In 2000 duurde het zelfs nog langer: pas op 13 december, ruim een maand na de verkiezingen, gaf Al Gore toe dat hij de verkiezingen verloren had.

10. Wat als de uitslag uiterst nipt is?

Als de uitslag in een of meerdere doorslaggevende staten onduidelijk is of wordt betwist, zullen juristen van beide partijen de verkiezingsstrijd voortzetten bij de rechter. Zo’n juridische strijd over betwiste uitslagen kan eindigen bij het Hooggerechtshof. Dat bestaat sinds het presidentschap van Trump uit een meerderheid van conservatieve rechters (zes tegen drie). Dat heeft hem al voordeel opgeleverd: in juli verklaarde de hoogste rechtbank Trump gedeeltelijk immuun voor vervolging. Maar Trumps juridische strijd na de verkiezingen van 2020 bracht hem niets op. De meerdere zaken rond vermeende verkiezingsfraude werden al afgeketst op het niveau van de staten en belandden niet bij het Hooggerechtshof.

11. Zal Trump een eventueel verlies aanvaarden?

De kans dat Trump zijn verlies zonder meer zou toegeven lijkt bijzonder klein. In september zei hij bijvoorbeeld dat hij “enkel zou kunnen verliezen omdat ‘zij’ (de Democraten, red.) valsspelen”. Hij heeft dit jaar ook al meermaals gezegd dat hij verlies zou aanvaarden “als alles eerlijk verlopen is”.

Het is ook lang niet uitgesloten dat hij, net als in 2020, pogingen onderneemt om alsnog de macht te grijpen. Vier jaar geleden waren er eerst de mislukte pogingen voor de rechtbank (zie vorige vraag) en het telefoontje naar de gouverneur van Georgia om voor hem de nodige ‘stemmen te vinden’, vervolgens was er de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 door medestanders van Trump. Die dag zou het Congres de verkiezingsuitslagen bekrachtigen. Trump gaf eerst een speech waarin hij zijn medestanders had opgeruid en waarin hij ook zijn vicepresident Mike Pence had opgeroepen om de bekrachtiging van de resultaten tegen te houden (wat die niet deed). Die dag vielen er doden en gewonden en in de nasleep werden vele opstandelingen opgepakt en veroordeeld. Trump zelf is nog steeds verwikkeld in een zaak rond 6 januari 2021 en de obstructie van het democratische proces.

12. Wat zijn de belangrijkste data en deadlines na de verkiezingen?

Eind november en begin december hebben de staten elk hun eigen deadline voor het officieel maken van hun verkiezingsuitslag. 11 december is de deadline om kiesmannen aan te wijzen die niet door het Congres kunnen worden verworpen. Daarom is het voor staten van belang conflicten over de uitslag voor die datum op te lossen.

Op 17 december komen kiesmannen bijeen – niet allemaal samen op een centrale locatie, maar in de hoofdsteden van hun staten – om schriftelijk hun stemmen uit te brengen. Staten die deze deadline missen, riskeren dat hun kiesmannen niet worden meegeteld. Uiterlijk op 25 december moeten staten de stemmen van hun kiesmannen doorgeven aan het Congres.

Op 6 januari komt het nieuwe Congres, drie dagen na zijn beëdiging, in gezamenlijke zitting bijeen in Washington om de stemmen van het kiescollege te tellen en te bekrachtigen, onder leiding van de voorzitter van de Senaat.

Op 20 januari wordt de nieuwe president beëdigd. Volgens het Twintigste Amendement van de Amerikaanse grondwet eindigt om 12.00 uur automatisch het presidentschap van Joe Biden.


Blog DS, 22-10-2024 (Lotte Alsteens)

Bijgesloten Plaatje(s)