Onafhankelijkheid Brits-India / De diepe littekens van de onafhankelijkheid


Zestig jaar geleden werd Brits-India opgedeeld in het in meerderheid hindoeïstische India en een islamitisch Pakistan. Het bracht een ongekende volksverhuizing op gang die zeer bloedig verliep. De ’Partition’, tot op de dag van vandaag een trauma.


Ter gelegenheid van de onafhankelijkheid van India en Pakistan hield de Indiase premier Jawaharlal Nehru aan de vooravond van de deling een historische toespraak: „Lange jaren geleden maakten we een afspraak met het noodlot. Op slag van middernacht, terwijl de wereld slaapt, zal India ontwaken in leven en vrijheid”. Terwijl hij die woorden sprak stonden grote delen van het westen, oosten en noorden van het land in vuur en vlam.

Brits-India verkeerde toen al tweeënhalve maand in volstrekte verwarring over het plan voor de opdeling van het land in twee aparte staten, volgens religieuze lijnen. Het was afkomstig van de Britse Lord Mountbatten, die van Londen opdracht had gekregen om de deling te begeleiden.

De overhaaste deling, door de meeste mensen op het Indiase subcontinent nog altijd aangeduid met het beladen woord Partition, riep een mengeling van totale verwarring, tegenstrijdigheden en geweld op, schrijft de Britse historica Yasmin Khan in haar nieuwe boek ’The Great Partition’. ’Het plan was, in al zijn oppervlakkige complexiteit en gedetailleerdheid, flinterdun en liet heel veel cruciale aspecten onaangeroerd en onduidelijk’, schrijft Khan.

Terwijl de ambtenaren zich bijvoorbeeld druk maakten over hoe de inktpotten verdeeld moesten worden tussen het nieuwe India en Pakistan, was nauwelijks rekening gehouden met de directe gevolgen voor de bevolking. Cruciale kwesties als de burger- en eigendomsrechten waren slecht geregeld, evenals de handhaving van wet en orde.

Een grote bron van conflict waren de nieuwe grenzen, die tamelijk lukraak waren vastgesteld door de Britse advocaat Cyril Radcliffe, die daarvoor maar veertig dagen de tijd kreeg. Zo werden de grenzen voornamelijk getrokken langs religieuze lijnen zonder veel rekening te houden met economische factoren als landbouw en industrie.

Het kon bijvoorbeeld gebeuren dat de moslimmeerderheid in het oosten van het land werd beroofd van de belangrijke stad Calcutta, die buiten Oost-Pakistan (het huidige Bangladesh) viel. Ook een provincie als Punjab werd in tweeën gedeeld. Hier, maar ook in het oosten en noorden van het landen, braken onvoorstelbare moordpartijen uit.

Gewapende bendes werden opgejut door lokale machthebbers en vermoordden tienduizenden volwassenen en kinderen. Overvolle treinen werden in brand gestoken, mensen werden ontvoerd en mishandeld en duizenden vrouwen werden verkracht. De deling heeft tussen de 250.000 en een miljoen mensen het leven gekost. Historica Khan noemt het in haar boek een van de grootste tragedies van de twintigste eeuw.

Omdat velen zich plotseling ’in het verkeerde land’ bevonden én door de bloedige furie, kwamen er ontzagwekkende vluchtelingenstromen op gang. Miljoenen moslims vluchtten westwaarts riching het nieuwe Pakistan, terwijl miljoenen hindoes en sikhs naar India trokken. Velen te voet in konvooien van tienduizenden mensen. In totaal zo’n twaalf miljoen mensen raakten ontheemd. Omdat niet iedereen wilde vertrekken – vanwege zakelijke belangen of om andere redenen – raakten vele duizenden familieleden van elkaar gescheiden.

Een van hen was Sarla Sujan, nu 75 jaar oud en later geëmigreerd naar Australië waar ze psychologie doceert aan een universiteit in Perth. Ze stamt uit een bakkersgeslacht van hindoes in Sindh, dat nu in Pakistan ligt. Haar grootvader en zijn drie zoons hadden een goedlopende zaak in de stad Hyderabad, genaamd de Bombay Bakery, tot de dag van vandaag een begrip in de wijde omgeving vanwege het smakelijke gebak.

„Wij woonden daar met de hele familie, mijn vader en moeder, twee broers en twee ooms met hun gezinnen”, vertelt Sujan, in 1947 een tiener. „In Sindh was het minder erg dan in Punjab”, zegt ze. „In steden als Hyderabad werden wel huizen in brand gestoken, maar moordpartijen zoals in Punjab waren er minder. Wel groeide het aantal moslimvluchtelingen, die mohajers werden genoemd, snel. Ze zaten in alle beschikbare ruimtes, ook in scholen.”

Omdat in maart 1947 ook Sujans school dichtging en ze zielsgraag nog een examen wilde doen, besloot haar familie haar onder begeleiding van een oom naar Bombay (het huidige Mumbai) te sturen, zodat ze haar school kon afmaken. Ook haar twee broers werden naar India gestuurd. „Het was de eerste keer dat ik van mijn ouders gescheiden was”, vertelt Sujan. Ze kon toen niet vermoeden dat ze Hyderabad en de Bombay Bakery pas dertig jaar later terug zou zien.

