Lage opkomst = ongelijke opkomst


De afschaffing van de opkomstplicht bij lokale verkiezingen is een opmerkelijke maatregel in het regeerakkoord. Je kunt je afvragen welke partij hier electoraal voordeel bij heeft, maar zulke hervormingen baseer je het best niet op strategische, maar op principiële gronden. Vooral Open VLD heeft ideologische bezwaren tegen de plicht. Politicoloog Bart Maddens noemt de afschaffing ervan ‘een overwinning voor de democratie’ (DS 2 oktober): ‘De opkomstplicht is een zinloze vrijheidsberoving. Je ontneemt de burgers het recht om niet te gaan stemmen zonder dat dit een aantoonbaar nut heeft.’ Maddens gaat drie keer de mist in.

Ten eerste is er de ‘vrijheidsberoving’. De opkomstplicht biedt burgers de keuze om voor het even welke partij of zelfs blanco of ongeldig te stemmen. Thuisblijvers worden zelden vervolgd en kunnen geldige redenen geven (zoals ziekte of gewetens*bezwaren). Qua vrijheidsberoving valt het wel mee, zeker in vergelijking met allerlei andere verplichtingen in onze democratie, waar deze regering er trouwens nog enkele aan toevoegt (zoals de gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen en strengere inburgeringsregels voor nieuwkomers).

In een democratie, waar voor en door het volk geregeerd wordt, is elke stem belangrijk. De kern van een repre*sentatieve democratie is dat het volk zijn mening geeft en de politiek hier gevolg aan geeft. Hoe minder mensen gaan stemmen, en dat zal onvermijdelijk gebeuren, hoe groter de groep die niet langer gehoord wordt. Denk aan de Europese verkiezingen of de VS, waar vaak slechts de helft gaat stemmen. Een lage opkomst vormt een nederlaag voor de democratie, geen overwinning.

Ten derde zou de opkomstplicht ‘geen aantoonbaar nut’ hebben. Nochtans vergroot ze de representativiteit en legitimiteit van ons bestel. Door de zeer hoge opkomst in België worden alle lagen van de bevolking politiek vertegenwoordigd. Onderzoek toont aan dat bij een lagere opkomst vooral groepen met minder scholing en inkomen thuisblijven. Een lage opkomst is altijd een ongelijke opkomst, wat zowel democratisch als sociaal problematisch is.

Maar zullen niet vooral de ongeïnformeerde burgers thuis blijven? In een democratie doet iedere mening ertoe, ook van wie geen politiek expert is. Politici moeten luisteren naar elke stem, ook als ze die niet graag horen. Misschien was de verkiezingsuitslag pijnlijk voor deze coalitie van verliezers (voor mezelf trouwens ook), maar het feit dat negen op de tien Belgen gingen stemmen, kun je bezwaarlijk ondemocratisch noemen. Je mag hopen dat politici erin slagen de protest- en foertstemmen terug te dringen. Maar dan met goed beleid.

Bart Engelen, filosoof, verbonden aan het Tilburg Center for Moral Philosophy, Epistemology and Philosophy of Science

DS, 03-10-2019