‘Ik vertel jongemannen dat de wereld hen nodig heeft’

Jordan Peterson (2018), 12 regels voor het leven’, Amsterdam: Prometheus.


Nodig Jordan Peterson uit en er komt heisa van. In Amsterdam leidde een lezing van de ‘conservatieve, antifeministische en politiek incorrecte’ intellectueel eerder deze week tot protest. Peterson ligt er allang niet meer wakker van. ‘Totalitaire poseurs zijn het.’


‘Stelletje lafaards’, beet Jordan Peterson de ‘Bezorgde Amsterdammers’ toe die, in een reactie op zijn komst naar de Universiteit van Amsterdam, eisten dat er een tweede spreker naast hem zou zitten. Als tegenwicht tegen zijn gevaarlijke ideeën. Peterson maakte op zijn website gehakt van de argumenten, de eis werd niet ingewilligd, de enige toegift was 20 minuten extra voor vragen.

‘Tenenkrommend. Zijn ze zo bang dat onze lege hoofden tijdens een één uur durend interview gevuld zullen worden met een naargeestige rechtse opvatting waartegen wij onszelf niet kunnen weren?’, vroeg een student zich online af.

Peterson, een lange magere Canadees die strak gekleed gaat, heeft er geen goed woord voor over. ‘Ik zie een groep totalitaire poseurs die arme, tweedehandse argumentatie bij elkaar flansen als hun bijdrage aan het intellectuele klimaat. Ik noem hen lafaards, omdat ze studenten het vuile werk laten opknappen. Ze denken dat ze door die oproep tegen mij te ondertekenen, iets goeds doen, maar ze zijn net slechter af door zich zo te verlagen. Dat ze hun eigen samenkomst organiseren, maar daar zijn ze niet eens toe in staat.’

Zo fulmineert ’s werelds ‘populairste publieke intellectueel’ in het Amsterdamse Ambassadehotel. Hij heeft in zijn overvolle agenda eindelijk tijd gevonden om zijn boek 12 Rules for Life ook in de Lage Landen te promoten, en de uitgever heeft hem – tot zijn verbazing – in de universiteit geboekt. Hij houdt niet van universiteiten, benadrukt hij. Altijd problemen, verstoringen, terwijl zijn status in de voorbije twee jaar zo hoog rees dat hij ze niet nodig heeft. In die periode heeft hij voor zo’n 200.000 mensen gesproken, werden zijn video’s en podcasts miljoenen keren bekeken op YouTube en voerde zijn boek menige bestsellerlijst aan.

En dat voor een man die de mensen in essentie komt vertellen dat ze verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun leven, door een gezin te hebben, goed te werken en geen gevaarlijke dingen te proberen.

Wat hem zo extreem populair maakt? Ik heb zes theorieën: 1) hij verkoopt een moraal die we blijkbaar vergeten waren; 2) the medium is the message – hij gebruikt YouTube op een innovatieve manier; 3) zijn barokke, hoogdravende praatstijl sleept mensen mee; 4) er is grote nood aan zijn conservatieve boodschap; 5) hij misbruikt angst en verwarring; 6) hij is de zondebok voor alle kwalen die we extreemrechts toedichten.

Peterson luistert met de grootste aandacht. Hij beantwoordt elke vraag gedreven, bijna geobsedeerd.

‘Zeggen dat ik de angst van mensen misbruik, is een wrede en ongepaste beschuldiging. Ik geef hen net een oplossing. Ik ben psycholoog en opvoeder, en help mensen om hun leven weer op de rails te krijgen. In de zalen waar ik spreek, langs de straat, in luchthavens komen ze me bedanken. Dat ze hun depressie te boven zijn, dat hun carrière weer loopt, dat ze niet meer dakloos zijn... Integendeel, dat ze nu een vrouw en een appartement hebben, dat ze weer overeenkomen met hun vader. Eindeloze positieve signalen krijg ik, en dat wil ik graag zo houden.’


Die kan u goed gebruiken, want u krijgt ook snoeiharde kritiek.

‘De publieke steun voor wat ik zeg op YouTube, is overweldigend: 98 procent van de commentaren is zeer positief. De kritiek komt van een kleine minderheid. Van journalisten, vooral in de nieuwsmedia, die mijn boek niet eens gelezen hebben, en van elkaar afschrijven dat ik tegen vrouwen en alt-right zou zijn. En van een groep goed georganiseerde, lawaaierige linkse radicalen. Maar die aanvallen zijn de jongste negen maanden verminderd.’


In essentie vindt men u een conservatieve vent, gevaarlijk ook nog omdat hij zoveel succes heeft.

