Integratie- of gettoschool?


Er broeit wat in het Lucernacollege. De kritiek op de Nederlandstalige Turkse scholengemeenschap neemt toe: de kwaliteit van het onderwijs daalt, de islam wint aan invloed. Ook de Staatsveiligheid is er niet gerust op. In een rapport heeft ze het over mogelijke banden van de school met de Gülenbeweging, een wat schimmige Turkse moslimorganisatie, en over creationisme.


'Ik heb eens een leerling gehad die van een andere school kwam, en die eigenlijk niet zo goed Turks sprak.Op het einde van het schooljaar sprak hij vloeiend Turks, maar zijn Nederlands was er niet op vooruitgegaan', zegt een ex-leraar van het Lucernacollege. Hij en vier andere (ex-)leraars van de school, die alleen anoniem wilden getuigen in de krant, klinken opvallend eensgezind. Allen maken ze zich zorgen over het onderwijsniveau in het Lucernacollege.

Bij haar ontstaan in 2003 kreeg deze Nederlandstalige school, opgericht door de Turkse gemeenschap, lof voor haar aanpak, maar het laatste jaar neemt de kritiek toe. Vooral over het taalniveau van de leerlingen zijn de leerkrachten die ons te woord stonden het roerend eens: de kinderen zijn heel zwak in Nederlands, en dat verbetert maar weinig in de loop van hun opleiding . Dat komt vooral doordat zij uitsluitend met andere Turken in aanraking komen. 'Op de speelplaats mogen de leerlingen in theorie geen Turks spreken. Maar zodra de leraars uit de buurt zijn, schakelen ze over naar het Turks - wat normaal is, aangezien ze allemaal Turken onder elkaar zijn. Thuis horen ze ook alleen maar Turks, ze kijken alleen naar Turkse TV-zenders. Uiteindelijk is de klas de enige plaats waar ze Nederlands spreken. Maar zo leer je natuurlijk geen taal.'

De getuigenissen zijn pijnlijk voor een school die er prat op gaat haar leerlingen meer dan andere scholen Nederlands te leren. Zo begint elke lesdag met een kwartier verplicht lezen in een Nederlandstalig boek. De leerlingen van het eerste jaar krijgen zeven uur Nederlands, twee uur meer dan in een andere school. En in het laatste jaar krijgen ze elke week een uur academisch lezen.

Toch is ook de onderwijsinspectie kritisch voor het taalniveau in de school. Bij haar doorlichting in 2007 noemde ze de taalvaardigheid van de leerlingen 'voor verbetering vatbaar' - over het algemeen heeft de inspectie wel een gunstig advies gegeven.

'Dat leerlingen op de speelplaats Turks spreken, is bijna onvermijdelijk', reageert Özkan Cetin (30), de algemeen directeur van het Lucernacollege. 'Maar doordat we het verbieden, blijft het wel beperkt. Bovendien testen we alle leerlingen die het eerste jaar binnenkomen op taalachterstand. Tijdens de eerste twee jaren proberen we die achterstand in te lopen.'

'Wij zouden niks liever willen dan dat we een gemengde school waren', zegt hij. 'Tegenwoordig maken we daar ook echt werk van. Zo hebben we leraars van Marokkaanse komaf aangeworven, om allochtone leerlingen van Marokkaanse origine aan te trekken. Want ook bij hen is de taalachterstand erg groot. Nu al is 22 procent van onze leerlingen van Marokkaanse afkomst. Zij zitten vooral in de vestigingen van Antwerpen en Brussel.'

De echte test voor het Lucernacollege moet nog komen. Dit schooljaar zijn de eerste 36 afgestudeerden in het hoger onderwijs gestart. Zij zijn de proefkonijnen voor de onderwijskwaliteit. Want precies de doorstroming naar het hoger onderwijs is de doelstelling van het Lucernacollege. Als de toelatingsproef geneeskunde een barometer kan zijn, dan is er reden tot pessimisme. Geen enkele van de drie oud-leerlingen die hebben deelgenomen, is geslaagd.


Fundamentalistjes

Het Lucernacollege werd niet opgericht met de bedoeling een moslimschool te zijn, maar doordat er alleen maar moslims zitten, begint het daar wel steeds meer op te lijken. Dat vindt ook Rudi Sinnaeve, die vorig schooljaar drie maanden fysica gaf in het Lucernacollege van Genk. Hij is de enige getuige die er geen bezwaar tegen maakte dat zijn naam in de krant kwam. 'Ik voerde de leerlingen op een woensdag naar een sportmiddag. De dag nadien werd de leraar lichamelijke opvoeding bij de directeur op het matje geroepen', zegt hij. 'We hadden blijkbaar iets fout gedaan. Ik had meisjes en jongens gezamenlijk in mijn minibusje gevoerd, en dat mocht niet. Ik was totaal verbouwereerd.'

