Brexit: ‘Welke controle hebben we nu eigenlijk teruggekregen? Geen enkele’


Een jaar geleden konden de Britten écht de controle over hun eigen land terugnemen. Het werd een erg hobbelig parcours onder leiding van een premier die tenondergaat aan zijn eigen chaos. Tocht door een land in twijfel. ‘Als Johnson niet oppast, komt er een opstand.’


Halte 1 - Harlow, Essex

In zijn oranje overall lijkt Chris Leamon (59) een gevangene uit Guantanamo, maar de varkensboer uit Essex voelt zich meer een gevangene van de Brexit. Hij trekt de deur van een van de vele, sjofele stallen van de familieboerderij in Harlow open. Het is warm in de kraamstal. Biggetjes van enkele weken snuffelen rond de zeugen die languit in hun boxen liggen.

‘Het zijn de laatste biggen die hier geboren zijn’, zegt Leamon. ‘Ook de zeugen gaan binnenkort naar het slachthuis, tenminste als daar plaats is. Vorige week wilden we 200 varkens laten slachten. Dat is niet gelukt. Vijftig dieren moesten op de boerderij blijven. Het slachthuis heeft al maanden te weinig slagers. Jawel, ook de Engelse varkenshouders ontsnappen niet aan de gevolgen van de Brexit. Weer controle krijgen over onze arbeidsmarkt verloopt niet naar wens.’ Hij grijnst.

Het is bekend: de Brexit slaat grote gaten in de Britse arbeidsmarkt. Ziekenhuizen kampen al jaren met een tekort aan verplegend personeel. Fruit- en groentetelers vinden nauwelijks seizoenarbeiders. Eind september raakten de tankstations niet meer bevoorraad door een tekort aan vrachtwagenchauffeurs en nu zitten ook de varkensboeren in de knel.

‘Tot de zomer waren er geen problemen’, zegt Leamon. ‘We leken te ontsnappen aan de grote uittocht van de Oost-Europese werknemers. Maar toen de regering in juli de coronabeperkingen losliet, was dat voor veel slagers het signaal om met vakantie naar het thuisland te gaan. We dachten dat ze in september zouden terugkeren. Dat is niet gebeurd. Velen wilden niet meer door de administratieve mallemolen gaan die de Brexit heeft gecreëerd.’

Toen de toestand in oktober nijpend werd, toverde de regering 800 tijdelijke visa voor buitenlandse slagers uit haar hoed. Het bracht geen zoden aan de dijk. Volgens Leamon hebben veel arbeiders het gevoel dat ze niet meer welkom zijn. ‘Dat is niet de schuld van de slachthuizen – die willen hen heel graag terug – maar van een regering die niet beseft hoe bedrijven werken.’

Het tekort aan slagers heeft verregaande gevolgen. Al maanden raken varkens niet geslacht. Leamon heeft 400 dieren te veel in zijn stallen. De bond van varkenskwekers schat dat in heel Engeland tot 100.000 varkens wachten om geslacht te worden. Maar erger is dat waarschijnlijk al 30.000 perfect gezonde varkens vernietigd moesten worden omdat de toestand in de stallen onhoudbaar werd. Het leidt tot de absurde toestand dat varkenshouders geld moeten betalen om hun dieren te laten vernietigen. Leamon denkt dat ook dieren in het geheim geëuthanaseerd worden. ‘Een boer mag dat niet op eigen houtje doen. Hij heeft daarvoor een speciale vergunning en opleiding nodig. Dat duurt een tijd, tijd die er niet is.’

Hij zucht. Deze problemen waren allemaal voorspeld en toch kozen veel collega’s voor de Brexit. ‘Ze stemden met hun hart, ze hadden beter met hun hoofd gekozen. Boris Johnson spiegelde hen een mooie droom voor. Nu beseffen ze dat ze bedrogen zijn.’ En het kan nog erger worden, vreest Leamon. Zeker met de huidige regering die volgestouwd zit met blinde verdedigers van de vrije markt. ‘In de handelsakkoorden die we al gesloten hebben, bijvoorbeeld met Australië, zijn te weinig grendels ingebouwd om Britse boeren te beschermen. We vrezen dat minderwaardig voedsel, zoals hormonenvlees, het land zal binnenkomen.’ Boeren zijn geen prioriteit voor Johnson. Als er weer bespaard moet worden, komen zij volgens Leamon als eerste in het vizier. ‘Wij zijn een makkelijker doelwit dan de National Heath Service (de Britse gezondheidsdienst, red.).’

Toch zitten in de Conservatieve Partij ook mensen die het wel goed voor hebben met de boeren. Alleen wordt hun stem te weinig gehoord. ‘Weet je wie het goed ziet? Jeremy Clarkson.’ De voormalige Top gear-presentator heeft nu samen met zijn vrouw een schapenboerderij. ‘Hij was pro-Brexit, maar beseft nu hoe belangrijk voedselveiligheid is voor dit land. Vergeet niet, wij zijn een eiland. We moeten maken dat we zelf genoeg voedsel produceren. Dat is veel belangrijker dan militaire veiligheid.’

Leamon heeft in elk geval een knoop doorgehakt. Hij gaat zelf geen varkens meer kweken. Dat is niet langer rendabel voor een eerder kleine boer – Leamon heeft nu 3.500 varkens. ‘Mijn broer wil stoppen en daarom heb ik beslist over te schakelen naar een bed and breakfast. Ik mest voortaan alleen nog varkens van andere kwekers vet. Dat is minder arbeidsintensief en daarom hopelijk iets rendabeler.’


Halte 2 - Dover, Kent

We rijden zuidwaarts, richting Kent en de witte kliffen van Dover. We passeren Tilbury, de haven aan de monding van de Theems. Hier vertrekt elk weekeinde een speciale trein, volgestouwd met flessen wijn. De trein moet maken dat de supermarkten in Engeland in de kerstperiode niet zonder wijn vallen. De ‘wijntrein’ staat symbool voor de bevoorradingsproblemen waarmee het eiland kampt.

In Dover is er weinig reden voor kerstgezelligheid. Ooit was het stadje de trotse toegangspoort tot Engeland. Dover Castle, het grootste kasteel van het land, torent nog altijd monumentaal boven de huizen uit, maar het centrum van Dover is uitgeleefd en de Brexit heeft geen beterschap gebracht. Het centrale plein aan Castle Street is een bouwwerf, veel winkels ogen goedkoop en richting haven staan de vrachtwagens alweer kilometerslang aan te schuiven om leeg terug te keren naar Europa. De Doverianen kijken er niet meer van op.

Zij kijken nu vooral naar de zee, waar kleine bootjes steeds vaker vluchtelingen aan land brengen. Op het keienstrand van Kingsdown, even buiten de stad, speuren ze met verrekijkers het Kanaal af. Deze nieuwe stroom vluchtelingen houdt de brexiteers hun ongemakkelijkste spiegel voor. In plaats van meer controle over de grenzen – de fundamentele Brexit-belofte – hebben ze er minder greep op gekregen. Noodzakelijke Oost-Europese werknemers blijven weg, illegale migranten komen in steeds grotere aantallen. De teller staat dit jaar al op meer dan 25.000, ruim 15.000 meer dan vorig jaar.

Toen in november 27 vluchtelingen stierven bij de oversteek van het Kanaal, vroeg het Conservatieve parlementslid John Hayes, een harde brexiteer, aan minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel, ook een overtuigd brexiteer, welk soort controle ze eigenlijk heeft teruggekregen. Patel had niet meteen een antwoord klaar.

Omdat het Verenigd Koninkrijk uit de EU is gestapt, heeft Londen zelfs minder instrumenten in handen om de migranten die het land illegaal binnenkomen, terug te sturen. ‘Het VK kan zich niet meer beroepen op de Europese Dublin-akkoorden die bepalen dat een vluchteling in het eerste land waar hij aankomt, asiel moet aanvragen. In principe moet Londen nu bilaterale akkoorden afsluiten met landen als België en Frankrijk, want daar ver*trekken de meeste bootjes’, zegt Hanne Beirens, directeur van het Europese Migration Policy Institute. ‘Maar daar staan Brussel en Parijs natuurlijk niet voor te springen.’

In Frankrijk klinkt zelfs de roep om het verdrag van Le Touquet uit 2003 te schrappen. Dat Frans-Britse akkoord verplaatste de Britse grens de facto naar Calais en legde de verantwoordelijkheid om asielzoekers richting het VK tegen te houden bij Frankrijk. Londen betaalt de Fransen daarvoor. Maar omdat de relaties tussen Parijs en Londen zo slecht zijn, vraagt Frankrijk zich af waarom het nog die inspanningen zou doen. Als Le Touquet sneuvelt, dreigen in Dover nog meer bootjes aan te komen.

In de stad zijn de meningen over de vluchtelingen verdeeld. Verschillende ngo’s trekken zich hun lot aan. ‘Maar veel mensen maken zich ook zorgen’, zegt Michelle Mills. Zij werkt voor Royal Care, een collectief van zorgverstrekkers die thuisverpleging aanbieden. ‘Op dit moment begeleiden we veel mensen die thuis willen sterven.’

Mills is somber over de stad. ‘De stad is niet rijk. De kinderarmoede is hoog. Veel mensen hebben moeite een betaalbaar huurhuis te vinden. Als ze zien dat huizen aan vluchtelingen worden toegewezen, maakt hen dat boos.’ Mills spreekt uit ervaring. Haar zoon woont in een caravan, een huis kan hij niet betalen. ‘Hij werkt hard, maar heeft geen vast contract. Dat maakt het moeilijk om een huurhuis te vinden.’ Op hulp van Londen rekent Mills niet meer. Johnson heeft al zijn gezag zien verdampen door de coronafeestjes. ‘Als hij niet oppast, komt er een opstand. Het klinkt vreselijk, maar ik ben er echt bang voor.’


Halte 3 - Hastings, East Sussex

Is er dan niemand nog tevreden met de manier waarop de premier het land bestuurt? We rijden door naar Hastings, nog zo’n stad met een roemrijk verleden. Bijna twee jaar geleden spraken we hier met Mark Woodley en Paul Joy, twee vissers. Joy is ook voorzitter van Hastings Fishermen’s Protection Society, de belangenvereniging van de plaatselijke vissers. De vissersgemeenschap was misschien wel de meest vocale verdediger van de Brexit. Zij hoopte dat de uitstap uit de EU haar een betere toekomst zou geven. De Europese vissers zouden immers uit hun territoriale wateren moeten blijven. De Brexit vierden ze met Franse wijn.

Twee jaar later treffen we Woodley en Joy opnieuw in het kantoor boven de vismarkt. Van euforie is geen sprake. ‘De toestand is nog slechter dan twee jaar geleden’, zegt Joy. ‘We vangen nog minder vis.’ De grote schuldige? Boris Johnson. ‘Hij heeft ons opgeofferd. Europese vissersboten mogen hier nog altijd komen vissen. Die boten zijn nog groter geworden en ze kunnen nog sneller nog meer vis vangen. Er blijft nauwelijks iets over voor ons. Van de belofte dat zij niet meer in de twaalfmijlszone mochten komen, is niets in huis gekomen. Wij zijn opgeofferd in de onderhandelingen met Brussel. Maar daarover mogen we niet verbaasd zijn. We zijn altijd wisselgeld geweest.’

Eigenlijk hebben ze zelfs bewondering voor de manier waarop de Franse vissers opkomen voor hun belangen. ‘Ze vechten tenminste voor hun rechten. Als wij dat willen doen, staat de politie aan onze deur.’

In plaats van te vissen moeten ze misschien een handel in rubberbootjes beginnen, merkt Peter Coglan cynisch op. ‘Daar zit blijkbaar wel nog toekomst in.’ Ook hier zijn migranten een gevoelig onderwerp. Een paar weken geleden werden de vissers er zelfs van beschuldigd dat een van hen een reddingsoperatie met opzet had gehinderd. Joy ontkent de beschuldiging met klem, maar geeft toe dat de vissers de bootjes liever niet zien komen.

Als hij dit vijf jaar geleden had geweten, had Woodley niet voor de Brexit gestemd. ‘Welke controle hebben we nu eigenlijk teruggekregen? Geen enkele. Het is deprimerend.’ Joy blijft wel overtuigd. ‘Ik denk nog altijd dat ons land een betere toekomst heeft buiten de EU.’ Die hoop op een betere toekomst is doordrongen van een grote nostalgie naar het roemrijke Britse verleden. Vroeger was het beter. ‘De politici waren in elk geval beter’, mijmert Joy. ‘Kunnen we Margaret Thatcher niet opnieuw tot leven wekken?’ Hij grijnst. ‘Of Winston Churchill?’


DS, 24-12-2021 (Dominique Minten)