‘De middenklasse móét veranderen, uit puur zelfbehoud’

Filip Canfyn, ‘Waarom ruimte, energie en mobiliteit problemen zullen blijven’, uitg. Gompel&Scavina, 180 blz.


De hang naar een huis in de verkavelde rand en de vrees om verworven rechten te verliezen, Filip Canfyn ziet beide weerspiegeld in het Vlaamse stemgedrag. ‘Iedereen die nu nog groene voorstellen doet, zal verweten worden kiezers naar Vlaams Belang te drijven.’


‘De verkiezingen waren een vulkaanuitbarsting, maar de lava was er al.’ Filip Canfyn, ingenieur-architect in Kortrijk, heeft al vele watertjes doorzwommen in het Vlaamse bouwwezen. Hij was aannemer, projectontwikkelaar en ambtenaar. Vandaag begeleidt hij scholen bij hun complexe bouwprojecten. Maar hij heeft ook een scherpe pen die in boeken, artikels en columns de staat van de natie fileert, met wonen en bouwen als focus.

De jongste verkiezingsuitslag heeft Canfyn geschokt. ‘Vooreerst omdat Groen niet doorbrak, ondanks de klimaatdiscussie. Maar vooral door de opgang van Vlaams Belang in de landelijke streken: in West-Vlaanderen, het Meetjesland, Limburg … Streken waar een absolute CD&V-meerderheid lange tijd normaal was. De schaamte om voor Vlaams Belang te stemmen, is ook daar weggevallen.’

De maatschappelijke dynamiek achter die uitslag ontleedde hij in zijn recentste boek Waarom ruimte, energie en mobiliteit problemen zullen blijven. Het werk is gebaseerd op harde cijfers en wetenschappelijke studies, maar Canfyn strooit net zo graag aforismen, rake observaties en zelfbedachte termen rond. Komen vaak terug: verkavelingsland, vermiddenklassing en populiberalisme. Die drie fenomenen werken op elkaar in en houden Vlaanderen in hun greep, zegt hij. Tot de middenklasse behoren is de norm geworden, het is een must. Wie er niet toe behoort, heeft gefaald. De politiek is de veruiterlijking van die middenklasse en verdedigt haar belangen. De ideologie die dat vertolkt, is het populiberalisme, een kruising van neoliberalisme en populisme. Dat spreekt over ‘de mensen’ – alleen worden daar, naargelang het discours, steeds andere mensen mee bedoeld.


Pretbedervers

Canfyn stelt vast dat de woondroom van de middenklasse – huis-met-tuin buiten de stad – ‘verkavelingsland’ heeft doen ontstaan, de halfslachtige rand tussen de stad en het platteland. In dat land heersen de waarden van de middenklasse, angstvallig verdedigd door de politiek.

Welke link ziet u met de verkiezingsuitslag?

Filip Canfyn: ‘De Vlamingen hebben extreem gestemd, omdat ze bang zijn dat er aan hun verworvenheden geraakt wordt. De mogelijke afschaffing van de bedrijfswagens, de betonstop, het rekeningrijden … Dat alles wordt geframed als een aanslag op ons inkomen en onze vrijheid, en vervolgens afgeschoten. Het volstaat om te roepen: wie gaat dat betalen?’

‘De ene zegt dat de vreemdelingen alles van ons afpakken, de andere wijst met een beschuldigende vinger naar de regelneven of de klimaatactivisten. Die laatsten worden niet als visionairen gezien, maar als pretbedervers die ons iets zullen afnemen.’

En de politiek durft daar niet aan te raken?

‘De verworvenheden van de middenklasse lijken onaantastbaar. Terwijl diezelfde middenklasse ze betaalt via de belastingen. De Belgen, de Vlamingen zijn heus niet met een baksteen in de maag geboren. We worden zo gemaakt door de fiscale aanmoediging. De woonbonus is zo’n incentive. Al had die tot gevolg dat de woningprijzen stegen met zowat 40.000 euro. Als politici een onpopulaire maatregel niet durven door te duwen, zeggen ze dat er “geen draagvlak” voor is. Terwijl het toch hun opdracht is om een draagvlak te creëren? Ik noem dat de verbastering van de politiek.’


Huizen voor het crapuul

U ziet het wel somber.

Ik was al pessimistisch, ik ben nog pessimistischer geworden sinds 26 mei. Welke politicus zal het nog aandurven om te pleiten voor ingrijpende en noodzakelijke maatregelen? Alles wat met ecologie te maken heeft, is een verliespost, een kostenplaats geworden. Dat de mobiscore niet op applaus ontvangen zou worden, was te verwachten. Het tegenargument was voorspelbaar: “Mijn slecht gelokaliseerde woning zal in waarde dalen”.’

‘De reactie van minister Lydia Peeters (Open VLD) spant de kroon: het idee van de Bouwmeester om goed gevestigde woningen fiscaal te belonen, wordt afgeschoten “omdat die subsidie prijsverhogend zal werken”.’ Komaan, we doen dat al jaren met de woonbonus en de bedrijfswagen, die Verkavelingsvlaanderen in stand houden. Waarom mag goed gedrag ook niet gestuurd worden?’

‘Ik voorspel dat iedereen die nog groene voorstellen lanceert, verweten zal worden dat hij nog meer kiezers naar Vlaams Belang drijft. Willen we opnieuw roken op café? Naar één enkele vuilniszak? Naar diesels zonder roetfilter? Nee toch? Maar verdere stappen naar een beter leefmilieu worden moeilijk. Hoewel iedereen de fundamentele problemen erkent, lijken de oplossingen onbespreekbaar.’

Dus blijft alles bij het oude?