„Ik kreeg een paar maanden later een telegram van mijn ouders waar in stond: ’Kom niet terug’”, vertelt ze. „Behalve dat ik naar een verre oom moest gaan, gaven ze geen reden. Ze durfden niet eens te schrijven dat het er niet veilig was.”

De oom bleek in een lemen huisje op het platteland te wonen, een wereld van verschil met het relatief comfortabele leven in Hyderabad. „In de bakkerij in Hyderabad hadden we een goed leven in een ruim huis met bediendes. In dat huisje op het platteland moest ik alles zelf doen. Daar heb ik leren koken en de was doen. Aan dat dorpsleven heb ik erg moeten wennen.”

In Hyderabad was haar familie intussen verdeeld geraakt over de vraag of ze naar India zouden vertrekken of niet. „Elke avond was daar een huisvergadering over, en de gemoederen liepen vaak hoog op. Een deel wilde blijven, een ander deel wilde weg”, zegt Sujan.

Blijven was een risico, maar reizen ook. Er was altijd een kans dat moorddadige bendes de trein zouden aanvallen en in brand steken. Toch besloten haar ouders het risico te nemen om zich met hun kinderen te kunnen herenigen. Haar grootvader weigerde pertinent te vertrekken en wilde de bakkerij voortzetten. „Mijn opa zei: Ze moeten me doden voordat ik vertrek.”

In mei 1948 kwamen haar ouders vrijwel zonder geld aan in Ahmadabad. „De meeste vluchtelingen konden niets meer meenemen dan de kleren die ze aan hadden, en misschien wat sieraden. Mijn ouders hadden een paar hutkoffers bij zich, dat was alles”, vertelt Sarla Sujan. „We kregen er een huis zonder elektriciteit en water, en het eerste jaar moesten we op de grond slapen. Zelf lag ik op die hutkoffers. Eigenlijk hadden wij nog geluk, omdat we een huis hadden. De meeste andere vluchtelingen woonden veelal in tenten of in zelfgemaakte hutjes.”

„Hoewel we ons veilig en tamelijk gelukkig voelden, bleven we vreemden in de stad. Ahmadabad was niet erg blij met ons. Iedereen daar was vegetariër en wij niet. Van de eigenaar van het huis dat we kregen mochten we geen vlees klaarmaken. Op een dag stapte er zomaar een wildvreemde man bij ons binnen, aan zijn kleren te zien een hindoe. Hij zei: ’Jullie hadden allemaal moeten sterven in Hyderabad, jullie hadden nooit hier moeten komen’. Die woorden staan me nog heel helder voor de geest, en ook dat mijn vader daar heel erg van schrok.”

„Om in ons levensonderhoud te voorzien moesten mijn broers en ik ook werken. Mijn vader probeerde weer een bakkerij te beginnen, maar dat ging heel moeizaam omdat er te weinig klanten waren. In de producten waren eieren verwerkt, en ook die aten ze in die streek niet. Rond 1960 veranderden de gewoontes in Gujarat een beetje en werd het leven voor ons beter.”

Het bezoeken van achtergebleven familieleden was buitengewoon moeilijk, vanuit beide landen. Sarla Sujan zelf is pas in 1977, dertig jaar na de deling, teruggegaan naar Pakistan om haar oom Kumar terug te zien, die de Bombay Bakery heeft voortgezet. „Ik had toen al een Australisch paspoort, wat het makkelijker maakte om een visum te krijgen.”

De lange rijen bij de visakantoren en het staken van de treinverbindingen, maakten het in de jaren na de deling uiterst moeilijk om naar de andere kant te reizen. „Mijn vader heeft een keer op een kameel van India naar Pakistan moeten reizen. Hij ging toen naar de begrafenis van mijn opa. Hij is door een gebroken hart gestorven vanwege het uiteenvallen van onze familie. Dat heeft hem enorm aangegrepen.”

De historica Yasmin Khan noemt de Partition ’een trauma dat soms onderschat wordt’, ook nu nog. Kwesties als het conflict in Kashmir, al zestig jaar het grootste en schijnbaar onoplosbare twistpunt tussen India en Pakistan, zijn direct terug te voeren op de scheiding van destijds. Ook zijn er sindsdien regelmatig rellen uitgebroken in India, met een religieuze achtergrond. In 2002 bijvoorbeeld verloren in Gujarat nog meer dan 1000 mensen het leven bij geweld tussen hindoe-extremisten en moslims.

Met haar oudere broer Arjan, die al vele jaren in Mumbai woont, heeft Sarla Sujan het nog vaak over de Partition en de gevolgen voor hun familie. ,,Zelf ben ik er sterker door geworden, ook omdat onze emigratie voor mij ook nieuwe kansen heeft gebracht. Voor mijn ouders was de klap het grootst, maar ook voor Arjan. Hij had een heel sterke band met mijn grootvader, die hem voorlas uit de krant en zelfs op dezelfde kamer sliep. Arjan was de lievelingskleinzoon. Hij, noch mijn jongste broer, noch ik, heeft hem ooit terug gezien.”


Trouw, 15-08-2007(Gert Jan Rohmensen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB