Een cynisch en schrijnend stuk sensatie-tv


Het VT4-programma Superfans is cynisme ten top, argumenteren Karl Verstrynge en Joke Bauwens. Verstrynge en Bauwens doceren respectievelijk media-ethiek en mediasociologie aan de Vrije Universiteit Brussel.


Kwetsbare groepen vormen een gemakkelijke prooi voor de ridiculisering waarop het programma drijft, en kunnen de gevolgen ervan niet inschatten Wie denkt dat het medium tv uitgezongen is en nog weinig ophef kan maken, krijgt met de nieuwe VT4-reeks Superfans ongelijk. Het programma, dat portretten brengt van fans die op vrij extreme wijze hun bewondering voor hun idolen uiten, is in het oog van een mediastorm gekomen. De voornaamste kritiek die te horen en te lezen valt is dat het programma 'uitlachtelevisie' serveert en daarbij ook met andersbegaafden de spot drijft.

In 2008 liep op Eén de televisiereeks Fans met in de hoofdrollen Stany Crets en Peter Van Den Begin. De rode draad in deze komische serie - voor alle duidelijkheid: fictie - was het fenomeen van extreme fans die een obsessionele adoratie voor BV's, maar ook voor gewone mensen in hun nabije omgeving toonden. 'De werkelijkheid overtreft altijd de fictie!' moeten de bedenkers en makers van Superfans gedacht hebben.

Zo moeilijk bleek het niet te zijn dergelijke extreme fans op het spoor te komen. Sinds Jambers, Jerry Springer en andere zogenaamde 'people shows', programma's waarin 'gewone' mensen met 'abnormale' gedragingen centraal staan, is bekend dat elke zoektocht naar 'obsessievelingen' resultaten boekt. Ook Superfans thematiseert een blinde en bovenmatige adoratie voor mediafiguren en BV's die de meeste kijkers als afwijkend of vreemd beschouwen.

Het format voor zo'n programma valt niet uit de lucht. De drang naar en strijd om kijkcijfers vertaalt zich in een onophoudelijke zoektocht van programmamakers naar formats die de aandacht van de oververzadigde kijker trekken. Niet zozeer innovatie, maar vooral sensatie is daarbij een vaak beproefde formule. Door te flirten met grenzen, of ze bewust te overschrijden, hoopt men mensen te schokken en te lokken.

Bovendien, zo hebben TV-makers sinds de jaren 1990 met de deregulering en commercialisering van het tv-bestel geleerd, zijn dit relatief goedkope én scorende programma's. Vanuit markteconomisch oogpunt een gedroomde combinatie voor tv-zenders die het hoofd boven water proberen te houden in tijden van moordende concurrentie en digitalisering.


Cynisme

Het lijdt geen twijfel dat mensen Superfans bekijken omdat het iets thematiseert dat voorbijgaat aan de 'normaliteit'. Daarop teert ook het succes van andere 'people shows'. Door menselijke gedragingen, gewoonten en voorkeuren te tonen die alles overstijgen wat het doorsneepubliek als sociaal aanvaard en normaal aanziet, bevestigen deze programma's niet alleen wat 'normaal' is, maar vellen ze ook stevige, al dan niet impliciete waardeoordelen over het 'afwijkende'. Publieksonderzoeken wijzen uit dat kijkers met dit soort programma's omgaan als voyeurs; ze voelen zich niet betrokken tot de kwetsbare groepen die erin getoond worden, maar voelen zich vooral bevestigd in hun 'normaliteit'.

Des te cynischer is dan ook de reactie van Beeldbazaar, het productiehuis van Superfans, dat ter verdediging liet weten dat ze minderbegaafde superfans niet willen doodzwijgen, maar dat zij deel uitmaken van onze maatschappij. Zij zullen zich hierin vast gesteund voelen door de reactie van de deelnemers zelf, die te kennen geven "blij te zijn met het programma". Een ander vaak gehoord argument is dat mensen uit vrije wil aan het programma deelnemen, en dat om die reden dergelijke uitzendingen het bestaand juridisch kader niet doorbreken. Dat vrije wil een basisrecht is, behoedt mensen er evenwel niet voor in situaties te belanden die hen schade berokkenen.


Waardigheid

Met name voor kwetsbare groepen in onze samenleving kan vrije wil wel eens verkeerd uitdraaien als ze zich geconfronteerd zien met mensen die veel competenter, succesvoller en mondiger zijn dan zij. Net zij vormen een gemakkelijke prooi vormen voor de ridiculisering waarop het programma drijft, en kunnen de gevolgen ervan niet inschatten. Stellen dat het hun belang zou dienen hen op dergelijke manier onder de aandacht te brengen, is ronduit cynisch en schrijnend. Gelukkig maar zijn er ook voorbeelden te geven van tv-programma's en -makers die wel recht doen aan de gevoels- en gedachtewereld van andersbegaafden (bijvoorbeeld Geel, de documentaire van Arnout Hauben).

Ethisch handelen betekent in de eerste plaats de ander in zijn integriteit als mens te vrijwaren, hem of haar een waardige 'ander' laten zijn. Dit streven naar het vrijwaren, respecteren en beschermen van menselijke waardigheid geldt bij uitstek wanneer het gaat om zwakke en kwetsbare groepen (bijvoorbeeld minderbegaafden, kinderen, ouderen...) in de samenleving: groepen van wie de waardigheid sneller onder druk komt te staan en die minder weerbaar zijn.

De sensatiedrang waarop het betreffende programma drijft overschrijdt duidelijk een ethische grens, voor zover het net die kwetsbare groepen etaleert en ridiculiseert. Vooral de gedachte dat dergelijke programma's massaal bekeken worden door jongeren die zelf volop in een groeiproces en ontwikkeling van morele oordeelsvorming verkeren, geeft te denken.


DM, 29-11-2011 (Karl Verstrynge - Joke Bauwens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Volledig mee eens. Met dit programma overtreft VT4 zijn vorige "hit", Exotische Liefdes, dat ook een perfect voorbeeld was van uitlach-tv.

Maar ik vraag me dan ook weer af of we de schuld volledig kunnen leggen bij de makers van het programma. Zij reiken deze rotzooi enkel aan, het is de kijker die voor het succes zorgt en ik moet, met veel schaamte, toegeven dat ik ook al eens naar het programma heb gekeken. Als wij als maatschappij of als publiek zouden zeggen dat dit de grens overschrijdt en onze tv op een andere zender afstemmen, dan is het gedaan met Superfans. Mij lijkt het altijd een makkelijke manier om de schuld van ons af te schuiven, we steken het snel op "de makers". Die term zorgt er dan nog eens voor dat niemand persoonlijk beschuldigd wordt, omdat die zo vaag is.

Ik deel de mening van Jens!

Natuurlijk ligt het niet aan de makers van het programma. Het zijn juist de kijkers die in de fout zijn.
Eigenlijk vind ik dit alles heel jammer.
Gisteren was Superfans op tv en toen ik tijdens het programma mijn Facebookpagina bekeek, zag ik enorm veel reacties van jongeren. Ze gingen allemaal over hetzelfde, hoe marginaal en grappig het programma wel was. Hierbij stel ik me dan de vraag of al deze jongeren dan geen spijt hebben van de tijd die ze verliezen met naar zulke brol te kijken?

Ik lach zelf ook enorm graag, maar dan toch liever met echte humor van een hoger niveau en zeker niet met andere mensen.

Jammer dat bij het merendeel van de mensen het eerder gaat om steeds onze tijd in iets ‘leuk’ te steken dan in iets nuttig.
Heel jammer!

Ik begrijp de meningen, maar ik zou graag toch nog willen reageren op Noël. Ik begrijp jou niet wanneer je spreekt over, en ik citeer "Jammer dat bij het merendeel van de mensen het eerder gaat om steeds onze tijd in iets ‘leuk’ te steken dan in iets nuttig." Wat bedoel je daar nu mee? Moeten we onze tijd dan altijd benutten door naar National Geographic te kijken? Of onze tijd benutten door naar een of andere reportage van Canvas te kijken? Af en toe zijn deze 'nuttige' programma's zeker wel goed en het is een must dat we er zeker eens naar kijken, maar waarom zouden we niet naar pure 'lege' programma's mogen kijken? Even de knop op nul zetten en je volledig ontspannen. Ik zou als een echt stresskonijn zonder humor door het leven gaan, mocht ik me altijd en alleen maar bezig houden met nuttige dingen.

Vele kijkers van dit programma lachen deze mensen uit, en dat is zeker niet correct, maar langs de andere kant toont dit programma ook wel wat maatschappelijke problemen. We staan er nooit bij stil hoe zwaar iemand geobsedeerd kan zijn van iets of iemand. Dit programma toont aan dat er wel degelijk vele mensen geobsedeerd zijn van een persoon. Deze mensen zijn als het ware 'verslaafd' en ze geraken er niet van af. Ik hoop dat, wanneer deze mensen het programma zelf bekijken, ze misschien beseffen hoe ze bezig zijn en dat het eigenlijk zo niet verder kan. Wanneer ze geconfronteerd worden met zichzelf, kan dit besef misschien doordringen en kunnen ze ook hulp gaan zoeken. Dit is natuurlijk niet zeker, maar het kan altijd.

Ik geef toe dat ik, wanneer ik naar dit programma kijk, medelijden heb met deze mensen. Langs de andere kant is het ook mooi om te zien hoe iemand gelukkig kan worden door naar zijn/haar idool te gaan kijken. Het is niet dat ik het programma echt volg, laten we daar duidelijk over zijn, maar af en toe hou ik wel van zulke ‘lege’ programma’s. Ik geef nu ‘Astrid in wonderland’ als voorbeeld. Dit programma vind ik geweldig, omdat het net niet gaat over de grote wereldproblemen. Het is een programma waarnaar je met een leeg hoofd kan kijken. En geef toch toe, af en toe hebben wij dat toch nodig, een droog, inhoudloos programma?

Mooie reactie Evelien!

Ik bedoel dat het merendeel van de mensen in onze huidige samenleving liever geniet i.p.v. eens stil te staan bij het leven en bij belangrijke dingen. Het gaat te veel om het plezier maken.
Ik wil helemaal niet bedoelen dat ontspannen niet mag of kan, integendeel!
Maar toch niet door naar zulke programma’s te kijken? Daar heb je toch niets aan?

Je moet de knop wel eens op nul zetten, anders wordt ons drukke leven ondraaglijk, daarin heb je gelijk! Ik wil gewoon bijbrengen dat dit op betere manieren kan!
Je beslist dit natuurlijk zelf. Ik ga graag een toertje lopen als ontspanning, en jij kijkt naar superfans. Geen probleem.

Maar jij denkt er over na! En dat vind ik positief! Maar niet iedereen denkt er over na!
Toen ik gisteren al die reacties (jij hebt ze ongetwijfeld ook gelezen) op Facebook las, dacht ik: is er iemand van al deze jonge personen die eens goed nadenkt over dit programma?
Het was echt frustrerend om te lezen hoe de mensen uit het programma werden uitgelachen.

De jongeren zouden volgens mij beter naar een serieus programma kijken, om echt in te zien welke problemen er op dit ogenblik gaande zijn in ons land en in de wereld. Bijvoorbeeld eens elke dag naar 'Het Journaal' kijken of dergelijke? Hierbij krijgen ze een betere kijk op de huidige situaties en dit kan ook als ontspanning werken!
De jongeren van tegenwoordig komen te weinig in contact met dingen die aansporen tot denken! Dingen die tot inzicht of besef doen komen..

Ik wil gewoon dat de jeugd iets afweet van de huidige problemen en er allen mee aanwerken i.p.v. steeds met de gedachte van ''het zal wel goed komen” rond te lopen en eventueel nog kritiek te geven, zonder echt besef te hebben van de gaande zaken!

Hierbij is dit stukje uit de tekst zeer belangrijk:

De sensatiedrang waarop het betreffende programma drijft overschrijdt duidelijk een ethische grens, voor zover het net die kwetsbare groepen etaleert en ridiculiseert. Vooral de gedachte dat dergelijke programma's massaal bekeken worden door jongeren die zelf volop in een groeiproces en ontwikkeling van morele oordeelsvorming verkeren, geeft te denken.

Zelf heb ik het programma 'Superfans' nog niet bekeken, maar ik heb er hier en daar al wel wat over gehoord. Ik begrijp sowieso die overdreven adoratie niet van idolen. Vorig jaar hoorde ik een Clouseau-fan getuiigen dat ze naar élk optreden was geweest van deze groep. Het leek wel of haar dagelijkse leven hierdoor werd geleid. Dat is nog maar 1 voorbeeld. De gektes zijn niet meer te tellen wanneer het op idolen aankomt. Ik stel mij soms de vraag of er niemand in de directe omgeving is van die superfans, die hen doet inzien dat hun gedrag buiten proportie is. Akkoord. Je kan posters ophangen in je kamer en je kan de muziek grijs draaien. Af en toe naar een optreden gaan, moet ook nog kunnen, maar daar moet het dan stilaan mee ophouden. Mensen die obsessief bezig zijn met het privéleven van zangers/acteurs, die geen afstanden meer schuwen om hun idool te kunnen zien/ontmoeten, die opstaan en gaan slapen met hun idool in gedachten, hebben volgens mij een probleem. Dat tv-makers daar dankbaar op springen, is geen verrassing. Alles wat nog maar ruikt naar sensatie, moét op het beeldscherm komen. De kijker slikt ondertussen alles. Het kan niet erg genoeg zijn. De sensatiezucht druipt van het scherm.

Ik ga hier niet beweren dat ik nooit naar programma's kijk die louter ontspanning bieden, maar ik probeer wel altijd kritisch te zijn. Ik weiger de tv aan te zetten uit gemakzucht noch uit gewoonte. Bij veel mensen zie je van 's morgens 8 u. de tv al aan staan. Die kijkers zitten dikwijls nog tot 's nachts naar diezelfde poppenkast te staren, om de dag nadien te moeten verkondigen dat er weer eens niets op tv te zien was. Zonde van de tijd en vooral van de verspilde electriciteit, denk ik dan. Bepaalde zenders zijn kampioen in het uitzenden van nietszeggende programma's. Worden kijkers dit dan nooit beu? Moeten wij dan constant onze oren blootstellen aan gejank en gekrijs, moeten wij ons netvlies laten terroriseren door rommel, door zichzelf omhoog geprojecteerde BV's? Ik denk het niet. Kijkers, verenig u en trek af en toe de stekker uit van uw tv. Er zijn nog zoveel gezelliger dingen om de avonden mee door te brengen...

Ik heb het programma nog niet bekeken buiten enkele voorstukjes. Alles wat ik weet over het programma heb ik gehoord van andere of gelezen in de krant. Wanneer ik hoor of lees hoever sommige fans gaan, moet ik toegeven dat ik soms ook wel eens begin te lachen. Zulke programma's zijn inderdaad om te lachen. Ik stel me hierbij net dezelfde vraag zoals de meeste hier reageren. Is dit wel de juiste manier om met iets te lachen.? Je kan lachen met iemand maar dit is niet de juiste vorm van humor. Zulke televisie is echte uitlachtelevisie.

Jens merkt juist op dat dit niet enkel de fout is van de makers van zulke televisie. Iedereen die er naar kijkt is evenzeer in fout als de makers van zulke tv-programma’s. Hoe hoger de kijkcijfers hoe langer zulke programma’s zullen blijven bestaan. Ik stel me dan wel de vraag of zulke mensen niet beschermd moeten worden tegen zichzelf. Is het normaal dat de hedendaagse humor zich meer en meer verplaatst naar uitlachhumor? Ik vind het net als Evelien normaal dat we niet constant naar “serieuze” programma’s kunnen kijken. Er moet zeker iets luchtig op tv zijn waar er niet over nagedacht hoeft te worden maar moet dat constant uitlach tv zijn? Programma’s als het eiland, van vlees en bloed,…Allemaal luchtige programma’s zonder mensen te beschadigen. Persoonlijk vind ik dat onze superfans tegen zichzelf moeten worden beschermd. De uitzending waarin Jeroen Meus de plat préféré van Adolf Hitler maakt, mocht niet worden uitgezonden. Mensen uitlachen op tv mag blijkbaar wel.