Neen zeggen tegen Europa


De macht van ‘Brussel’ taant zienderogen, net als die van degenen die zich tegen de verbrokkeling zouden kunnen verzetten. We evolueren naar een Europa à la carte, ziet Bart Sturtewagen.


Theresa May heeft, zo blijkt, slechts een slinkend deel van haar kabinet overtuigd van de noodzaak om in te stemmen met het ‘best mogelijke akkoord’ met de Europese Unie. Haar passage gisteren in het Lagerhuis maakte duidelijk dat er geen parlementaire meerderheid voor haar Brexitplan bestaat. Gister*ochtend kwamen de deserties van ministers op gang. Die van Brexit-minister Dominic Raab hakte er het meeste in. Een opstand tegen haar, volgens de brexiteers vernederende, strategie broeit.

May, die zelf tot het Remain-kamp behoorde tijdens de campagne voor het referendum in *juni 2016, streeft met bewonderenswaardige ijver naar de minst ingrijpende manier om afstand te nemen van Europa. Daardoor valt ze nu tussen wal en schip. Ze heeft haar tegenstanders aan beide zijden van het Brexit-debat bijeengedreven in een objectief verbond tegen haar. Zelfs ex-premier en über-Europeaan Tony Blair sprak van een capitulatie. Dat taalgebruik is veelbetekenend. Het opent de weg naar een nieuwe fase in het afscheidingsproces, een waarin het niet meer in de eerste plaats gaat over het afwegen van economische belangen, douanerechten of vrijheid van verkeer, maar over de verdediging van de nationale eer en opkomen tegen de Europese dwingeland. Dat kan de bereidheid vergroten om op ramkoers te gaan met Europa, come hell or high water.


Krachtmeting

Lange tijd was de klacht in *Europese kringen dat politici in de lidstaten zich voortdurend achter ‘Brussel’ verscholen om hun bevolking diets te maken dat ze inspanningen moesten leveren. Het moest nu eenmaal van Europa, beweerden ze. Dat voorkwam dat ze zelf de politieke verantwoordelijkheid moesten dragen voor de beslissingen die ze nochtans zelf mee hadden genomen. Dat tijdperk lijkt voorbij.

Nee zeggen tegen Europa, en daarmee wegkomen, is aan de *orde van de dag. Vier lidstaten uit Oost-Europa, de Visegradgroep, weigerden in 2015 ijskoud mee te werken aan het gemeenschappelijke spreidingsplan voor vluchtelingen dat met een gekwalificeerde meerderheid was goedgekeurd. Ze legden de overeengekomen regels over de besluitvorming dus gewoon naast zich neer. De Europese Commissie kon het verzet slechts noteren.

Al weken is de Italiaanse regering, bestaande uit de rechts-radicale Lega en de populistische Vijfsterrenbeweging, in een krachtmeting met de Commissie verwikkeld. Ze wil, om de economie te stimuleren, een groter tekort aanhouden dan de afgesproken begrotingsregels voorschrijven. Rome daagt Brussel uit. De Italiaanse economie is de op twee na grootste van de Unie en ze torst de grootste schuldenlast. Dat maakt Italië ‘too big to fail’, maar, zo is de overtuiging van de Italiaanse regering, dat maakt het ook ‘too big to punish’.

Bij de start van de monetaire unie negeerde zowel Duitsland als Frankrijk de begrotings*afspraken. Dat precedent wordt nu opnieuw opgediept. Intussen voeren Hongarije en Polen juridische hervormingen door die op gespannen voet staan met wat in de rest van Europa onder de rechtsstaat wordt verstaan. De Commissie waarschuwt, dreigt of start procedures, maar het is onmiskenbaar dat ze bij elke brutale test geloofwaardigheid verliest.