‘Dat hangt af van het standpunt. Vergeleken met linkse radicalen, ben ik overtuigd conservatief. Mijn grondregel is dat je het best doet wat iedereen doet, en dat het gevaarlijk is van het vaste pad af te wijken. Dat wel doen is avontuurlijk, én aanlokkelijk, zeker. En misschien kan je het aan om een rebel, een artiest, een ondernemer te zijn. Maar het is niet gemakkelijk: de kans dat je verdrinkt in chaos en gebrek aan routine, is groot. Ik denk dat mensen traditie nodig hebben, en dat rolpatronen ook een avontuur kunnen zijn. Een huwelijk is niet iets wat je moet hebben, maar iets waaraan je kan werken. Evenzo voor een opleiding en een job.’


Dat is eigenlijk geen spectaculaire boodschap.

‘Natuurlijk niet. Wanneer ik mensen aanmaan om verantwoordelijkheid te nemen voor hun leven, behoeft dat geen lange uitleg. Ze wéten dat, maar zoals u aangaf: ze zijn het vergeten. Waarom? Omdat we vijftig jaar bezig geweest zijn met rechten. Nu zal u zeggen dat het een verantwoordelijkheid is om rechten te verdedigen, en dat is zo, maar de nadruk lag te zeer op het verkrijgen van allerlei rechten. Zo zit er een groot gat in onze cultuur, en ik maak daar een positief doel van. Zeker voor mannen, want vrouwen worden al op vele manier aangemoedigd om verantwoordelijkheid te nemen. Ik vertel jongemannen om hun zaakjes op orde te hebben, en dat de wereld hen nodig heeft. Blijkbaar had niemand hen dat al verteld.’


Zijn mannen uw grootste publiek?

‘In het begin maakten ze 75 procent uit van de opkomst – meestal waren het mensen die hulp zochten. Sinds het boek begin dit jaar is verschenen, is dat 65 procent. Het zijn overwegend witte mensen, en de grootste groep is tussen de 25 en 39 jaar oud. Ik krijg alle klassen, dus ook de working class. Vrachtwagenchauffeurs zijn grote afnemers van mijn podcasts. Ik sprak onlangs een jongeman, die uit de boot valt omdat hij moelijkheden heeft met studeren. Dat is een groeiende groep mannen in Europa. Zijn eerste ambitie nu is: ‘Ik wil vooral een goeie mens zijn.’

‘Dat is wat ik altijd en overal hoor. Daarom komen ze naar mijn lezingen. En ik vertel hen dat je naar niets beters kan streven dan een goeie mens te zijn. Het is de meest praktische stap voorwaarts. Het is een nobel doel, het vergt discipline en het geeft betekenis aan je leven en aan de gemeenschap waar je deel van uitmaakt. En goed leven is evengoed een opwindend avontuur.’


Met uw ‘12 regels voor het leven’ geeft u de indruk het individualisme aan te prijzen. Dat lijkt me eenzaam.

‘Verkeerd begrepen. Ik ben geen individualist, in die zin dat ik alles voor mezelf wil. Het is wel de aard van de mens. Iedereen moet voor zichzelf doen wat beste is, en daarmee ook voor zijn of haar gezin, en voor de gemeenschap. Probeer daar een harmonieus geheel van te maken, zoals een goed muziekstuk ook verschillende elementen tot een eenheid brengt.’


Of zoals u uw boek schreef. Die mix van psychologie, biologie, kunst, mythologie en menswetenschappen mondt uit in een exuberante meta-theorie.


Haast niemand kan volgen hoe correct alles al dan niet is.

‘Ik vertel inderdaad niet van a naar b naar c. Er komt een dromerig element bij, en dat is ongewoon voor veel mensen. Je moet het boek niet enkel cognitief begrijpen, je kan het ook “aanvoelen”. Mijn lezingen zijn ook zo: variaties op een thema, jazz-improvisatie. Wanneer ik voor een publiek spreek, vertel ik nooit hetzelfde. Ik voel aan hoe ik de mensen het best kan raken. Ik heb een aantal thema’s en verhalen, en ik gebruik die inspelend op de reacties.’


Denkt u nooit dat u beter gezwegen had over iets? Intellectualisme leidt tot ijdelheid. Sommige uitspraken zijn nogal ondoordacht.

‘Ik ben bang genoeg om voldoende voorzichtig te zijn. Ik probeer enkel te spreken over wat ik echt weet. Anders geef ik duidelijk aan dat iets louter opinie is.’


Heeft uw opvallende succes niet in grote mate te maken met uw verregaande gebruik van sociale media?

‘Dat klopt helemaal. Ik ben een hele vroege gebruiker van informatietechnologie. In 2013 werkte ik voor de publieke omroep TVOntario. Via mijn colleges wist ik dat er een markt was voor mijn ideeën, en ik zag dat het doenbaar was om die colleges online te zetten. De eerste keer vergrootte ik mijn bereik van 100 studenten naar 15.000 bezoekers. Dan ga je nadenken. Video is een revolutie, en podcasts zijn dat nog meer omdat je geen scherm nodig hebt. Die van mij halen gemiddeld 750.000 downloads. Ik was er vroeg bij. Nu zet ik stappen naar een online education-platform.’


Tegelijk heeft die grote zichtbaarheid u parten gespeeld. Hoe voelde het om uitgemaakt te worden voor charlatan, pseudo-intellectueel, ‘slimmerik van de dommeriken’?

‘In het begin was het ontmoedigend. Mijn carrière en reputatie stonden op het spel. De kans was reëel dat ik mijn aanstelling als professor zou verliezen, en daardoor ook mijn klinische praktijk. En wanneer je aangevallen wordt, is het logisch dat je denkt dat je iets verkeerds gedaan hebt. Daar moest ik over nadenken. En ik heb gezondheidsproblemen gehad (een depressie, red.). Het was zwaar.’


Dat is te verwachten wanneer u linkse academici steevast afschildert als gebrainwashte neomarxisten. Of laten we uw kijk op het feminisme er eens bijnemen. Onze vicepremier heeft net een boek uit waarin hij mannen aanraadt om feminist te worden. Wat zegt u?

(zucht) ‘Tja, wat betekent dat dan? Hij heeft een neoliberale insteek? Wel, als uw politicus bedoelt dat we maximaal gebruik moeten maken van het talent dat er is, dan zeg ik volmondig ja. Máár, er zit een grote adder onder het gras: wat doe je als je een gezin wil?’


De taken en lasten verdelen, toch?

‘Ik heb veel gewerkt met advocatenkantoren en daar veel uit geleerd, en ik ken het onderzoek daarrond. Waarom stappen al die slimme, gewetensvolle vrouwen er na hun dertigste uit? Dat heeft niets te maken met de druk van het patriarchaat. Die vrouwen weten wat ze willen: ze huwen iemand met status die goed verdient, kijken rond en vragen zich af waarom ze 80 uur per week zouden werken. Terecht! Wie zegt dat dat het hoogste is? Dus nemen ze kinderen en gaan ze parttime werken.’


Mensen zoeken oplossingen. Werk en gezin combineren? Een huisman? Geen kinderen nemen?

‘Ik heb een goeie vriendin die kinderen en werk combineert. Ze is soms 16 uur per dag bezig en heeft onlangs een nieuwe microgolfoven gekocht omdat die haar koffie 10 seconden sneller opwarmt. Huisman? Ken ik ook. Zijn vrouw is niet tevreden: ze wil dat hij meer in de wereld komt. Onderzoek bevestigt dat vrouwen inderdaad niet graag beneden hun status kiezen. En ja, je kan beslissen om geen kinderen te hebben, maar ik vind dat een grote verstoring.’


Slotsom: vrouwen bereiken moeilijk de top en dat is dat.

‘De vraag is fout. U moet niet vragen waarom er zo weinig vrouwen in leidende posities zitten. De juiste vraag is waarom bepaalde mannen dat wel willen doen, wetende dat je een grote prijs betaalt en dat het extra inkomen boven de hogere middenklasse de levenskwaliteit niet verbetert. Wel, sommige mannen zijn zo. Hyperproductief, geobsedeerd, vreemd.’


Wat uzelf betreft: uw gezin werkt zelfs met u mee.

‘Hoe ouder ik word, hoe meer ik mijn echtgenote, mijn kinderen nodig heb. Mijn gezin, en wat goeie vrienden, zijn het centrum van mijn leven. We geven elkaar evenwicht. Mijn echtgenote maakt de meeste reizen mee. Ze beheert mijn agenda. Zo kan ik me concentreren op mijn lezingen. Mijn dochter en mijn zoon werken voor en met me. Mijn vader leest de duizenden mails die binnenkomen. We zijn vaak ver van elkaar, maar altijd ook dicht bij elkaar.’


U bent 56. Wat houdt u gaande?

‘Obsessieve nieuwsgierigheid. Naar veel dingen. En verder: ik kan mensen helpen. Dat ik daardoor een rustige oude dag mis? Hoe zou dat nu beter kunnen zijn dan dit leven?’


DS, 03-11-2018 (Peter Vantyghem)