‘Het verkavelingsland en de middenklasse móéten veranderen, uit puur zelfbehoud. Er zijn drastische maatregelen nodig. Meer van hetzelfde is onhoudbaar.’

‘Er komen twee doemscenario’s op ons af. Het eerste heeft met de bevolkingsgroei te maken, het tweede is de mobiliteitsknoop. De demografische bom zal zich het eerst laten voelen in Brussel, maar zal ook Vlaanderen niet ongemoeid laten. Ook bij ons komen er zowat 200.000 gezinnen bij. Die hebben allemaal onderdak nodig. Het zal knokken worden om de betaalbare woningen, onder de mensen die te veel verdienen voor een sociale woning en te weinig voor iets fatsoenlijks op de privémarkt. Maar niemand houdt zich met hen bezig. De Vlaamse overheid niet, want die heeft naar eigen zeggen de handen vol met de bouw van sociale woningen. De privémarkt al helemaal niet, want die mikt op kopers en beter gegoeden.’

Ze behoren niet tot de electoraal interessante middenklasse?

‘Ik noem het de lagere middenklasse. Het gaat om een aanzienlijke groep huishoudens die een inkomen tussen 1.800 en 2.200 euro hebben. Ik schat hun aantal op 700.000. De gele hesjes moet je dáár gaan zoeken, net als de huishoudens met slechts één inkomen. Volgens de prognoses komen er steeds meer dergelijke gezinnen. Je vindt ze in de minst aantrekkelijke woongelegenheden van de stad, in studio’s en op kamers. Er is in de steden eigenlijk amper iets voor hen beschikbaar, in verkavelingsland evenmin.’


Slaapgemeenten

Hoe helpen we die groep dan wel?

‘De lokale overheden moeten meer investeren in betaalbaar wonen. Dat gebeurt vandaag nauwelijks. “We gaan toch niet nog meer investeren in huizen voor het crapuul?’’, luidt het dan. Maar dat zijn gewone mensen, hoor. Jonge mensen die aan het begin van hun loopbaan staan. Zij vinden alleen een woning die 800 euro huur per maand of meer kost. Als je maar 1.800 euro verdient, is dat een bom geld.’

‘Wij hebben geen huurtraditie zoals Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Er bestaat nochtans een werkbaar model, dat hier helaas geen ingang vindt. Het laat mensen hun spaargeld investeren in een fonds dat betaalbare woningen optrekt. De lokale overheid zoekt huurders en garandeert het onderhoud. De investeerders krijgen een return van pakweg 2,5 procent. Beter dan het spaarboekje. Na negen jaar krijgen de geldschieters hun centen terug.’

Wat heet betaalbaar?

‘Zij zouden toch een kwalitatieve huurwoning moeten kunnen vinden tussen 600 en 800 euro.’

U pleit voor de stad, maar ook voor het dorp?

‘Dorpen moeten weer echte dorpen worden, leefgemeenschappen met een draaiende lokale economie. Waar er een bakker is en een schooltje. Nu zijn het slaapgemeenten geworden, waar mensen een postbus hebben, maar zich niet engageren. Ze zetten hun kroost af in de crèche of aan de school, op weg met de auto naar het werk. Eigenlijk zijn de stad en het dorp bondgenoten tegen het tussengebied, tegen de rand.’

De veelbesproken betonstop blijft ondertussen een ijdele betrachting?

‘Die krijg je niet verkocht. De middenklasser accepteert niet dat hij niet mag wonen waar hij wil. En hij wil in geen geval in de stad gaan wonen, dat antistedelijke zit er diep in. Maar hij wil ook niet in een dorp gaan wonen, wel ergens tussenin, in Verkavelingsvlaanderen. Een van de redenen waarom het niet lukt om het inpalmen van open ruimte te stoppen, is de gemeentelijke autonomie. Parlementsleden zijn vaak ook burgemeester of schepen. Zo krijg je een municipalisme dat niet begaan is met het bovenlokale, algemene belang. Kijk naar hoe gemeentebesturen zonder verpinken windmolens afwijzen. Net zo blijven ze lustig doorgaan met verkavelen, want nieuwe inwoners betekenen nieuwe inkomsten.’

‘Er is geen enkele stimulans om te stoppen met het ontwikkelen van woonuitbreidingsgebieden. De betonstop doorvoeren zal miljarden kosten aan compensatie van de eigenaars. Maar het niet doen zal nog veel meer kosten.’

Geldt dat ook voor onze mobiliteit?

‘Je staat vandaag ook aan te schuiven op gewestwegen ver weg van Brussel en Antwerpen. De dag dat we overal stilstaan, nadert. Toch valt er niet te tornen aan de bedrijfswagen. Die wordt als een verworven recht beschouwd. Stel je voor dat we indertijd een extra verloning hadden gegeven in de vorm van tabak of alcohol. Dan had iedereen het logisch gevonden om dat te schrappen. Maar o wee als het om de auto gaat. Die geeft status, want hij staat voor een prestigieuze white-collarjob. Het soort banen waarin je kunt telewerken. Klinkt goed, maar het maakt het mogelijk om weer wat verder weg van je werk te gaan wonen.’

Is het zo moeilijk om iets af te geven? Zijn we verwend?

‘Wellicht wel. Het probleem is dat we onze winst en voldoening op korte termijn ervaren, terwijl de nadelige effecten pas op lange termijn merkbaar zijn. Maar niemand maalt om de latere generaties of om de plasticsoep. We klampen ons met z’n allen stevig vast aan wat we hebben, aan het status quo. Bang om van de middenklasse te verglijden naar de onderlaag. De kiezer beschouwt Vlaams Belang vanaf nu blijkbaar ook als een reddingsboei voor de – lagere – middenklasse.’


DS, 06-07-2019 (Tom Ysebaert)