We evolueren naar een Eu*ropa à la carte. Op de duur houden lidstaten alleen nog rekening met de regels die hen goed uitkomen en negeren ze degene die hen niet zinnen. De macht van ‘Brussel’ taant zienderogen. Tegelijk hebben ook degenen die zich tegen de verbrokkeling zouden kunnen verzetten, steeds minder te zeggen.


Gedroomde schietschijf

Tot een paar maanden geleden leek het nog alsof een tegenbeweging in de steigers zou worden gezet. Angela Merkel schoof de kleur-, geur- en smaakloze Manfred Weber naar voren als Spitzenkandidat voor de christendemocraten in de komende Europese verkiezingen. Het signaal dat ze daarmee gaf, was dat zijzelf en dus Duitsland zich met grotere energie zouden bemoeien met de Europese koers.

Twee rampzalig verlopen deelstaatverkiezingen later blijft van dat project niets meer over. Merkel kondigde haar afscheid als partijvoorzitter aan en daarmee het nakende einde van haar politieke carrière. In die gewijzigde context oogt de voorgenomen benoeming van Weber tot voorzitter van de Europese Commissie plots niet meer als een mogelijke nieuwe start, maar veeleer als een mijlpaal in de onstuitbare neergang van de Unie.

Voor de populistische par*tijen, die in vele Europese lidstaten de wind in de zeilen hebben, is Weber de gedroomde schietschijf. Het levende bewijs dat ze er in Brussel niets van begrepen hebben. Een fin de régime-vertoning waarbij de vermolmde traditionele partijen zich pantseren tegen de boze buitenwereld, de postjes onder elkaar blijven verdelen en hopen dat de dreiging vanzelf zal weggaan.

Het huidige denken in Brussel is dat de populisten misschien wel ieder op hun erf electoraal succes kunnen halen, maar dat ze vervolgens toch niet in staat zullen zijn om uit één mond te spreken. Als het uitgangspunt is dat de eigen bevolking primeert, is het onmogelijk om tot een gezamenlijke aanpak van de Europese uitdagingen te komen. De Italiaan Matteo Salvini en de Hongaar Viktor Orban zijn het over vele dingen eens. Ze gebruiken Europa met groot binnenlands succes als boksbal. Maar daarom moet de eerste van de tweede nog geen hulp verwachten bij het beheer van zijn migratiecrisis.

Ook al klopt die observatie allicht, het betekent niet dat de legitimiteit van het uitgewoonde Europese politieke proces zich vanzelf zal herstellen. Het risico bestaat dat de uitslag volgend jaar in mei, zeker in de landen waar geen opkomstplicht geldt, aanzienlijk populistischer kleurt dan velen vandaag voor mogelijk houden. De Europese verkiezingen zijn voor veel kiezers de gedroomde gelegenheid om hun frustraties te uiten, zonder dat dit, naar hun gevoel, rechtstreeks het beleid in hun land beïnvloedt. Het lijkt een vrijblijvende kans om een flink politiek signaal te geven. Om eens goed neen te zeggen tegen Europa.


Andere wind

Salvini’s Lega rukt onhoudbaar op in de Italiaanse opiniepeilingen. In Frankrijk kan niemand uitsluiten dat de partij van Marine Le Pen het straks beter doet dan die van president Emmanuel Macron, die zijn politieke krediet nog sneller ziet verdampen dan zijn voorganger, de socialist François Hollande. Bij ons staat Vlaams Belang sinds de lokale verkiezingen van 14 oktober weer op de kaart. Getuige daarvan de plotse verharding van het standpunt van de N-VA over het migratiepact van Marrakech.

Er waait een andere wind over Europa. Vorige week was het 29 jaar geleden dat de Berlijnse Muur werd neergehaald omdat de Europese gedachte sterker was dan de verdeeldheid die twee wereldoorlogen en een Koude Oorlog veroorzaakte. De dertigste verjaardag, op 9 november 2019, kan er een in mineur worden.


DS, 16-11-2018 (Bart Sturtewagen)