Hoe groot is de rol van geluk in succes en moeten we dat niet gewoon accepteren?


Succes moet je verdienen, aldus het vastgeroeste idee in ons hoofd. Of: als je er niet keihard voor gewerkt hebt, zijn het je talenten die je zo ver gebracht hebben. Dat het ook gewoon een kwestie van geluk kan zijn, dat horen we liever niet.


Een paar jaar geleden was ik op een etentje met vriendinnen van de middelbare school. We vertelden over ons leven. Ik was blij, want ik had zojuist een contract getekend voor mijn eerste roman. ‘Jij hebt ook altijd geluk’, verzuchtte een vriendin. Ik voelde me beledigd en ook niet helemaal serieus genomen. Wat nou geluk, ik had er toch gewoon mijn best voor gedaan? Wat wist zij er nou van? Het woord ‘gelukzak’ is iets dat we niet graag horen wanneer we succes hebben. Zo raar is dat niet. Inspirerende quotes als ‘je kan alles bereiken, als je maar wilt’ of ‘your future depends on what you do today’ komen nog steeds regelmatig langs op mijn Instagram. Als je hard werkt, is het alleen maar een kwestie van tijd tot je succes hebt. Toch?

Inmiddels heb ik twee romans op mijn naam staan. Ik heb dus heus wel hard gewerkt. Maar als ik nadenk over mijn schrijfcarrière, zie ik ook dat ik veel geluk heb gehad. Die schrijfwedstrijd die ik niet won, maar waarin ik wel opviel, was dat geen gelukje? En wat met de redacteur die wel wat in mijn werk zag?

Het is een ongemakkelijk idee, dat niet alleen hard werk, maar ook geluk bepaalt hoe succesvol we zijn. Toch lijkt onderzoek te suggereren dat de meest succesvolle mensen inderdaad de gelukzakken van de wereld zijn. Maar hoe groot is die rol van geluk eigenlijk? Is talent niet net zo belangrijk? En helpt het als je zelf meent dat je veel geluk hebt?


Talent vs. geluk

Er bestaan talloze podcasts, shows en boeken waarin succesvolle mensen vertellen hoe ze precies aan dat succes zijn gekomen. Masterclasses van de top in het werkveld (denk aan Gordon Ramsay die een kookcursus geeft, of Neil Gaiman die creatief schrijven onderwijst) laten zien welke stappen je moet zetten om net zo geslaagd te worden. Boeken met titels als De zeven eigenschapen voor succes in je leven doen vermoeden dat succesvol worden te leren valt. Je hebt talent en doorzettingsvermogen nodig – precies zoals de quotes boven mijn bureau al lieten zien.

Onbelangrijk is dat inderdaad niet. Maar dat de rol van geluk veel groter is dan we voorheen dachten, laat een Italiaans onderzoek zien. Het onderzoek (met de toepasselijke naam ‘Talent vs. luck’) werkte met complexe mathematische simulaties en kwam tot de conclusie dat de meest getalenteerde mensen bijna nooit de grootste successen behaalden. Talent werd in deze studie gedefinieerd als een combinatie van onder meer intelligentie, creativiteit en motivatie. Hoewel talent belangrijk was, waren degenen die tot de succesvolste groep behoorden over het algemeen ‘gemiddeld getalenteerd’, maar hadden zij wél het meeste geluk gehad. Je kunt dus alle podcasts beluisteren die je wilt, maar zonder een beetje geluk zal je de top van je werkveld niet bereiken.


Oneerlijk

Goed, ik kan dus accepteren dat ik een beetje geluk heb gehad. Maar naast schrijver ben ik ook docent. En het idee dat mijn leerlingen eveneens geluk nodig hebben om ergens te komen, zit me niet lekker. Het gaat radicaal in tegen het onderwijsprincipe dat iedereen dezelfde kansen zou moeten hebben.

Maar dat die kansenongelijkheid bestaat, is geen nieuws. Waar je wieg staat, en hoeveel die wieg heeft gekost, bepalen nog steeds een groot deel van je succes in het leven. Ook op scholen bestaat het ‘Mattheuseffect’, genoemd naar een vers uit het gelijknamige Bijbelboek: ‘Want aan iedereen die heeft, zal meer gegeven worden, en hij zal meer dan genoeg hebben. Maar van wie niet heeft, zal afgenomen worden wat hij heeft’. Een kind dat thuis boeken heeft staan, wordt bijvoorbeeld beter in lezen. Daardoor krijgt hij op school uitdagender leesvoer, vriendjes die ook van lezen houden, boeken voor zijn verjaardag – en zo wordt het een sterke lezer die het beter doet op school. En zo werkt het, helaas, ook andersom. Het is dus niet meer dan terecht dat scholen en instanties hun best doen om de rol van geluk zo veel mogelijk terug te dringen en dat het onderdeel van mijn werk als docent is om de geluksfactor zo veel mogelijk weg te poetsen. In de ideale wereld zou fortuna helemaal geen rol moeten spelen. Toch?


