Rechter schiet Vlaams stikstofbeleid aan flarden


Na Nederland heeft nu ook Vlaanderen een stikstofarrest. Een vernietiging van een vergunning voor een kippenstal zet onze stikstofregeling op losse schroeven, met verregaande gevolgen voor de economie.


De Raad voor Vergunningsbetwistingen heeft donderdag de vergunning voor de uitbreiding van een kippenstal in Kortessem vernietigd. Die lokale kwestie kan grote gevolgen hebben voor Vlaanderen. Voor het eerst verbrak een Belgische rechter een vergunning louter op het stikstofargument. De stal van kippenhouder Roebben ligt dicht bij het Bellevuebos, een waardevol natuurgebied dat deel uitmaakt van het netwerk van Natura 2000-gebieden. ‘Er bevinden zich kwetsbare bosbiotopen en schrale graslanden, die al jaren te veel stikstof slikken’, zegt Jos Ramaekers, diensthoofd beleid bij Natuurpunt en tot vorig jaar regioverantwoordelijke voor Limburg. ‘Volgens de rechter kan het bedrijf niet bewijzen dat het natuurgebied door de uitbreiding niet verder wordt aangetast.’


Magische grens

Tachtig procent van onze Natura 2000-gebieden kreunt onder te veel stikstof. Daarmee zondigt Vlaanderen tegen de Habitatrichtlijn, die ons verplicht kwetsbare natuur in stand te houden. Sinds 2014 werkt de Vlaamse regering aan een Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), een boekhoudsysteem voor de uitstoot van stikstof. Een definitief PAS laat op zich wachten, omdat al jaren gebakkeleid wordt over de verdeling van vervuilruimte onder landbouw, industrie, woningbouw en transport.

Voormalig minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) voerde een voorlopige regeling in met drempels: een activiteit die minder dan 5 procent van de kritische drempel van een gebied bijdraagt, kan worden vergund. Op basis van die magische grens werden de voorbije jaren megastallen, industriële of infrastructuurprojecten gebouwd in de nabijheid van natuurgebieden, ook al gaat de totale stikstofdruk er diep in het rood.

De rechter verklaart die aanpak nu onwettig. ‘Volgens het arrest telt élke impact op een gebied dat onder druk staat’, zegt advocaat Peter De Smedt, die namens Natuurpunt optreedt in de zaak. ‘Je kan niet zomaar vergunnen omdat een bijdrage onder de 5-procentdrempel valt. Het arrest verwijst expliciet naar de uitspraak van het Europees Hof van Justitie in de Nederlandse stikstofkwestie.’

Dat doet alarmbellen afgaan. Ook Nederland probeerde de Habitatrichtlijn te omzeilen met een creatieve stikstofboekhouding, waarbij vergunningen verleend werden met de belofte van toekomstig herstel. Nadat het Europese Hof van Justitie die regeling onderuit had gehaald, volgde de Raad van State in mei 2019 met een stikstofarrest. De PAS werd afgevoerd.

Dat arrest zette Nederland op zijn kop. Van de ene dag op de andere lagen 18.000 projecten stil. Nieuwe woonwijken of snelwegen, Lelystad Airport, grote stallen of industriële projecten: het ging allemaal niet door. Om nieuwe vervuilruimte te creëren, geldt een maximumsnelheid van 100 kilometer per uur op de snelwegen. Nieuwe projecten kunnen enkel wanneer de stikstofdruk op de getroffen gebieden wordt afgebouwd, bijvoorbeeld door oude stallen af te breken of duurzaam te bouwen.


Precedentwaarde

Terwijl Nederland wegzakte in het stikstofmoeras, gebeurde in Vlaanderen niets. Daarom probeerde de milieubeweging ook hier een stikstofarrest los te weken. Met het arrest-Roebben heeft ze beet.

De Standaard sprak met een achttal milieujuristen en stikstofexperts uit Vlaanderen en Nederland. Ze zijn unaniem: dit arrest heeft een grote precedentwaarde. ‘Dat was duidelijk de bedoeling, als je ziet hoe omstandig het is opgesteld, en hoe ver het meegaat in de redenering van het Europese Hof van Justitie’, zegt specialist milieurecht Hendrik Schoukens (UGent). Ook professor milieurecht Luc Lavrysen (UGent) denkt dat dit arrest dezelfde repercussies kan hebben als in Nederland: ‘De situatie is vergelijkbaar, de regelgeving dezelfde. Dit kan betekenen dat projecten met een impact op overbelaste natuurgebieden worden opgeschort en dat nieuwe vergunningen moeilijker worden.’

Het arrest veroorzaakt onrust in de Vlaamse regering. Minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) laat de gevolgen onderzoeken. ‘Dit leidt wellicht niet tot een vergunningsstop zoals in Nederland,’ denkt ze, ‘omdat het arrest geen uitspraak doet over de regelgeving, maar over een individueel dossier. De Raad zegt wel dat je niet zomaar kan verwijzen naar drempelwaarden. Het laat de deur open voor vergunningen, na een gedetailleerd onderzoek en eventuele milderende maatregelen.’

In de praktijk kan dat op een stop neerkomen. Nederland leert dat het niet eenvoudig is te bewijzen dat er géén impact is. Stallen of industriële complexen kunnen tot tientallen kilometers ver hun stempel drukken. Voor elk project met stikstofuitstoot, hoe klein ook, moet een lastige procedure gevolgd worden. Ook hier kan een dynamiek ontstaan waarbij overheden uit voorzorg niet meer vergunnen, omdat alles in de rechtbank kan worden aangevochten.

De gevolgen zijn ontwrichtend. Projecten in de havens, infrastructuurwerken, bedrijventerreinen, vergunningen voor stallen, vastgoedontwikkeling: het staat allemaal op losse schroeven. In Nederland raamt de bouwsector het verlies voor de komende vijf jaar op 14 miljard euro. De Rotterdamse haven heeft voor 1,5 miljard aan bouwprojecten in de pijplijn die niet kunnen worden uitgevoerd.

Om rechtszekerheid te bieden, werkt Demir aan een PAS dat de Europese toets kan doorstaan. De uitdaging bestaat erin belangengroepen als de Boerenbond of Voka forse emissiereducties te doen slikken. ‘Dit arrest verhoogt de urgentie’, zegt Demir. Vrijdag legde ze diverse scenario’s voor op de ministerraad. Er zouden drastische ingrepen op tafel liggen, zoals een afbouw van de veestapel. De minister wil hierover niets kwijt. Eerder liet ze weten dat de inspanningen van de sectoren moeten rijmen met hun aandeel in de kwestie.


DS, 25-02-2021 (Ine Renson)