School kan verdraagzamer maken

Marc Elchardus en Jessy Siongers (red.), 'Vreemden'. uitg. bij LannooCampus.


Interview SOCIOLOOG MARK ELCHARDUS (VUB) OVER zijn nieuwe boek 'VREEMDEN' Onze angst voor vreemden wordt beïnvloed door gezin, school en mediavoorkeur. Vooral scholen kunnen daar iets aan doen.


Waarom verkiest u het woord 'vreemden'?

'Ik weet dat die term in onbruik is geraakt, of alleen nog opduikt in ranzig, bruin taalgebruik. Maar wetenschappelijk gezien is het de enige juiste. Want al die andere woorden, zoals “allochtoon, of “migrant, scheppen de illusie dat je weet waarom we het moeilijk hebben met die mensen: alle problemen worden dan toegeschreven aan het feit dat ze van elders komen. Of, nu steeds vaker, aan het feit dat ze moslim zijn. We islamiseren de ander en benoemen de islam als bron van alle problemen. Het verbaast me dat ook intellectuelen dat nu doen, en niet alleen zij die extreem-rechts zijn.'

'Ik vind dat een gevaarlijke evolutie. Je kunt zeggen dat de traditionalistische beleving van de islam zoals we die nu hier bij ons in het westen zien, voor spanningen zorgt. Maar niet dat de islam op zich incompatibel is met onze westerse samenleving. Want wat ga je dan doen? Iedere “moslim, deporteren? Of erger?'


We kunnen toch niet over 'vreemden' beginnen schrijven in de krant?

'Nee, dat niet. We hebben het woord “allochtoon, nodig om te verwijzen naar een groep waarvan velen met achterstand en discriminatie kampen. Maar “vreemden, is wetenschappelijk gezien de juiste term omdat hij verwijst naar ons eigen aanvoelen over al wie in onze ogen “anders, is.'


U hebt met een team van acht onderzoekers naar verklaringen gezocht voor onze angst voor vreemden. Waar komt die vandaan?

'We verdedigen de stelling dat etnische vooroordelen een manier zijn om onze eigen kwetsbaarheid te verwerken. Je hoeft niet arm te zijn om je kwetsbaar te voelen. Het kan ook komen doordat je schrik hebt om je baan te verliezen, of doordat je chronisch ziek of vereenzaamd bent. De kwetsbaarheid in onze samenleving neemt toe, door de vergrijzing en door onze kenniseconomie. Hoeveel diensten zijn er niet die een elektronisch loket hebben? Niet iedereen kan volgen. Zo krijgen we meer en meer mensen die niet meer weten wat te denken, en wie te vertrouwen. Het is een vaag gevoel, waarvoor men verklaringen zoekt in de bedreiging door vreemden.'

'En eens men gelooft dat men zich ongemakkelijk voelt door de schuld van die vreemden, ziet men er overal bewijzen van. Dan is elke allochtone crimineel een bewijs dat geen enkele vreemdeling te betrouwen is.'


In de media duiken de jongste jaren almaar meer verhalen op over allochtonen en criminaliteit: hebben de media bijgevolg schuld aan het aanwakkeren van etnische vooroordelen?

'Zo kort door de bocht wil ik niet gaan. Ten eerste zijn de verhalen niet uit de lucht gegrepen: er doen zich samenlevingsproblemen voor met allochtone jongeren in onze steden. Die hebben we lang ontkend. Ik heb het relaas van Luckas Vander Taelen over Brussel daarom met sympathie gelezen. Links heeft die realiteit te lang niet onder ogen willen zien. Maar wie etnisch bevooroordeeld is, gaat alles door diezelfde bril bekijken en zoekt juist meer van die verhalen op. Dat verklaart waarom populaire media die veel misdaadnieuws brengen, een publiek aantrekken dat meer etnocentrisch is.'


Uw team stelde vast dat er een verband is tussen etnische vooroordelen en het beroepsonderwijs.

'Ja, maar we beweren niet dat het beroepsonderwijs jongeren onverdraagzaam maakt. Het heeft te maken met de instroom: welke leerlingen belanden in dat onderwijs? Het zijn doorgaans zij die de populaire media verkiezen, die uit kansarme of gebroken gezinnen komen, en die dus van huis uit al het meest vatbaar zijn voor kwetsbaarheid en dus ook voor etnocentrisme.'

'Een bijkomend element is dat ons watervalsysteem in het onderwijs alle “probleemleerlingen, naar dat type onderwijs doet “afzakken,. De leerlingen weten zelf ook dat er van hen niet veel meer wordt verwacht: daarom zetten ze zich af tegen de heersende cultuur. Bijgevolg: als de school verdraagzaamheid promoot, gaan zij die afzweren. Etnische vooroordelen worden zo een element van hun mannelijkheid.'


Wat kunnen scholen doen?

'Om te beginnen moet men het onderwijs hervormen zodat de schotten tussen de onderwijstypes wegvallen en zodat allochtonen het in ons onderwijs beter doen. Ons onderwijs is er geen van “samen uit en samen thuis,: we laten de zwakkeren achter. Dat is onaanvaardbaar. Maar ook in de strijd tegen de onverdraagzaamheid is zo'n hervorming belangrijk.'

'Ook zien we dat scholen die zichzelf verdraagzaam en democratisch opstellen ten aanzien van hun leerlingen, de onverdraagzaamheid doen afnemen. Niet door verdraagzaamheid te preken, maar door die voor te leven en zelf toe te passen. Hoopgevend is dat het effect daarvan het grootst is in het beroepsonderwijs: daar kan de leerkracht echt het verschil maken. In het algemeen secundair onderwijs is dat veel minder het geval, maar daar is het ook minder nodig.'


Wat weet u over onverdraagzaamheid van allochtonen?

'Weinig, want er is in Vlaanderen bijna geen onderzoek naar gedaan. Het is echt nog een taboe. Ik vermoed dat de onverdraagzaamheid van jongeren van Turkse en Marokkaanse oorsprong groot is, omdat ze qua culturele voorkeur en waarden erg aansluiten bij de cultuur van het gros van de bso-leerlingen. We moeten dat toch ook eens gaan onderzoeken.'


Moet de 'vreemde' zich assimileren om niet meer vreemd te zijn?

'Toch een beetje, ja. Het multiculturalisme zoals het in de jaren 80 en 90 werd verkondigd, waarbij elke cultuur in volle eigenheid naast vele andere kon blijven bestaan, heeft zijn beste tijd gehad. Er zijn dingen die we niet kunnen aanvaarden: genitale verminking en onderdrukking van vrouwen, creationisme in ons onderwijs, jongeren die sommige buurten onveilig maken. We moeten limieten stellen en gemeenschappelijke grond vinden, waarbij ook wij de ander tegemoetkomen.'


Wat moeten wij doen?

'We mogen inburgering verwachten, maar laat ons daar pragmatisch in zijn: van een oude oma kun je niet verwachten dat ze nog vloeiend Nederlands leert. We moeten geduldig zijn, want elke verandering kost tijd. We mogen ook geen conflicten opkloppen. Laat ons niet zeggen dat de diversiteit is “mislukt,, want dat laat geen ruimte voor groei. We moeten harder optreden tegen discriminatie, maar ook tegen jeugdcriminaliteit en werkloosheid. We moeten die smalle vaargeul zien te vinden tussen twee extreme discours, waarbij de ene kant zegt dat vreemden alle problemen veroorzaken en de andere kant betoogt dat vreemden per definitie slachtoffer zijn.'

'Gezien de problemen in de steden denk ik dat we een nieuw jeugdsanctierecht nodig hebben, en dat jongeren die over de schreef gaan, gestraft moeten kunnen worden. Er belanden almaar meer jongeren met problemen in het buitengewoon onderwijs, dat daarvoor misbruikt wordt. Er zijn wellicht nieuwe jeugdinstellingen nodig, tussen de scholen en de bijzondere jeugdzorg in.'


DS, 26-10-2009 (Veerle Beel)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB