20 jaar na Tsjernobil / Eerste advies: was uw groente


Het besef dat de ramp met de kernreactor in Tsjernobil, vandaag twintig jaar geleden, ook gevolgen had voor Nederland, drong destijds moeizaam door. „Niemand was voorbereid.”


Vier dagen na de explosie, 2000 kilometer verderop, sijpelde de eerste bevestiging pas door: het is goed mis en wolken radioactieve straling bedreigen West-Europa. Terwijl het sovjetregime die middag nog steeds doet of zijn neus bloedt, deelt toenmalig milieuminister Pieter Winsemius op Koninginnedag lintjes uit. Maar in het kabinet én in de samenleving neemt de onrust toe.

Op die bewuste Koninginnedag in 1986 krijgt Marius Enthoven, destijds hoofdinspecteur milieuhygiëne op Winsemius’ departement, als coördinator carte blanche. De minister zelf moest veel het land in, op campagne voor Tweede-Kamerverkiezingen. „Niemand was voorbereid. We hadden gewoonweg geen rekening gehouden met een dergelijk scenario”, zegt Enthoven.

Een rampenplan was er niet. Goed, er lag iets voor Borssele, maar dat hield rekening met een straal van hooguit tien kilometer rond de centrale. „Daar woonden enkele duizenden mensen. Het plan ging over evacuatie en ’wat te doen met de koeien’. Maar dit was van een andere orde. In Zweden was al sterk verhoogde radioactiviteit gemeten, maar de bevolking hier wist niet wat ze moest doen. Dat was wel griezelig. Het zorgde voor onrust.”

Ministers als Winsemius bluften zich letterlijk door persconferenties heen, waarschijnlijk gered door een even groot kennisgat aan de kant van de journalistiek.

Er werd een zaal ingericht, met tweehonderd telefonisten. Maar wat vertel je de bevolking? Het was volgens Enthoven een voortdurende balanceeract, die soms verkeerd uitpakte. „Zo was op 4 mei het eerste advies: was uw groenten goed. Een dag later bleek dat het radioactieve jodium helemaal niet afwasbaar was.”

„Maar niemand wist toen dat bijvoorbeeld spinazie behoorlijk hoge doses opnam. En ook niet hoeveel consumptie nu eigenlijk schadelijk was.” Dat betekende dat er telkens opnieuw normen moesten worden opgesteld: over de bovengrens van neerslag, het opstallen van koeien of de consumptie van groenten.

De afhandeling van de ramp was voor een flink deel ’meer geluk dan wijsheid’. Omdat werkelijk levensgevaarlijke blootstelling uitbleef, allereerst. „ Er was een ongeluk in een reactortype dat we niet kenden, veroorzaakt door een bewust experiment waarbij juist alle veiligheidswaarborgen waren uitgeschakeld. Hoe kun je je daar nu 2000 kilometer verder op voorbereiden?”

Tsjernobil is ook in Nederland ijkpunt geweest voor grootschalige crisisbeheersing. Het heeft, zo stelt de nu gepensioneerde Enthoven, Nederland één van de beste Europese plannen voor kernongevallenbestrijding opgeleverd. „Maar de belangrijkste les is dat je zorgt voor goede voorlichting. En geloofwaardig blijven, te allen tijde.”


Trouw, 26-04-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB