Wie zegt dat vroeger alles beter was, weet niets over de levens van vrouwen

Jozefien Daelemans


De Britse tv-serie Call the midwife viert dit jaar haar tiende verjaardag. Na een decennium is de serie over een groep vroedvrouwen en verpleegsters in de jaren vijftig en zestig in Londen nog steeds een kijkcijferkanon op de BBC. Het verhaal is gebaseerd op de memoires van Jennifer Worth, die daar toen zelf vroedvrouw en verpleegster was. Hoewel de verhaallijnen en personages gefictionaliseerd en geromantiseerd zijn, gaat er veel aandacht naar de historische accuraatheid van de taken van de verpleegsters en hoe ze met hun patiënten omgingen. De serie geeft een inkijk in hoe mensen in een van de armste wijken van het naoorlogse Londen samenleefden en voor elkaar zorgden.

Call the midwife wordt soms weggezet als vrouwenfictie of ‘comfort tv’. Maar maker Heidi Thomas krijgt steeds meer krediet. In The Guardian wordt seizoen 10 relevant en radicaal genoemd. Ik ben een trouwe kijker. Flauw is de serie allerminst, en wie niet tegen bloed of pijnlijke bevallingen kan, kijkt het best weg. Maar de serie schittert vooral omdat ze moeilijke thema’s zoals armoede, migratie, huiselijk geweld en vrouwenrechten op een toegankelijke, maar taboeloze manier bespreekt. De levens van arbeiders, alleenstaande moeders, migranten, ouderen en zieken staan centraal, het zijn verhalen die zelden schermtijd krijgen.

Daarnaast besef je als kijker steeds beter het belang van de National Health Service. De NHS werd opgericht in 1948 en vertrok van het radicale idee dat elke burger recht heeft op gratis gezondheidszorg, van de armste arbeider tot de rijkste bankdirecteur. Initieel was er veel weerstand tegen dat idee. Achteraf gezien is het een wonder dat het er toch is door geraakt. De impact van die politieke beslissing was enorm. Kindersterfte daalde drastisch en door massale vaccinatiecampagnes verdwenen ziektes als polio en mazelen vrijwel volledig. Anno 2021 vinden we het vanzelfsprekend hoe onze ziekenzorg geregeld is. Maar het kan geen kwaad om te beseffen dat nog niet zo lang geleden mensen geen basis aan zorg konden krijgen.

Want sinds enkele jaren groeit een beweging die al te nostalgisch naar het verleden kijkt en moderne verworvenheden afwijst. Ik hoor verhalen van ouders die, gevoed door online desinformatie, overwegen om hun kinderen niet meer te vaccineren tegen mazelen en rubella. In de VS en Polen wordt de klok teruggedraaid rond de abortuswetgeving. Populistische politici en opiniemakers hunkeren hardop naar een verleden dat nooit bestaan heeft.

Ik verlang niet terug naar een tijd waarin kinderen konden sterven aan een banaal virus. Waarin vrouwen geen toegang hadden tot anticonceptie en gedoemd waren kinderen op de wereld te zetten die ze niet konden voeden of wassen. Waarin abortussen clandestien gedaan werden in vuile achterkamertjes, en vrouwen de gevangenis in vlogen als ze betrapt werden, als ze al niet bezweken aan een infectie.

Joyce Prince, zelf vroedvrouw in de jaren 50 in Londen, vertelt in The Independent over de erbarmelijke omstandigheden die ze tegenkwam op haar ronde. Mensen hadden amper stromend water of elektriciteit, vaak lagen er menselijke uitwerpselen op de vloer en liep er ongedierte rond. Als vroedvrouw raadde ze moeders af hun pasgeboren baby mee in bed te nemen, omdat ze er ’s nachts over zouden kunnen rollen. Soms ging Prince op bezoek bij een pas bevallen moeder die toegaf dat ze haar kind per ongeluk verstikt had. Prince vermoedt dat overlaying een wanhopige manier was om aan gezinsbeperking te doen. Wie beweert dat vroeger alles beter was, weet niets over de levens van vrouwen.

Het enige waar Prince wel goede herinneringen aan heeft, en wat in Call the midwife ook mooi naar voren komt, is het hechte gemeenschapsgevoel dat er heerste. Verpleegsters aan huis namen voor elke patiënt de tijd. Mensen deelden het weinige dat ze hadden. En buren en uitgebreide families zorgden voor elkaars kinderen en ouderen. Door het ontstaan van het kerngezin, de afbraak van het middenveld en de doorgedreven efficiëntie in de zorg, is dat gemeenschapsleven steeds minder aanwezig. De individualisering en verharding in onze samenleving worden steeds tastbaarder.
‘De kwaliteit van relaties tussen mensen is achteruitgegaan’, zei Mathieu Segers, hoogleraar Europese geschiedenis, zondag nog in het Nederlandse debatprogramma Buitenhof. ‘Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht.’ Maar misschien is dat gemeenschapsgevoel net wat we nodig hebben, wat meer lijm die ons samenhoudt. Menselijkheid kun je niet zomaar elimineren of wegbezuinigen. ‘Kwaliteit van sociale relaties is er niet vanzelf’, zei Segers nog. ‘Daar moet je dag in dag uit in investeren.’

In deze coronacrisis gaat er veel aandacht en schermtijd naar politici en opiniemakers die zich in the picture werken en zich op de borst kloppen. Als er ooit een fictieserie over de coronacrisis gemaakt wordt, hoop ik dat de hoofdrollen naar de hulpverleners gaan, naar het zorgpersoneel, dat ver weg van alle media-aandacht, al bijna twee jaar lang in de vuurlinie staat om ons te beschermen. Niet alleen uit respect voor wat ze vandaag doen, maar om toekomstige generaties te tonen wie de echte helden in deze crisis waren.

Jozefien Daelemans is freelanceschrijver


DS, 15-12-2021