Rijken maken hun speeltje stuk


Het kapitalisme is niet bestand tegen de eigen ultieme consequentie. Als te veel geld in te weinig handen terechtkomt, schrijft Bart Sturtewagen, rijzen niet alleen ethische problemen, maar loopt het systeem zelf vast.


Ik verdiende zoveel geld dat ik niet meer wist wat ermee aan te vangen, zegt Jordan Belfort, gespeeld door Leonardo Di Caprio, in de film The Wolf of Wall Street. De meesten van ons verwachten niet ooit met dat probleem geconfronteerd te worden en denken wellicht, mocht dat onverhoopt toch gebeuren, er wel raad mee te zullen weten. Dat is een inschattingsfout. Te veel geld hebben is wel degelijk een uitdaging van de eerste orde. Als na het vierde huis, de vijfde auto en het tweede jacht het geld blijft binnenstromen, wordt het moeilijk er leuke bestemmingen voor te vinden. Geluksspecialist Leo Bormans vertelde deze week dat vele steenrijke Koeweiti’s depressief zijn omdat hun leven geen uitdagingen meer biedt.

Dat zou nog tot daar aan toe zijn – laat de rijken hun eigen neurosen verzorgen – ware het niet dat de te sterke concentratie van de rijkdom in te weinig handen systemische problemen veroorzaakt. Het kapitalisme is niet bestand tegen de eigen ultieme consequentie. Het Monopolyspel kan lang duren, maar het eindigt er altijd mee dat een speler alle straten, huizen, hotels en geld heeft. Hij is de winnaar, maar het spel is voorbij. En buiten regent het nog steeds.

Bij het begin van de financiële crisis, ruim vijf jaar geleden, trokken op vele plaatsen indignado’s, verontwaardigden, de straat op. Ze bezetten ook Wall Street uit verontwaardiging, omdat de opbrengsten van de economische groei buiten verhouding een kleine groep ten goede kwamen, de bovenste 1 procent van de bevolking. Het leek hen moreel onaanvaardbaar dat de overige 99 procent stagneerde of er zelfs op achteruitging. Voordien waren er bij iedere economische of politieke topbijeenkomst ter wereld betogingen tegen de uitwassen van de globalisering, zonder dat dit de kern van het vrijemarktcredo aantastte.


Doorsijpeling werkt niet

Sinds de jaren van Thatcher en Reagan en de val van de Muur zijn we het er allen over eens dat een koek pas kan worden verdeeld als hij eerst is gebakken. Dat degenen die een beter koekrecept bedenken, een efficiëntere oven uitvinden of een mooiere verpakking creëren voor het product recht hebben op een groter stuk, wordt sindsdien haast door niemand meer betwist. Hebzucht was goed. Ze wakkerde de ambitie, creativiteit en werklust aan en verhoogde dus de economische groei. Jaloezie op de nieuwe rijken gaf geen pas. Hun inbreng kwam via doorsijpeling in het systeem immers uiteindelijk iedereen ten goede: meer jobs, meer hebbedingen, meer consumptie, meer welvaart voor iedereen.

Maar die trickle down economics blijken een illusie. Er is geld zat, maar het blijft ronddraaien in de financiële en speculatieve sfeer, investeringen blijven uit en nieuwe jobs zijn schaars, ook op die plaatsen waar de conjunctuur zich lijkt te hernemen. De grootste rijkaards zien zich verplicht om een deel van hun fortuin weg te geven aan goede doelen. Wat moeten ze er anders mee? Het is tenslotte goede publiciteit en het doet geen centje pijn.

In het kamp van de ‘1 procent’ begint men zich zorgen te maken over deze evolutie. Deze week waarschuwde Bill Gross, de baas van Pimco, een van de grootste beleggingsfirma’s in de VS, dat de gezondheid van het kapitalistische systeem op het spel staat. The Financial Times, toch geen marxistisch orgaan, boog zich een paar dagen geleden in een commentaarstuk over de wenselijkheid van een verhoging van het minimumloon in het Verenigd Koninkrijk. De vrees bij de invoering ervan in 1999 dat het faillissementen en jobverliezen zou regenen is niet uitgekomen, merkt de krant ietwat verbaasd op. ‘De meeste economen zijn het erover eens dat het de ongelijkheid heeft verminderd en de levensomstandigheden van laaggeschoolden heeft verbeterd.’


Paus slaat aan

The New York Times signaleert dan weer dat paus Franciscus een belangrijke stem is geworden in het politieke debat in Washington. Nochtans hebben ook zijn voorgangers Johannes Paulus II en Benedictus XVI, tussen het gedonderjaag over wat mensen in hun slaapkamer doen door, de jongste decennia nooit opgehouden het ongebreidelde kapitalisme te bekritiseren. Maar nu slaat de boodschap aan, ook bij niet-katholieken en zelfs in de marktgezinde Republikeinse partij. Het is wellicht meer dan symbolisch dat Michael Bloomberg als burgemeester van New York is vervangen door Bill Di Blasio. De eerste verdiende zijn fortuin als informatieverstrekker aan de financiële wereld, de tweede maakte van de strijd tegen de tweedeling van de stad – The Tale of Two Cities – zijn campagnemantra.

Het gaat niet alleen om de teloorgang van de Amerikaanse Droom en zelfs niet om de vrees dat de ongelijkheid sociale onrust zal veroorzaken. Meer dan om hun eigen veiligheid in hun gepantserde mansions vrezen de superrijken en zij die het systeem voor hen draaiende houden dat ze het speeltje aan het stuk maken zijn waaraan ze zoveel plezier hebben beleefd.

De redenering dat de meerwaarde toekomt aan degene die ze door eigen genie, leiderschapskwaliteiten en een dosis geluk heeft gecreëerd, loopt vast. Op dit ogenblik schept vooral bestaande rijkdom nieuwe rijkdom, ook al maken de bezitters ervan fout op fout. Ze kopen gewoon nieuwkomers om of uit. Maar als het casino altijd wint, waarom dan nog spelen?

Er is een nieuwe benadering van de economie nodig. Een die ruimte en motivatie biedt aan ondernemende, creatieve mensen, maar die niet louter op accumulatie van steeds meer geld in steeds minder handen is gericht. Als de term niet zo besmet was geraakt in de wilde jaren, zou je het de Derde Weg kunnen noemen.


DS, 10-01-2014 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB