Leve de miljardair met burgerzin


De superrijken van deze wereld hebben een nieuw speeltje. Ze worden, voor een prikje, mediabaas. Maar waarom zou hun snel verworven rijkdom hen een morele vrijgeleide bieden, vraagt Bart Sturtewagen zich af.


Wij, die behoren tot de 99,9999 procent van de wereldbevolking die niet extreem rijk is, weten niet wat het is om te behoren tot de 0,0001 procent anderen. Voor de Warren Buffetts, de Bill Gates’en en de Roman Abramovitsj’en van deze wereld heeft geld niets meer met behoeftebevrediging te maken zoals voor ons, gewone stervelingen. Geld is iets wat uit een onuitputtelijke bron steeds sneller naar hen toevloeit. Een getal op een rekening dat voortdurend aanzwelt en waarvoor het almaar moeilijker wordt zinnige bestemmingen te bedenken. Op de duur wordt het wegmaken van dat geld een intensere bezigheid dan het verzamelen ervan.

Nooit eerder in de geschiedenis zijn in korte tijd zulke grote fortuinen opgebouwd. Buffett deed het door beter dan wie ook te beleggen in de verhitte financiële markten van de voorbije decennia. Gates stond aan de wieg van de informatica-revolutie en Abramovitsj wist geslepener dan de meesten gebruik te maken van de opportuniteiten die een ineenstortend communistisch systeem biedt. Buffett en Gates geven fortuinen weg aan wat je klassieke goede doelen zou kunnen noemen. Abramovitsj bezit een topvoetbalclub, Chelsea. Hij koopt de beste spelers en parkeert anderen her en der, zodat zijn concurrenten er niet mee weglopen.

Alle drie zullen ze binnenkort vaststellen dat ze niet meer mee zijn met hun tijd. Filantropie, zelfs op grote schaal, of steeds weer winnen tegen zwakkere tegenstrevers, dat gaat ongetwijfeld gauw vervelen. Superrijken van de nieuwe generatie hebben een nieuw speeltje op het oog. Ze worden mediabaas. Vorige maand kocht Jeff Bezos, de stichter van de online boekhandel Amazon, de roemrijke, maar kwijnende kwaliteitskrant The Washington Post. En deze week kondigde Pierre Omidyar, de oprichter van de internetveiling eBay, aan dat hij een ‘nieuw media-initiatief’ start. Wat het wordt staat nog niet vast, maar het idee was sterk genoeg om toptalent aan te trekken. Glenn Greenwald, de journalist die ons klokkenluider Edward Snowden leerde kennen en de grootscheepse spionage-activiteiten van de NSA ontmaskerde, neemt de leiding.


Gouden tijdperk op handen

De opwinding is groot. Nu de klassieke verdienmodellen van media overal onder druk staan en onduidelijk is wie nog voor hun gebundelde informatie wil betalen, stappen nieuwsoortige mecenassen in de arena om topjournalistiek niet alleen voor de ondergang te behoeden, maar meer dan ooit mogelijk te maken. Immers: hun mediabedrijven hoeven niet rendabel te zijn. Ze zijn beschermd tegen beïnvloeding van buitenaf aangezien ze niet afhankelijk zijn van advertentie-inkomsten, de beurs of overheidssubsidies.

Er lijkt een gouden tijdperk op handen. De beste journalisten, samengebracht in performante organisaties, betaald door welmenende financiers met zicht op de nieuwste technologische ontwikkelingen zullen ons beter dan ooit kunnen vertellen hoe het er in de wereld echt aan toegaat. En het zal ons, de gebruikers, weinig kosten, want de baas betaalt alles.

Zelfs de doorgaans klaar kijkende Britse denker en schrijver Timothy Garton Ash wordt er lyrisch van. Hij hoopt, naar aanleiding van de blokkering van de Amerikaanse politiek, op ‘een of andere miljardair met burgerzin’ om de Amerikanen te tonen hoe de wereld de VS ziet (DS 17 oktober). Zijn hartenkreet is gezien het onwaardige gekrakeel op Capitol Hill begrijpelijk. Maar vanwaar die plotselinge overtuiging dat de nobele rijkaard de wereld of toch minstens de media kan redden? Waarom zouden nieuwe rijken het beter voor hebben met de wereld dan oude? Waarom zouden zij beter bestand zijn tegen de verzoekingen van de macht?

Hun faam is gebouwd op hun verwezenlijkingen. Die steken schril af tegen het gekrassel van onze politieke instellingen en het gekonkel van de haute finance. Daardoor komen ze over als de witte ridders van deze tijd. Maar vormen hun succesverhalen een morele vrijgeleide? Zullen we ook juichen als Abramovitsj The Guardian overneemt wanneer de stichting die dit monument van journalistieke integriteit beheert zonder geld zal zijn gevallen?


Nooit verworven

Leven we straks in een mediawereld waarin iedere plutocraat van enige standing zijn eigen journalistieke project heeft? Het is niet uitgesloten dat hun onderlinge concurrentie de kwaliteit opstuwt en tot boeiende informatiegaring leidt. Maar dat maakt deze nieuwe eigenaarsklasse nog niet belang-loos.

Sterker nog: ze hebben juist een groot gemeenschappelijk belang bij hun media-eigenaarschap. Het komt hen goed uit dat hun geloofwaardigheid groter is dan die van de overheden die ze zeggen te willen bekritiseren. Zijn ze er niet allen bij gebaat dat er op hun wereldwijde bedrijvigheid geen supranationale controle van enige betekenis komt? Bepalen ze niet liever zelf waar de winst boekhoudkundig wordt heen gesluisd, met welke middelen ze concurrenten uitrangeren en onder welke arbeidsvoorwaarden hun producten worden gemaakt? Zullen er in hun media onthullende verhalen over belastingparadijzen blijven verschijnen?

Onafhankelijkheid van media is nooit verworven. Ze wordt niet bepaald door de eigendomsstructuur, een redactioneel charter of overheidsbemoeienis. Ze bevindt zich altijd in een spanningsveld en moet dus bij tijd en wijle worden bevochten. Er is geen reden om a priori te twijfelen aan de goede bedoelingen van iemand die zijn centen in een media-onderneming stopt. Maar kritiekloos geloven in de goedgunstigheid van deze nieuwe wilde weldoeners is iets wat journalisten en mediagebruikers beter kunnen laten.


DS, 18-10-2013 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB