Antwerpen streng voor herdenking Spaanse Furie in Madrid


Madrid bracht eer aan het leger dat in 1576 de wreedheden van de Spaanse Furie organiseerde. Dat is wat nationalisme met de geschiedenis doet.


Het Antwerpse stadsbestuur stuurde zijn Madrileense collega’s een vlammende protestbrief. Burgemeester Bart De Wever (N-VA) las hem zelfs in het Spaans voor in zijn gemeenteraad. Maar het gaat wel om een dispuut van 444 jaar oud. Want Madrid knoopte vrijdag opnieuw aan bij een oude militaristische traditie, half eerbetoon, half re-enactment en volksvermaak, om de Tercios de Flandes te herdenken. Dat waren de soldaten die in de zestiende en zeventiende eeuw in de Nederlanden, in de woelige tijd van de Tachtigjarige Oorlog, in opdracht van de Spaanse Habsburgers de orde moesten handhaven.

Dat leger is zich zelfs naar de normen van die tijd aan excessen te buiten gegaan. Van 4 tot 7 november 1576 richtte het in Antwerpen een orgie van geweld aan, die als de Spaanse Furie de geschiedenis is ingegaan. Duizenden burgers kwamen om, een tien procent van de bevolking, en de hele stad werd geplunderd. Want koning Filips II was failliet; soldij uit bleef, de soldaten haalden dus het geld waar ze het konden vinden en dat liep uit de hand.


Vox

Veel feestelijkheid kan daar nu niet meer aan zijn. Maar het was niet de stad Madrid die deze herdenking organiseerde. Die maakte ervoor wel de Plaza de la Villa vrij, het plein bij het stadhuis. Het initiatief kwam van de uiterst-rechtse, nationalistische partij Vox, die de Tercios de Flandes hoog in haar canon heeft staan. En Vox betekent wat in Madrid: ze is er de derde partij.

Militarisme hoort daarbij en het is ook geen toeval dat zoveel aandacht heeft voor die oude geschiedenis. Over de glorietijd van de Spaanse koningen hangt een slagschaduw van wreedheden en extreem geweld. Deels is dat beeld het resultaat van gerichte, anti-Spaanse propaganda, de zogeheten ‘de zwarte legende’, al geldt dat zeker niet voor de Spaanse Furie. Maar revanchistisch nationalisme heeft nu eenmaal de neiging om ook historisch het verschil te willen maken en daar past ook het opkalefateren van een dubieus verleden bij.


Samen in Europese fractie

Ligt dat verleden al honderden jaren achter de rug, burgemeester De Wever wilde de herdenking niet zomaar negeren. In zijn brief toonde hij zich dan ook streng. Al blijft het een wrange ironie dat Vox en N-VA wel goede bekenden van elkaar zijn; ze delen immers een fractie in het Europees Parlement. ‘De verheerlijking van dit verleden,’ aldus De Wever over de Spaanse Furie, ‘getuigt volgens ons van een totaal gebrek aan het meest elementaire respect. In herinnering aan de talloze slachtoffers willen wij dit gebeuren dan ook krachtig veroordelen.’

Een andere wrange ironie wil echter dat De Wever letterlijk dezelfde woorden had kunnen gebruiken om nog een pijnlijker en recenter verleden ter sprake te brengen, al had hij er dan wel zijn eigen partijgenoten moeten kapittelen. Maandag, uitgerekend toen de hele wereld herdacht dat het 75 jaar geleden was dat het concentratiekamp van Auschwitz werd bevrijd, stond op de gemeenteraad van Puurs-Sint-Amands de verandering van een straatnaam geagendeerd. In de deelgemeente Breendonk ligt al lang een straat die is genoemd naar Cyriel Verschaeve, van wie genoeg bekend is dat hij een verstokte nazi was.

Het gemeentebestuur deed er lang over om afscheid te nemen van die straatnaam. Maar toch vonden N-VA en Vlaams Belang het nuttig om demonstratief tegen dat voorstel te stemmen. Al hadden ook hier de woorden van De Wever over Madrid kunnen gelden over dat ‘het meest elementaire respect,’ in dit geval voor de slachtoffers van het nazisme. Voor de N-VA van Puurs-Sint-Amands mag Cyriel Verschaeve dan toch zijn plek in de Vlaamse canon behouden.

Daar hoeven niet meteen nazi-sympathieën uit te spreken. Ze getuigen wel van een opportunistische omgang met het verleden. Niet de historische feitelijkheid is dan van belang, of de empathie met de slachtoffers van dat pijnlijke verleden, maar een kortzichtige electorale afweging waarvoor de partij toch een hoge morele prijs betaalt. Als het echt om de geschiedenis gaat, is geen ontkomen aan het altijd weer heroverwegen van het verleden, ook als dat tot de conclusie leidt, zoals laatst in Nederland gebeurde, dat een term als ‘Gouden Eeuw’ een te flatterende term voor een tijdperk dat, zoals altijd, zowel zijn zon- als zijn schaduwzijden heeft.


Holebi’s in Polen

Op de agenda van de Antwerpse gemeenteraad waar De Wever zijn protest aan Madrid voorlas, stond nog een ander, analoog thema op de agenda. Moet de stad ook protesteren tegen de discriminatie van holebi’s en transgenders in Polen? Nee, bleek de conclusie. ‘Hoe moedig dit stadsbestuur is in zijn veroordeling van Madrid,’ aldus een commentaar in Gazet van Antwerpen, ‘zo laf is het in het opkomen voor de holebi- en transgenderrechten in steden waar Antwerpen economische belangen heeft.’ Wat dan voor de krant de geloofwaardigheid van de Madrileense brief zelf onderuit haalde. Opkomen voor waarden is inderdaad een en ondeelbaar.


DS, 31-01-2020 (Marc Reynebeau)

Bijgesloten Plaatje(s)