Malraux en het Russisch blondje


Onze man vlooit boeken uit op zoek naar wijsheden die ons beter maken. Meestal vindt hij iets anders. Deze week zoekt hij in Carnet d'U.R.S.S. 1934 van André Malraux.


Al een jaar of tien staat André Malraux (1901-1976) paraat. Klaar om gelezen te worden. Zijn romans zijn goed, zegt iedereen die er iets van weet. Maar die paar keren dat ze al uit de kast zijn gehaald, stonden ze snel terug op de plank. Titels als L'espoir of La condition humaine beloven zo nadrukkelijk dat het in Malraux' boeken zal bulken van de Gro-Te Ge-Voe-Lens en Die-Pe In-Zich-Ten dat je er al op voorhand moe van wordt. Althans, ik toch.

'Het is een schrijver die vooral bij herlezing tot zijn recht komt', vertelde me iemand die nogal wat Malraux achter de kiezen heeft. Vervelend, want om iets te kunnen herlezen, moet je het eerst gelezen hebben. (Altijd vreemd, hoe je vooral mensen tegenkomt die hun klassiekers aan het herlezen zijn, of zich dat voornemen. Alsof die klassiekers voor hun geboorte al op hun harde schijf zijn gezet, zodat ze een eerste lectuur gewoon kunnen overslaan.)

Het ligt ontegensprekelijk aan mij, en met een beetje geluk komt het er ooit nog van, en lees ik ze alsnog, die grote romans van Malraux. Zelfs het Nobelprijscomité was onder de indruk van zijn werk. In 1947 stelde een professor aan Yale University er een lyrisch rapport over op, en leek de 46-jarige Malraux op de Nobelprijs voor Literatuur af te stevenen. Tot een lid van het Nobelprijscomité, volgens de notulen van de vergadering, opmerkte: 'Iemand met zijn talent verdient de Nobelprijs, maar kunnen we de prijs aan Malraux toekennen vóór we hem aan een ouder iemand, met grote verdienste, als André Gide geven?' Gide werd dat jaar bekroond.

Tien jaar later was Malraux er opnieuw dicht bij, maar toen ging de prijs naar Albert Camus. Die zich - de beraadslagingen van het comité waren op dat moment uiteraard nog niet openbaar gemaakt - toen liet ontvallen: 'Ze hadden de prijs aan Malraux moeten geven.' Wederom een decennium later - Malraux had een indrukwekkende rentree op de literaire scène gemaakt met zijn Antimémoirs - leek de prijs hem niet meer te kunnen ontsnappen. Edoch, jammer maar helaas, na de omstreden toekenning van de Nobelprijs aan Winston Churchill in 1953, had het Nobelprijscomité als regel aangenomen nooit nog een actieve politicus te bekronen. Malraux was op dat moment Frankrijks cultuurminister. Zijn carrière als de Poulidor van de Nobelprijs eindigde daar. Hij zou de prijs nooit krijgen.

's Mans oeuvre ben ik ondertussen al een eerste keer binnengewandeld, zij het langs de achterdeur. Bij Gallimard verscheen recent Carnet d'U.R.S.S. 1934, een gesoigneerde uitgave van de notities die Malraux in juni 1934 maakte toen hij als buitenlandse eregast naar Moskou trok om er aan een schrijverscongres deel te nemen, gepatroneerd door vadertje Stalin zelf. Malraux liep er onder meer zijn collega's Isaak Babel, Alexis Tolstoj, congresvoorzitter Maxim Gorki en Boris Pasternak tegen het lijf. Het levert een warrig boekje vol losse flodders op, waarbij de ene flodder al wat interessanter is dan de andere.

Carnet d'U.R.S.S. 1934 houdt het midden tussen een dagboek en een schriftje waarin Malraux invallen, observaties en gedachten opschrijft. Over zijn ontmoeting met Pasternak bijvoorbeeld: 'Een bruine Buster Keaton met lange tanden, onhandig, hakkelaar maar duidelijk bewoond door het genie. Als moslim zou hij een profeet zijn.' Over zijn visite thuis bij cineast Sergej Eisenstein, die hij graag de verfilming van La condition humaine had toevertrouwd: 'Een pure sovjetflat, één kamer in een woning bewoond door zeven mensen. Voor hem moet je vier keer bellen; voor zijn buurman zeven keer.'

Uit het voorwoord leren we dat Malraux tijdens zijn toespraak tot het congres wel wat kritiek had geuit op het 'socialistisch realisme' dat het Sovjetbewind in de literatuur voorstond. Maar in wat hij in zijn notitieboekje opschreef, valt niet meteen veel kritische zin te ontdekken. Malraux lijkt weinig oog te hebben voor wat er zich rond hem afspeelt terwijl hij van het ene modelbedrijf naar de andere modelgevangenis wordt meegezeuld.

Toch had hij zijn ogen niet altijd in zijn zakken. Want plots, midden wat morsige gedachten over het congres en het communisme, schrijft hij in de marge van zijn carnet: 'Wie is die blonde vrouw?'

De gave der opmerkzaamheid is - zo blijkt maar weer - slechts voor de grootste schrijvers weggelegd.


DSL, 07-12-2007 (Toon Horsten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB