Het proces tegen Gökmen T., de terrorist die vorig jaar vier mensen doodschoot op een tram in Utrecht, liep deze week flink uit de hand. Wat doe je met een man die zich heeft losgezongen van de maatschappij?

Wat bezielde Gökmen T., toen hij vorig jaar in Utrecht vier mensen doodschoot op een tram in Utrecht? Was het een politiek geïnspireerde terreurdaad of was de kleine draaideurcrimineel de trappers gewoon helemaal kwijtgeraakt? Nederland, dat tot dan gespaard was gebleven van grootschalige aanslagen door moslimextremisten, ging onmiddellijk in terreurmodus. De aanslag kwam twee dagen voor de verkiezingen en alle partijen – behalve het radicaal-rechtse Forum voor Democratie van Thierry Baudet – besloten de campagne stil te zetten.

In de dagen en weken erna deed de schutter hard zijn best zijn daden een jihadistisch etiket te geven, maar mensen die eerder slachtoffer waren geworden van Gökmens wandaden noemden hem ‘een 100 procent psychopaat met het IQ van een garnaal’. Een briefje dat hij had achtergelaten in een vluchtauto wees in elk geval op religieus geïnspireerd terrorisme. ‘Ik doe dit voor mijn geloof, jullie maken moslims dood en willen ons geloof van ons afpakken, maar dat gaat niet lukken. Allah is groot.’

Middelvinger naar rechter
Het proces dat deze week van start ging zou meer duidelijkheid moeten brengen over wat er precies in het hoofd van deze bizarre man omging toen hij de tram opstapte en in nauwelijks twee minuten tijd vier mensen doodschoot en zeven anderen verwondde. Familieleden van de overledenen, maar ook de mensen die de schietpartij weliswaar hebben overleefd, maar nog altijd zwaar getraumatiseerd zijn, hoopten ook dat het proces hun immense leed enigszins zou kunnen verlichten. En dat ze meer inzicht zouden krijgen in zijn motieven.

Maar dat is helemaal anders uitgedraaid. De manier waarop Gökmen zijn advocaat, de rechters én de slachtoffers behandelde, is zelden gezien. Vanaf de eerste dag maakte T. duidelijk hoe hij de rechtbank, waarvoor hij gedwongen moest verschijnen, verachtte. Hij spuugde naar zijn eigen advocaat – die hem was toegewezen, want hij wilde er eigenlijk geen – en stak zijn middelvinger op naar de rechter.

En toen moesten de nabestaanden nog aan het woord komen. Nederland heeft sinds 2016 het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden verruimd. Op het proces mogen ze ‘onbeperkt’ spreken. Ze mogen het hebben over het bewijs, het strafbare feit zelf of de straf die de verdachte zou moeten krijgen. Het idee is dat de positie van het slachtoffer op die manier versterkt wordt.

Woensdag mochten de slachtoffers, of hun advocaten, het woord nemen. Maar ook dat liep snel helemaal uit de hand. Zo vertelde de 21-jarige studente Eline dat ze had moeten sprinten om de tram te halen. Het eerste wat ze hoorde, was Gökmen die ‘Allah akbar’ riep en begon te schieten. Toen de tram stopte en de deuren opengingen, sprong ze snel naar buiten. Maar ze viel. ‘Ik probeerde nog weg te kruipen, maar ik wist wat er zou gebeuren.’ T. schoot inderdaad op haar en ze raakte zwaargewond. Ze lag negen dagen in coma en onderging zes operaties.

Daarop richtte ze zich rechtstreeks tot Gökmen. ‘Maar één ding is zeker. Jij hebt mij niet verslagen. En dat zal je ook nooit lukken.’ Waarop de dader terugsloeg. ‘Dat is jammer, jammer.’ Daarop liet de voorzitter van de rechtbank hem buitenzetten, maar ook dat ging niet zonder slag of stoot. Hij liet duidelijk verstaan dat hij niets gaf om het proces. Eerder had hij ook de vader van een meisje dat hij heeft doodgeschoten, in zijn gezicht uitgelachen.

Zwakbegaafd en narcistisch
Niet alleen in de rechtbank was de verbijstering en de woede groot. Op sociale media klonk de roep om de ‘eenmalige’ herinvoering van de doodstraf luid. ‘Zo’n Gökmen T. doet me ondanks alles twijfelen aan de onwenselijkheid van de doodstraf,’ twitterde Onno Aerden, ooit kandidaat-kamerlid voor de VVD en publicist.

Ook de vraag of de uitbreiding van het spreekrecht wel zo’n goed idee was, wordt opnieuw gesteld. Op deze manier wordt het leed van de slachtoffers immers vergroot. En dan is er nog de vraag welke straf Gökmen best kan krijgen. De psychiaters kwamen eerder tot de conclusie dat de man zwakbegaafd, narcistisch en verminderd toerekeningsvatbaar is. In principe komt hij in aanmerking voor terbeschikkingstelling (tbs). Dat betekent dat hij behandeld moet worden en mogelijk vervroegd vrij kan komen.

Maar dat lijkt ondertussen niemand een goed idee te vinden. Ook het openbaar ministerie eist levenslange opsluiting. De aanklager laat het terroristisch motief prevaleren op de ‘stoornissen’. Ook het gedrag van Gökmen in de rechtbank versterkt het argument dat hij terroristische motieven had. Terroristen proberen de rechtbank te gebruiken als platform en megafoon om hun boodschap kracht bij te zetten. Dat deed bijvoorbeeld ook Anders Breivik, de extreemrechtse terrorist, in Noorwegen.

Gökmen T. confronteert de samenleving wel met een ander probleem, merkte terrorisme-expert Jelle van Buuren op in NRC Handelsblad. Dit soort mensen, die een psychische stoornis koppelen aan een extreme ideologie, zijn een nachtmerrie voor inlichtingendiensten. Ze zijn immers heel moeilijk op te sporen, hoe goed politie- en sociale diensten ook samenwerken.

Een levenslange veroordeling betekent in Nederland dat je effectief niet vrijkomt. Dat stemde de meeste nabestaanden wel tevreden. In de rechtszaal klonk luid applaus toen de aanklager de eis uitsprak. Ook de vader die Gökmen had uitgelachen,was tevreden. ‘Opsluiten en nooit meer loslaten. Beter had niet gekund, met minder was ik niet tevreden geweest.’ Op 20 maart kent Gökmen zijn verdict.

Bron: De Standaard
Datum: 06/03/2020