Brute pech

Er zit een keerzijde aan dat idee. Een leven waarin we de rol van geluk niet erkennen, betekent ook: een leven zonder pech. Alles gebeurt met een reden. En dat idee kan heel ongenadig zijn.

Kate Bowler, een Amerikaanse onderzoeker, weet daar alles van. Op haar 35ste kreeg ze de diagnose kanker: ‘Ik leefde eindelijk het leven dat ik wilde leiden. Ik was getrouwd met mijn middelbareschoolliefde, we hadden na jaren van vruchtbaarheidsstress een zoon gekregen. Ik had mijn droombaan als onderzoeker.’ En dan kwam het slechte nieuws. Het was allemaal behoorlijk ironisch, want ze had net een boek geschreven dat Blessed heet: het resultaat van haar onderzoek naar het Amerikaanse prosperity gospel.

De aanhangers van die leer gaan ervan uit dat als je positief denkt, leeft en al met al een goed mens bent, God je zal belonen. En hoewel Bowler zelf geen aanhanger is, vindt ze het moeilijk om te geloven dat ze haar ziekte niet over zichzelf heeft afgeroepen: ‘Hoe meer ik nadacht over mijn diagnose, hoe meer ik inzag dat ik zelf ook geloofde dat goede mensen goede dingen verdienen. En was ik niet goed? Was ik niet speciaal?’

Ze schrijft een nieuw boek. In Everything happens for a reason – and other lies I’ve loved beschrijft ze de zoektocht naar het waarom van haar ziekte. Maar dat waarom was er niet. Het leven was niet zo maakbaar als ze dacht. Soms zijn er geen redenen. Ze had gewoon botte pech.

Dat pech en geluk bestaan en invloed hebben op ons leven, dat wisten we al eeuwen. Denk aan de eeuwenoude verering van Vrouwe Fortuna, die zowel Fortuna bona (‘de goede’) als Fortuna mala (‘de slechte’) werd genoemd, vanwege haar verschrikkelijke wispelturigheid. We hebben niet alles in de hand, en dat kunnen accepteren is een stuk minder krampachtig dan te proberen om al wat in ons leven gebeurt, in te delen in categorieën als ‘beloning’ en ‘straf’.


Zondagskinderen

Het is dus niet alleen verstandig, maar ook eerlijk om te erkennen dat geluk en pech een grote rol spelen in hoe succesvol we worden. En, paradoxaal genoeg, worden we van dat besef ook weer gelukkiger. Onderzoek van psycholoog Richard Wiseman, auteur van het boek The luck factor, laat zien dat mensen die meer oog hebben voor de gelukjes in hun leven, dankbaarder zijn voor wat ze hebben. Die dankbaarheid maakt ze tevredener, maar dat niet alleen: ze zijn ook gemotiveerder in hun werk. En, niet onbelangrijk: ze zijn vriendelijker voor anderen die meer pech hebben gehad. Oog hebben voor de momenten waarop je je even een zondagskind waant, maakt je dus niet alleen gelukkiger, maar ook aardiger.

Een leven leiden zonder ooit geluk of pech te hebben, is onmogelijk. Maar het is eerlijk om beide op systemisch niveau zo veel mogelijk weg te werken – een onderwijssysteem waarbij je wieg bepaalt wat je leert, gaat in tegen al onze principes. Aan de andere kant is het ook eerlijk te erkennen dat, op individueel niveau, geluk een grote rol speelt. Soms krijg je wat je verdient. Soms niet. Dat besef neemt niets weg van hoe hard je hebt gewerkt, maar het maakt je wel blijer en vriendelijker.

Inmiddels voel ik me niet meer beledigd als iemand suggereert dat ik geluk heb gehad. Ik knik en antwoord bevestigend: het is gewoon waar. Voor dit zondagskind betekent dat niet dat mijn romans nu zichzelf schrijven – maar wel dat ik heel dankbaar en gelukkig ben dat ik het kan doen.


DS, 03-08-2022 (Else Boer)