Özkan Cetin was directeur van de vestiging in Genk ten tijde van dat incident. Hij begrijpt de heisa niet. 'Onze ouders zouden klagen als ze wisten dat hun kinderen in een gemengde groep in de auto zaten', zegt hij. 'Dat soort discussies vermijd ik liever. Het is ook logisch dat de ouders zouden protesteren. Want de sportlessen op school zijn gescheiden. Dan kun je het als school toch niet maken dat de naschoolse sportactiviteiten gemengd zijn? In de bussen die de leerlingen van en naar de school brengen, zitten jongens en meisjes trouwens samen. Dan is het toch duidelijk dat wij daar geen probleem mee hebben?'

Dreigt het Lucernacollege een gettoschool te worden, waar gewone Turkse jongeren verworden tot strenge moslims? De Staatsveiligheid, die een dossier over het Lucernacollege heeft aangelegd, ziet het niet meteen zover komen, maar houdt toch een slag om de arm. Over de invloed van de islam op het onderwijs schrijft ze in haar rapport: 'Niets wijst erop dat binnen de scholen “fundamentalistjes, gevormd worden. Anderzijds kunnen wel vragen gesteld worden bij de aandacht van de beweging voor het creationisme (de opvatting dat de wereld door een god of een hogere macht is geschapen, gaat in tegen de evolutietheorie, red.).'

De evolutietheorie is duidelijk een heikel punt. Volgens directeur Cetin staat die op het lesprogramma, zoals de eindtermen voorschrijven. 'Als ouders daarover protesteren, ga ik daar tegenin. We hebben de voorbije jaren heel veel doorlichtingen gekregen. Als daar een probleem was, dan zou de onderwijsinspectie dat wel hebben gemerkt, niet?'

Een van onze getuigen is nochtans al eens op het matje geroepen omdat hij aspecten van de evolutietheorie verkondigde in de les. 'Ouders hadden daarover geklaagd, en de directie trok duidelijk partij voor de ouders', zegt hij. De andere leerkrachten die we spraken, hebben op dat vlak nooit problemen gehad, maar een van hen nuanceert: 'De leerlingen zijn wel heel sceptisch, en gaan in tegen de ideeën van Darwin. Ik probeer daarover te discussiëren, maar het zou me niet verwonderen mochten de collega's van Turkse afkomst daar anders mee omgaan.'

Zeker in het islamonderricht van het Lucernacollege is er een probleem. Uit lesdocumenten die we konden inkijken, blijkt dat de leerlingen duidelijk leren oppositie te voeren tegen de 'evolutionisten'.

De evolutietheorie is volgens deze lesdocumenten 'een van de ideeën die naar voren zijn gebracht door mensen die niet in het bestaan van Allah geloven'. Het is een 'onlogische overtuiging, die geen wetenschappelijke basis heeft'. 'Jullie hebben allemaal wel eens schildpadden, hagedissen en slangen gezien. Evolutionisten hebben de bewering dat deze reptielen per ongeluk zijn veranderd in vogels.'

Over deze tekst moeten de leerlingen daarna een reeks vragen beantwoorden. Zoals: 'Wat kunnen we zeggen tegen mensen die beweren dat alles is ontstaan door “toeval,?' en 'Geef enkele tegenvoorbeelden van natuurlijke selectie.'


Zieltjes ronselen

Uit haar verslag over het Lucernacollege blijkt dat de Staatsveiligheid de banden van de school met de zogeheten Gülenbeweging in het oog houdt. De kans is groot dat u nog nooit van die beweging of haar leider Fethullah Gülen hebt gehoord, maar ze inspireert wereldwijd meer dan vijf miljoen Turken. In Turkije is de Gülenbeweging omstreden, zo schrijft ook de Staatsveiligheid in haar verslag: 'Het Turkse seculiere establishment denkt dat de organisatie een geheime islamitische agenda heeft en op termijn de Turkse seculiere republiek omver wil werpen en vervangen door een theocratie. Tot nog toe konden die beweringen echter niet hard gemaakt worden. Anderzijds kan niet geloochend worden dat de organisatie de voorbije decennia enorm aan macht en invloed heeft gewonnen en op die manier een belangrijke maatschappelijke speler geworden is.'

