De pasjesmaatschappij is er al


Het verzet tegen de coronaregels brengt een brede malaise aan het licht, schrijft Marc Reynebeau. Maar zet dat verzet zijn passie wel in voor de echte kwalen?


Natuurlijk mogen de covid-vaccins ook achterdocht opwekken. Niet omdat ze hun werk niet goed genoeg zouden doen of al te nare bijwerkingen zouden hebben, integendeel. Ze zijn het product van een zeldzaam staaltje menselijk vernuft – en van een hoop investeringen, in niet-geringe mate van belastinggeld. Maar waarover wel het best vragen gesteld mogen worden, is over het verdienmodel erachter, over wat de farmaceutische bedrijven en hun aandeelhouders ermee opstrijken.

Big pharma vond met de vaccins een bonanza van het slag dat nog zelden voorkomt. Die club blijft van plan om haar disproportioneel sterke marktpositie tot de laatste cent te exploiteren. Vraag en aanbod – ergo, prijs – ontstaan er allerminst in de redelijkheid of transparantie die de markteconomie zichzelf graag toedicht. Met de boosterprik, de aan straffere virusvarianten aangepaste inenting en straks allicht een jaarlijkse covidprik naar analogie met de klassieke griepvaccinatie, is het einde nog lang niet in zicht. En in arme landen is nog amper aan de vraag tegemoetgekomen.

Maar dat ze er fortuinen aan kunnen verdienen, betekent niet dat de farmareuzen de vraag naar het vaccin zelf uit het niets hebben gecreëerd. Het virus heeft zich nu eenmaal wereldwijd verspreid. De legitieme en noodzakelijke kritiek op multinationals kan beter niet omslaan in paranoia die zich in haar uitwassen – genre: het vaccin als vehikel waarmee Bill Gates in ieder van ons een chip of 5G wil inplanten – van doel vergist en zo de ruimte voor meer fundamentele, urgente kritiek inperkt.

Toch zijn opvallend veel mensen vorige zondag nog in Brussel gaan betogen om voor zo’n dystopische uitwas te waarschuwen. Ze brachten nog dozijnen andere thema’s aan, vaak latente, soms vergezochte gevaren. Er was dus ook geen gebrek aan de in ‘alternatieve’ protesten wel vaker opduikende Guy Fawkes-maskers – toch een verwijzing naar iemand die ooit probeerde het Britse parlement op te blazen. Een opvallend professioneel vormgegeven pancarte waarschuwde voor de politieke macht van pedofielen – wat doet denken aan de volstrekt krankzinnige Amerikaanse complottheorie QAnon. Fake news is aanstekelijk. De rechts-nationalistische website Doorbraak beweerde gisteren koudweg dat de betoging was ‘doodgezwegen’.

Het was niet eenvoudig om in dat amalgaam de roep om vrijheid als het centrale thema te ontwaren. Toch was dat de waarde waarvoor de digitale organisatoren betogers hadden gemobiliseerd. Meer bepaald protesteerden ze tegen de ‘maatregelen’, de coronapas in de eerste plaats, waarmee de overheid een dam tegen het virus probeert op te werpen. Die vallen inderdaad zonder meer vrijheidsbeperkend uit. Contacten beperken is er dan ook de uitdrukkelijke bedoeling van. Of die regels wel efficiënt, proportioneel of tijdig genomen zijn, is een legitieme vraag.

Maar de variëteit in thema’s en de politieke permeabiliteit van de manifestatie die zelfs tot een georganiseerde infiltratie door Vlaams Belang leidde, wijzen erop dat het ongenoegen dat zondag tot expressie kwam, berust op een bredere malaise. Politicologen wezen er al op dat waar een algemeen wantrouwen in de politieke overheid het grootst is, dat ook zichtbaar wordt in een geringere bereidheid om zich te laten vaccineren. Dat het met de inentingen tegenvalt in wijken of bij groepen (en dat kunnen net zo goed voetbalhooligans of natuurgenezers zijn) die ver van de maatschappelijke mainstream af staan, mag dus ook niet verbazen.

Wie beweert ‘zijn eigen research’ te doen om dan te besluiten dat van alles mis zou zijn met de coronavaccins, gaat flagrant voorbij aan de basisregel van twee eeuwen moderniteit: dat de wereld en de kennis zo complex zijn geworden dat de samenleving slechts kan bestaan bij gratie van arbeidsverdeling, specialisering en professionalisering. ‘We’ moeten rekenen op de vakkennis van specialisten, zij wier vak het is. Dat vraagt vertrouwen. Het is de leek niet gegeven om in zijn eentje de loodgieterij in zijn huis te installeren, laat staan om bij zichzelf een nier te transplanteren of om in zijn tuinhuisje een kerncentrale uit te baten.

De motieven in het verzet tegen de coronaregels en vooral de vaccinatie brengen nog wat anders aan het licht: het gevoel van een dreigend verlies van vrijheid en controle. Licht pathetisch en vooral zeer misplaatst wordt het CST al vergeleken met de ratel waarmee melaatsen zich in de middeleeuwen moesten verplaatsen of met de gele ster die Joden aan de vooravond van de Holocaust moesten opspelden. Dat slachtofferschap heeft een even pathetische tegenhanger: de pose als dappere verzetsstrijder tegen de wrede dictatuur, in het maquis van de cafétoog.

In beide toont zich een specifieke interpretatie van wat vrijheid zou zijn. Het suggereert het recht op absolute, ook weinig getoetste meningen. Maar het veronderstelt ook het recht op een absolute uitoefening van alle vrijheden zonder daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Zelfs als het weigeren van een vaccin ertoe leidt dat het nodig is om iedereen mondmaskers te laten dragen, dat het virus sneller kan circuleren of dat door corona getroffen ongevaccineerden kankerpatiënten feitelijk uit de afdeling intensieve zorg verjagen.

Toch is dat gevoel immer en overal te worden gecontroleerd niet onterecht. Er is wel degelijk een surveillancestaat sluipend in opbouw. Elke Belg moet nu al een vingerafdruk op zijn identiteitskaart laten plaatsen. ‘Slimme’ ANPR-camera’s lezen nummerplaten en herkennen gezichten voor naar eigendunk te kiezen doeleinden. Overheden capteren gsm-signalen voor waar het ze ook nuttig voor lijkt. Camera’s houden elke beweging op straat in de gaten. Postbodes kunnen elk moment controleren of bejaarden die een supplement op hun pensioentje krijgen, wel thuis zijn. Met ‘slimme’ energiemeters is online te zien of iemand gas of elektriciteit verbruikt en dus thuis is. Een gemeentebestuur probeerde leefloners zelfs te verbieden om kinderen te hebben. Elke nieuwe technologie vreet aan ieders privacy en vrijheid, alleen omdat het kan.

De ‘pasjesmaatschappij’ is er al, op corona hoefde ze niet eens te wachten. Vrijheid, democratie en het respect dat iedereen een plaats in de samenleving gunt, zijn een passionele inzet waard. Maar het verzet bleef zondag in Brussel selectief en weinig zorgzaam.


DS, 24-11-2021 (Marc Reynebeau)