'Waarom blijven we blind voor het placebo-effect bij de vaccinaties?'

Zeven rusthuisbewoners in Zaventem zijn overleden als gevolg van corona-besmetting, eerder twaalf in Nijvel. Niemand had zoiets verwacht want ze waren volledig gevaccineerd. Virologen beschuldigen de Colombiaanse of Indiase (delta)variant, maar hoeven we het wel zo ver gaan zoeken? Een out of the box-verklaring is misschien méér voor de hand liggend: het placebo/nocebo-effect. 'Onbegrijpelijk dat dit aspect van de pandemie nog steeds niet serieus wordt genomen', vindt Jos Vranckx.

Het vaccin op zich, hoe werkzaam ook, is niet de enige beschermende factor. Er is ook geloof nodig. Overgave. Vertrouwen. Dat krijg je door informatie, communicatie, empathie, de juiste omkadering.
Iedereen herinnert zich nog wel de feestelijke taferelen in rusthuizen, toen de bewoners hun eerste prik kregen. Opluchting, dankbaarheid, een immens gevoel van bevrijding uit het isolement, uit de dreiging die maandenlang boven hun hoofd had gehangen. Deze positieve emoties betekenden een biologische opkikker, boven op de mogelijke invloed van het vaccin zelf. Mind en body zijn immers verweven, brein, emoties, organen en immuunsysteem werken op elkaar in.

Dat noemt men dus het placebo-effect, het vertrouwen, het geloof of de hoop dat een behandeling je goed zal doen. En dat ontbrak bij de betreffende rusthuisbewoners in Zaventem, want ze waren ernstig dementerend. Ze waren dus gevaccineerd zonder enig besef van wat en waarom. Volgens de directie was het zinloos deze mensen uit te leggen wat een besmetting is en onmenselijk om ze in hun kamer op te sluiten. Dat kan mogelijk mede verklaren waarom precies deze bewoners overleden, terwijl anderen, eveneens besmet, het hebben overleefd.

In andere gevallen van ziekte of overlijden na vaccinatie, zoals die internationaal steeds meer worden gesignaleerd en geregistreerd, speelt waarschijnlijk het omgekeerde een rol: de vrees dat de prik je kan schaden (nocebo-effect). Dat geldt voor mensen - waaronder ook rusthuisbewoners - die het vaccin niet vertrouwen maar toegeven onder druk, of omdat ze op reis willen. Negatieve gevoelens die zich in het onderbewustzijn hebben genesteld, vergroten het risico op neveneffecten.
De mogelijke impact van emoties op het lichaam werd onlangs poëtisch verwoord door columnist Bernard Dewulf naar aanleiding van een onderzoek:
'Hartzeer is ook iets letterlijks, in de spier. Eenzaamheid gaat daadwerkelijk door merg en been. Verdriet nestelt zich allengs in de zenuwen. Rouwen huilt in de botten.'

Europees kampioen
Medisch wetenschapper Jean-Luc Mommaerts, expert psychosomatiek, is blij dat de vaccinaties die momenteel wereldwijd op volle toeren draaien, het aantal overlijdens in veel landen drastisch hebben teruggedrongen. 'Het bewijst dat de vaccinaties effectief werken. Jammer genoeg gebeurt er nauwelijks onderzoek naar de bepalende rol van het placebo-effect daarbij. De farma-industrie is uiteraard niet geïnteresseerd.'

Vlaanderen is een modelvoorbeeld van wat het placebo-effect kan doen om mensen te motiveren - zeker ook dankzij de internationaal erkende expertise van Marc Van Ranst op dat gebied. Dat we Europees kampioen prikken zijn geworden, zou niet mogelijk zijn geweest zonder het geloof van de bevolking in wat de experts meer dan een jaar elke dag op tv hebben verteld, bijvoorbeeld dat vaccinatie gelijk staat met bescherming.

Dat bijna ontroerende vertrouwen kan je steeds weer vaststellen in familie- en vriendenkring, op het werk of bij de kapper. Dit heeft natuurlijk alles te maken met de media, die blijk gaven van een ongeziene eensgezindheid. Dissidente stemmen werden/worden angstvallig uit beeld gehouden of kaltgestellt door een legioen factcheckers. Twijfel kreeg geen kans om het officiële narratief te infecteren.

Evenmin te onderschatten is het gebeuren rond de vaccinatiecentra, met hun indrukwekkende efficiëntie, empathische opvang en de hartverwarmende inzet van al die vrijwilligers. Dat heeft het vaccinverhaal in Vlaanderen een aanstekelijke placebo-boost gegeven.
Vlucht vooruit

Maar er schuilt een addertje onder het gras.
Placebo werkt enkel zolang het vertrouwen in de pil of de prik bevestigd wordt in real life. En hier dreigt een kink in de kabel te komen. Er zijn de post-covidoverlijdens, de toenemende berichten over neveneffecten (hoe minoritair ook), over de afzwakkende bescherming van vaccins en hun mogelijke onaangepastheid aan nieuwe varianten of mutaties; en dat ook gevaccineerden besmettelijk kunnen zijn.

Dat er nu meer coronapatiënten in de ziekenhuizen liggen dan vorig jaar, toen zonder vaccinatie, roept vragen op.
Als gevolg daarvan dreigen twijfels de kop op te steken. Daarom kiezen nu allerlei instanties voor de vlucht vooruit: de druk op vaccinweigeraars opdrijven, zoals in Frankrijk gebeurt, de vaccinpas de facto verplichten als je nog sociaal wilt functioneren, zorgverleners en studenten dwingen tot de prik - allemaal in naam van het 'algemeen belang'. De verleiding neemt toe om de kleine minderheid niet-gevaccineerden de zwarte piet toe te spelen en ze vervolgens als zondebokken de woestijn in te sturen.

Maar zal dat iets oplossen?
Mensen opnieuw angst aanjagen om ze te motiveren, zoals sommigen proberen, zal niet meer werken. Een grimmige polarisatie zoals in Frankrijk of de VS, met onderdrukking van alle afwijkende meningen, leidt tot frustratie, verharding en verzuring van de samenleving en doet alleen de kloof toenemen. Het is gewoon niet langer geloofwaardig om alle kritische stemmen als dommeriken en complotdenkers weg te zetten.

Het is een illusie dat we het virus kunnen uitroeien, zeggen experts. Nulrisico bestaat niet. Doorbraken zullen er zeker nog komen. De epidemiologische realiteit is immers zoveel complexer en minder wit-zwart dan we zouden willen, zoals bijvoorbeeld de escalatie in Israël aantoont. Die kant gaan we liever niet op.

In de huidige overgangsfase is het dus belangrijk dat wetenschappers en media open kaart spelen, debat niet uit de weg gaan, meer nuanceren in plaats van met grote stelligheid stellingen te verkondigen die ze achteraf moeten herzien, want dat wreekt zich. Al eens durven toegeven dat ze het ook niet weten. Geneeskunde is nu eenmaal geen exacte wetenschap. Trial and error blijft een basisprincipe. Een wereldwijd medisch experiment zoals met de nieuwe vaccintechnologie hebben we nog nooit meegemaakt. Voor een balans is het nog veel te vroeg.
Nieuw perspectief

In plaats van de oorlogstaal en het opbod van alarmistische quotes, is er vandaag meer dan ooit nood aan een positief verhaal en het overstijgen van tegenstellingen. Waarom wordt er zo weinig gezegd over de kracht van onze natuurlijke immuniteit, ook tegenover covid-19, en wat we ervoor kunnen doen? Dat mensen, die officieel een SARS-CoV-2-infectie hebben doorgemaakt meestal een sterke immuunrespons hebben ontwikkeld en dus geen vaccin nodig hebben?
Gevaccineerd of niet, we hebben er alle belang bij - individueel en als samenleving - te investeren in veerkracht en weerbaarheid. 'We hadden meer moeten inzetten op het informeren over zelfzorg, over hoe de psyche werkt en wat de mens zelf kan doen', zegt prof. Kris Van den Broeck (UA), voortrekker van de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg.

Van de watersnood hebben we geleerd dat we geen dijken kunnen blijven bouwen en waterlopen rechttrekken. Net zoals pompen en zandzakjes tijdelijk kunnen helpen, is symptoombestrijding met (onder meer) vaccinatie belangrijk om de acute dreiging af te wenden, maar moeten we iedereen dan blijven vaccineren? In mijn boek 'Geloof als geneesmiddel, de vergeten factor X?' (2008) voorspelde ik dat de toen opkomende epidemie van chronische ziekten - steeds meer psychisch en psychosomatisch - en de toenemende medicalisering van sociale en levensproblemen, vroeg of laat tot een dijkbreuk zou leiden in de gezondheidszorg. Met corona is deze dijkbreuk er gekomen. Een duurzame uitweg is er enkel in het aanboren van mentale, fysieke, sociale en spirituele hulpbronnen. Alleen dan kunnen we als persoon en als gemeenschap overeind blijven, mocht er weer een vloed op ons afkomen.

Datum: 12/08/2021
Bron: Knack
https://www.knack.be/nieuws/gezondh...on-1766453.html