Wat de Gülenbeweging precies wil bereiken, is nogal vaag. Zijn aanhangers noemen Fethullah Gülen een belangrijke hedendaagse inspirator en verzoener. Maar volgens de Staatsveiligheid zijn de 'voornaamste doelen' van Gülen 'de islamisering van het Turkse nationalisme, de uitbouw van een Turkse islam die hij superieur acht aan de Arabische islam en de islamisering van de moderniteit.' De religieuze leider, die in de Verenigde Staten woont, ijvert ook voor de 'interreligieuze dialoog', zo staat in het rapport te lezen. Daarnaast steunt Gülen het idee van een Turkije als regionale grootmacht, en onderschrijft hij de principes van vrije markt en democratie.

Zeker is dat de Gülenbeweging niet terugschrikt voor wat druk om zieltjes en fondsen te ronselen. 'De beweging zet mensen onder druk en wil overal zoveel mogelijk invloed uitoefenen', zeggen kritische stemmen in de Turkse gemeenschap. Ze zou al te veel ijver aan de dag leggen om talentrijke jongeren binnen te halen. Sympathisanten van Gülen zouden druk uitoefenen op hen en hun ouders. Ook Turkse handelaars zouden onder druk gezet worden om een financiële bijdrage te leveren aan de beweging. Wie geen bijdrage betaalt, mag een boycot verwachten door de Gülen-sympathisanten in de buurt.

'Dat kan misschien al eens gebeurd zijn', geeft Bahattin Koçak toe. Koçak is de broer van de Beringse SP.A-schepen Selahattin Koçak en is islamleraar in het Gemeenschapsonderwijs. Hij is een invloedrijke sympathisant van de Gülenbeweging in ons land. 'Misschien heeft een te enthousiaste vrijwilliger al eens druk uitgeoefend. Maar dat is zeker niet de bedoeling. Iedereen geeft wat hij wil geven. En ook zieltjes winnen doen we niet. Dat is trouwens tegen de filosofie van Gülen: iedereen moet voor zichzelf uitmaken wat hij denkt.'


Het Gülen-netwerk

Vorig jaar heeft een reportage over Gülen in het Nederlandse tv-programma Nova nogal wat stof doen opwaaien. De conclusie was dat de Nederlandse Gülenbeweging de islamisering van de samenleving als verborgen agenda heeft. De scholen en organisaties hebben er goede contacten met beleidsmakers, waardoor ze rijkelijk worden gesubsidieerd. Maar tegelijk zou de beweging leerlingen via de internaten indoctrineren, aldus anonieme getuigen in het programma.

Indoctrinatie is in het Vlaamse onderwijs voorlopig niet aan de orde, maar in haar rapport lijkt de Staatsveiligheid toch op een zeker risico te wijzen: 'Centraal in het gedachtegoed van Gülen is de aandacht die geschonken wordt aan opvoeding. In Turkije, de Centraal-Aziatische republieken, de VS en Europa richtte de beweging tal van scholen, hogescholen, universiteiten, internaten en begeleidingscentra op. De leerkrachten in deze scholen komen uit Turkije en promoten in eerste instantie Turkije en de Turkse cultuur.'

Elders in het rapport van de Staatsveiligheid staat nog: 'Vooral op het vlak van opvoeding en onderwijs toont de Gülenbeweging zich zeer actief. De onderwijsinitiatieven zijn tweeledig van aard: begeleidingscentra waarvan de eerste in de tweede helft van de jaren negentig werden opgericht en volwaardige scholen waar kleuter-, lager en secundair onderwijs wordt aangeboden. In Vlaanderen en Brussel heten deze laatste “Lucernacolleges,.'

Lucerna is zeker geen Gülenschool in de betekenis dat ze leerkrachten uit Turkije importeert en de Turkse cultuur promoot - een groot deel van het lerarenkorps is van Vlaamse afkomst. Toch reageert de school krampachtig wanneer het over Fethullah Gülen gaat. Vorig jaar nog probeerde de schooldirectie de redactie van Klasse, het tijdschrift van het ministerie van Onderwijs, onder druk te zetten om elke verwijzing naar die beweging uit een artikel te schrappen. En in haar officiële communicatie maakt het Lucernacollege geen enkele melding van de Turkse religieuze leider.

In de schoolbrochure staat te lezen dat het woord 'Lucerna' afkomstig is uit het Latijn en 'lichtbron' betekent: 'Het Lucernacollege wil het pad van haar leerlingen verlichten.' Maar de werkelijkheid over deze naamkeuze is minder bevlogen. Lucerna is afgeleid van 'Nurcu', een andere naam voor de Gülenbeweging. 'Nur' betekent 'lichtbron' in het Turks.

Algemeen directeur Cetin ontkent dat het Lucernacollege een Gülenschool is. 'Ikzelf ben wel sympathisant van Gülen, net als enkele oprichters van de school - vandaar ook de naam van de school. Maar dat betekent niet dat we de ideeën van Gülen aan onze leerlingen meegeven. Wij zijn geen Turkse islamschool. Het Lucernacollege is een Nederlandstalige, niet-confessionele school die door de overheid wordt gesubsidieerd.'

'Leven en werk van Gülen' staat inderdaad niet op het lesprogramma. Maar de leerlingen maken via de vzw's die hen naschoolse begeleiding geven wel kennis met de religieuze leider. Het gaat om verenigingen zoals Meridiaan in Gent, Horizon in Heusden-Zolder en Tempus in Beringen.

Volgens Bahattin Koçak zijn die misschien wel geïnspireerd door Fethullah Gülen, 'maar dat wil niet zeggen dat leerlingen er gebrainwasht worden'. Koçak noemt het wel 'logisch' dat jongeren in die vzw's in de eerste plaats de krant Zaman lezen en naar STV (Samanyolu Television) kijken, de zender van de Gülenbeweging. 'Hun ouders hebben bewust gekozen voor begeleiding vanuit de beweging', zegt hij. 'Dan is het normaal dat die krant en zender een prominente plaats innemen, net zoals de boeken van Gülen. Al lezen ze natuurlijk evengoed andere boeken - ze moeten ook weten wat anderen schrijven.'

De leerlingenbegeleiding in de vzw's gebeurt door Turkse studenten, die vaak in groepjes van drie tot vijf samenwonen in dershanes, Turkse studentenappartementen. Die 'studiehuizen' bestaan ook in Turkije, waar ze vaak door Gülen zijn geïnspireerd. In Vlaanderen zijn er minstens vijf in Hasselt, en ook in Leuven is er een.

Ook in de dershanes zijn Zaman en STV de voorkeursmedia. Bovendien worden de Turkse studenten aangemoedigd om abonnementen van de Benelux-versie van Zaman te verkopen. Een goede bijverdienste volgens sommigen. Volgens anderen ligt er een heel zware druk op hun schouders om zoveel mogelijk abonnementen te verkopen. Het zou zelfs zover gaan dat studenten vanwege die sociale druk abonnementen uit eigen zak betalen.


Gezonde mix

Er is dus vrijwel zeker een band tussen het Lucernacollege en Gülen, maar als het resultaat daarvan alleen is dat Turkse leerlingen beter onderwijs krijgen en beter doorstromen naar het hoger onderwijs, zoals Cetin en Koçak beweren, waarom doet de school daar dan zo krampachtig over? Volgens Koçak is de reden dat de school de Turken niet wil afschrikken die geen sympathisant zijn van de Gülenbeweging. 'Al is twee op de drie Turken in ons land wel pro Gülen.'

'We willen gewoon vermijden dat men denkt dat we een Gülenschool zijn', zegt directeur Cetin. 'Dat we vooral Turkse leerlingen hebben, is toevallig, omdat de oprichters van de school Turken zijn. Maar op termijn willen we een gezonde mix hebben. Dat zou de integratie ten goede komen. Onze doelstelling is om binnen vier à vijf jaar meer autochtone leerlingen in te schrijven.'

'Ik bestrijd trouwens de conclusie dat wij krampachtig zouden reageren. Ik kom er toch voor uit een sympathisant van Gülen te zijn? Ik beantwoord alle vragen die daarover worden gesteld. Je kunt toch niet verwachten dat ik het initiatief neem om mijn overtuiging publiek te maken? Dat verwacht u toch ook niet van directeurs van andere niet-confessionele scholen?'

Over de kritiek op de school in het algemeen wil de directeur ook nog iets kwijt: 'Het is jammer dat de inspanningen van de voorbije jaren van alle betrokkenen - inrichtende macht, directie, leerkrachten, sponsors - in het Lucernacollege niet worden gezien. Het is niet gezond om een school op een dergelijke manier aan te pakken. Dit is het grootste integratieproject van de voorbije jaren. Wat doet de school verkeerd?'


Blog DS, 07-11-2009 (Pieter Lesaffer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB